Amiga, amic,
Aquest an, ai cors de lenga dau Gramon, si siam mes en tèsta d’estudiar li carrieras de Niça. Cada partecipant a prepauat un nom de carriera ò de quartier que li agradava e toi devèm alestir una pichina redaccion per n’en parlar. Contam l’origina de la carriera ò dau sieu nom, un monument que l’i si pòu veire ò un eveniment istoric que l’i s’es debanat, ò finda de sovenirs nòstres ligats au luec.
Per lo dimarç 28 de novembre, Marie-Do avia causit la carriera Joan Medecin e vi presentam çai-sota lu escrichs que n’a inspirat. Se vi ven una idea tanben, esitatz pas de la nen mandar per l’apondre a la seguida.
Avenguda de la Victòria
da Miquèla COGNET
L’avenguda Joan Medecin es l’una dei mai conoissudi carrieras niçardi. Cadun ditz “l’Avenguda” coma se, a Niça, n’i auguèsse qu’una soleta.
Fin au sècolo XIX, Niça èra recampada sobretot sus la riba seneca de Palhon. Pi venguet, en lo 1860, lo restacament de Niça a la França, e, vito, lo camin de ferre, gaug a Napoleon III. Alora, la carriera que menava a la gara, per onorar lo benefator, a portat lo nom de l’enfant, “avenguda Prince Imperial”. La Chambra dau Comèrci si desfolopa e de bancas duerbon sus l’Avenguda…En febrier, lo rèi Carneval sòrte e remonta l’avenguda per lo gaudiment dei enfants e dei grands.
La costruccion de la Basilica Nòstra Dama de l’Assompcion es decidada, durbirà en lo 1876. Aquesta glèia enorma dins la vila recenta es coma la catedrala dins la vielha vila e renfòrça l’importança e la notorietat de l’avenguda.
La frequentacion augmentèt, la sieu activitat comerciala venguèt importanta. Mas en lo 1870, lu republicans parisencs dau 4 setembre auguèron la volontat de mandar Napoleon III dins lo pertús dei denembris ; alora aquela carriera pilhèt lo nom d’avenguda de la Gara, estent qu’èra la sieu principala destinacion. Cau dire que lo camin de ferre èra estat un eveniment per Niça.
La guèrra de 1914-1918 cancelèt un chícol lo camin de ferre per laissar en li memòrias la victòria ; alora venguèt l’avenguda de la Victòria. En lo 1915, lo “Masaguin dau Grand París” si bastissia ; seràn “Li Galerias Lafayette”. Ensin la carriera de la Victòria èra venguda finda lo luec dau comerci, dei bèli liètas…
La vila de Niça e l’avenguda de la Victòria chanjavan : luxuós masaguins, cafè-concerts, teatres, cinemas, magnificos immòbles… Lu estrangiers venian. La vila èra mai rica.
Mas d’eveniments tragics l’i si son debanats : doi resistents Angel Grassi e Serafin Torrin siguèron empicats lo 7 de julhet 1944. Expauats mentre d’oras au canhard e a la vista de tota una populacion…
Après París en lo 2015, Niça finda conoissèt d’atentats : lo 14 de julhet 2016, aqueu de la Promenada dei Englès qu’a tuat ò ferit totplen de gents e lo 29 ottobre 2020, davant la Basilica Nòstra Dama dont siguèron tuadi mai d’una persona.
Tot aquò per dire que l’avenguda que si sòna ancuei « Joan Medecin » es conoissuda d’en pertot coma “L’ Avenguda”, simbòlo de Niça sigue per regarjar li lietas e si remembrar la nòstra enfança quora anavam da “Prisunic”, sigue en memòria d’aqueli gents que morèron per la libertat.
Joan de Niça
da Françon DALBERA
Joan de Niça es estat cònsol de Niça mentre quaranta annadas.
Avia la passion de la tèrra.
A combatut per la premiera Guèrra Mondiala, es estat ferit doi coups. A augut la crotz de guèrra e la legion d’onor.
Avocat de profession, a abandonat lo sieu mestier per si consacrar ai afaires de la Comuna. Es estat elegit conselhier municipau en lo 1925.
Cònsol en lo 1928, en seguida de la demission d’Alexandre Mari, e deputat en lo 1932, foguèt senator en lo 1938.
Era còntra l’ocupant en lo 1939-45. Siguèt destituit dei sieu fonccions de cònsol e arrestat da la Gestapo, pi embarrat au fòrt de Belfort e liberat dai Fòrças Aligadi .
Tornat a Niça, repilhèt li sieu fonccions de cònsol e lo Conselh Generau, li doi Assembleas Constituenti e l’Assemblea legislativa .Mas la sieu prioritat èra Niça .
Niça foguèt trasformada embé de camins de circulacion urbana, la Caminada dei Anglés, la creacion dau Centre Universitari Mediterranean e la naissença d’una Universitat .
Venguèt lo sèti de Congrès internacionaus embé lo Palais dei Exposicions. e una fiera exposicion internacionala.
Per finir, podèm dire que Niça s’es desvelopada embé l’accion de Joan Medecin.
La glèia Nòstra-Dama de l’Assompcion
da Anna-Maria MILARDI
Doi ans après lo restacament de Niça a la França e denant que lo luec venguèsse la splendida avenguda Haussmann que conoissèm ancuei, l’evesque de Niça, Monsignor Joan-Pèire Sola, carguèt lo jesuita Paire Alexandre Lavigne de lançar un escotisson per bastir una glèia novèla, sonada Nòstra-Dama de l’Assompcion e semblant a Nòstra-Dama de París, sus lo terren d’una anciana creissoniera.
Mas en lo 1874, mentre basta la façada e li doi torres èran acabadi dau temps que li flechas avian pas poscut èstre pauadi au som en rason de l’instabilitat dau terren umido, Paire Lavigne morèt bruscament, laissant lo travalh inademplit e un molon de deuts deuguts a la gigantassa ambicion sieua.
M’aquò la glèia venguèt proprietat de la Vila de Niça e lo sieu cònsol Auguste Raynaud encarguèt l’arquitecte Carlo Lenormand de repilhar lo cantier mentre eu, passionat d’Atge-Mejan, s’inspirèt de la badia Sant-Sergi d’Angers per bastir l’interno embé tres naus e un espaci de cada costat.
La glèia es decorada ‘mé d’estàtuas sulpiciani, de veiriaus de Loís Champigneulle e Laurenç Marechal e doi grans tablèus reproduan la Vierge de Sevilha de Murillo e l’Assompcion de Prud’hon. L’òrgue d’origina dei ataliers Merklin de Lion foguèt remplaçat per un Kern en lo 1988.
Despí 2021, una estàtua dau colomb de la patz, de Teo Tobiasse orna l’entrada per remembrar que, lo 29 d’octòbre dau 2020, un terrorista tunisian, armat d’un cotèu si introduguèt en la glèia per escanar lo sacrestan e doi fidèlas, sovenir que lu Niçards capiteràn jamai de cancelar.
L’avenguda
da Crestian DESRUMEAUX
Avenguda Joan Medecin ò avenguda de la Victòria per lu ancians, ò mai, per aquelu que son au soleu de Caucada, avenguda de la Gara. Es una artera centrala de la nòstra vila, teatre de toti li manifestacions, fèstas de jòias ò contestacions populari.
Dau temps que tracti ancuei li veituras caminavan de la plaça Massena fins au pònt de la gara, e li gènts èran sus lu marchapens embé lu aubres. Pura au principi de cada annada , lo Carneval s’installava au sieu dins l’avenguda e la carriera èra barrada a la circulacion.
Avii pas mai de dètz ans, e emb’una chorma de nistons vendiavam lu confèti per pilhar un pauc de pítols. La fèsta èra giganta, populària , li gènts balavan entre lu carres. Li fanfaras èran tant pròchi l’una de l’autra que faían un bosin dau diau. Li gènts si garçavan lu confèti sus lo morre dins una batalha de jòia, si que, lo pres-dinnar, un sòl de quinze centimètres s’espandia dapertot. Quauqu maufatans sensa escrùpul rabalhavan lu confèti en tèrra per lu tornar vendre un còup de mai dins lu saquetons vueis.
Una pròpi bèla fèsta sus la nòstra avenguda, sensa barrieras, sensa tribunas e… a gràtis !
L’Istòria dau Credit Lionés
da Choaseta CLEMENT
La fondacion dau Credit Lionés lo 6 de julhet 1863 pòu èstre considerat coma la modernisacion bancaira vorguda per Napoleon III . La banca es dirijada per d’òmes d’affaires e lo sieu sèti lionés si crea una plaça importanta rapidament.
Entre lu 1863 e 1882, l’extencion dau camin de ferre permete ai merchandisas de travessar l’aglomeracion Lionesa ‘mé la linha Paris-Lion-Mediterranea, e en seguida la creacion dau Credit Lionés a Niça en lo 1882.
Es ensin qu’a la debuta dau 20en sècolo, lo Credit Lionés ven considerat coma la mai potenta banca mondiala. Coma totplen d’autri bancas, patisse en plen dei doi guerras mondiali mas reussisse a si relevar dau temps dei Trenta Glorioi
En lo 1980, en seguença d’un afaire qu’a fach totplen de bosin, la banca es esquasi en falita per causa d’investissaments infructuós dins la Metro Goldwyn Meyer, a l origina de pertas colossali.
Nacionalisada en lo 1982, la banca es devenguda au fiu dei annadas un gigant. En lo 2003 lo Credit Lionés es crompat per lo Credit Agricòlo que lo bateja LCL en lo 2005 per restaurar l’onor de la banca après l’afaire Tapie.
Lo Crédit Lionés s’està au canton de l’avenguda Joan Medecin e de la carriera Marescau Joffre. Es un immòble imponent embé de grani colonas d’estil neo-clàssico, li façadas en peira de talh son repertoriadi au patrimòni de la vila. Foguèron comendadi da H. Germain, promotor e amic de l’arquitèct Biasini, per assostar lo sèti niçard, segon una demanda dau 1881.
En lo 2002, l’ensem dau bastiment foguèt transformat ‘mé la tòca d’acuelhir un masaguin Virgin Megastore, fòra lo plan terren abritant lo local dau LCL. Mas lo 12 de junh 2013 l’ensenha culturala barra definitivament li pòrtas.
En lo 2014 arriba l’ensenha Suedesa de vestits H§M sobre una surfaça de 3000M2. Au plan superior si tròva una rotonda que siguèt la sala de mercat quora lo Credit Lionés ocupava lo luec. Un ambient luxuós e imprevist a remplaçat lo Virgin Megastore, lustres maestós, cascadas de luminaris, colonada gigantesca d’estil corintian, e de numerós miralhs qu’engrandisson encara lo masaguin.
L’immòble de la Bèla Epoca es devengut una ensenha moderna sus l’avenguda Joan Medecin que atrae totplen de monde.
Prospeccion
da Carlòta Rubini
L’Avenguda, coma la sònan lu Niçards es la via principala de Niça, va de la plaça Massena, riba drecha de Palhon, fins a Malaussena. Mantu còups, a cambiat de nom !
En premier, s’es sonada avenguda dau Prince Imperial en l’onor dau fiu de Napoleon III, au principi de la dubertura en setembre dau 1864.
Es pi nomada avenguda de la Gara en lo 1870, quora aquesta darniera es creada, maugrat li criticas e polemicas dei Niçards que regretavan de faire una gara en plena campanha, eh pròpi ver ! Après la plaça Massena l’i èran ren que de camps cultivats !
En lo 1918 après l’armistici, l’avenguda pilha lo nom de Victòria. Enfin en lo 1966,après la despartida dau cònsol Joan Medecin, l’avenguda cambia encara de nom e ven sonada avenguda Joan Medecin.
Lu libres nen dion qu’es lo còr de la vila embé la plaça Massena, via trionfala ‘mé tota la populacion a cada eveniment mage.
La linha 1 dau trambalan e la disparicion dei veituras an cambiat l’imatge de l’Avenguda e modificat li usanças.
Remembrança : l’avenguda de Joan Medecin
da Quiquí Bailly
En lo temps de la mieu joinessa, coma lo nòstre ostau èra au confin de Niça a costat de Pònt de Var, l’i èran tres còups que ma maire mi menava « en vila » sus l’avenguda de « la Victòria »(aura Joan Medecin) :
A la Riviera, un grand masaguin plen de tot cen que fau per una familha !! per causir e crompar de teissut per faire de gonellas d’invern ò d’estiu (èravam quatre filhas) !!
Per Carneval, afin de sègre a gràtis lo còrso en passacarriera sus l’avenguda despì lo Pònt de la gara Thiers fin a la plaça Massena, tota plena de gents que si bation embé de confetti au mitan dei carres. Sus d’aquelu, de personatges en cartapista grotescs e amusants èran environats d’òmes e de fremas mascarats balant e cantant a « tue tête » : la jòia populària e lo denembri dei fastidis de la vida lo temps d’una jornada !!!
E pi Calènas !!! L’avenguda illuminada tota, mas sobretot li lietas dei grands masaguins , li unas mai bèli que li autri, clafidi de juguets maravilhós : de trens que viravan en de bèi paisatges, de tités que caminavan soleti, bèli, blondi, embé d’uelhs blu coma la mar, e totplen de Barbas Calènas que jugavan, l’un de piano, l’autre de violon, un autra encara que faía de bicicleta ….Totplen de maravilhas qu’aurii jamai !!!!
Tot aquò mi faía virar la tèsta, e es embé lu uelhs tot espalancas, la testa plena de pantais que la sera en lo mieu liech m’endurmerii embé lo soguinhe ai labras !!!
Bèla avenguda Joan Medecin qu’a plus lo gust dau mainau que èri !!!
Si sonavan Àngel e Serafin
da Joan-Pèire BAQUIÉ
Cada còup que passi sus l’avenguda au nivèu dei carrieras de la Libertat e de l’Ostaria dei Pòstas ai una pensada per Àngel GRASSI e Serafin TORRIN que siguèron empicats lo 7 de julhet dau 1944 per l’enemic nazi.
De cada costat de l’avenguda un bas-releu renembra lo luec dont aquestu doi resistents demorèron empicats d’oras expauats au canhard e a la vista de tota una populacion.
L’an que vèn farà 80 ans que lo fach terrible si debanèt. Cau pas jamai denembrar. Es essencial de si remembrar per fin qu’aquò non si repete.
Despí lo 1961 existe un concors Nacional de la Resistença e de la Deportacion a destinacion dei escolans en classa de terça e de terminala. Lo tema per l’annada escolaresca 2023-2024 n’en serà : « Resistre a la Deportacion en França e en Euròpa. » Esperi que totplen d’escolans l’i participeràn coma siguèt lo cas de ma filha Celina laureata dau concors en lo 2001 per lu Aups-Marítimos.
Es important d’expligar e de trasmetre cen que s’es debanat ai novèli generacions, per saupre e acapir.
Lu escoladors dau Paradís
da Veronica MILARDI
A prepaus de l’avenguda Joan Medecin, vi vòli parlar de la Societat Generala, la famoa e grana banca situada au canton de l’avenguda Joan Medecin -carriera Hôtel des Postes. O mai exatament, d’un aveniment que si debanèt en aquela banca.
En lo luenh 1976, la Societat Generala de l’avenguda Joan Medecin siguèt lo teatre d’un raubarís pròpi espectaculós. Un rabaurís de que si parlèt mentre totplen d’annadas e fins ai jorns d’ancuei e que fa part de l’istòria e es entrat dins la legenda niçarda. Aqueu rabaurís siguèt talament esectaculòs qu’auguet lo nom de « furt dau sècolo », ren de mens !
Lo personatge principau d’aqueu « furt dau sècolo » si sonava Berto Spaggiari. Naissut en lo 1935, avia augut un passat un pauc sulfurós, tra autres durant la guèrra d’Algeria e après, anèt viure a Bezaudun-dei-Aups dins l’entra-tèrra niçard. Durbèt alora un masaguin de fotografia a Nissa, carriera Reinat Cassin.
Una vida finalament tranquila… bessai un pauc tròup. Es com’aquò que Spaggiari, que avia totjorn augut besonh d’accion, auguèt un jorn l’idea de faire un gran furt a la Società Generala de Niça, passant per lu escoladors, per arribar directament a la sala dei cassas-fòrti.
Emb’una pichina chorma venguda dau mitan marselhés, comenceròn a forar despí lo trauc d’escolador de la carriera Deloye, situat de l’autre costat de l’avenguda. Lu premiers travalhs de forament auguèron luec lo 7 de mai dau 1976, finda la dimenchada dei 17 e 18 julhet, quora si debanèt lo furt. Mentre aquelu doi mes, lu malandrins sigueròn jamais descurbets ni annuiats.
Fin finala doncas, arribèron dins la sala dei cassas-fòrtis en aquela famoa dimenchada. In doi jorns, durbèron 371 caissas-fòrtis per un butin total de cinquanta millions de francs.Trovèron finda de fòtos de fremas nudi e li estaquèron au mur de la sala. Sus lo mur, marquèron per laissar una traça dau sieu passatge : «Ni arma, ni violença e sensa òdi ». Una frase pròpi enigmatica, que deguèt marcar li ments.
Faguèron sortir lo butin per Paillon, au nivèu dai Palais dei exposicions, là dont Paillon en aqueu temps èra encara descurbet. Lo butin siguèt escondut dins lo reire pais niçard e lu maufatans se lo partajèron.
Berto Spaggiari siguèt arrestat après denonciacion, a l’aeropòrt de Niça, tornant dau Japon après un viatge organisat dau cònsol de l’època, Jaco Medecin (enfant de l’autre, aqueu de l’avenguda).
Après cinq mes de prison, confidèt au sieu avocat Jaume Peyrat la sieu intencion de s’escapar e metèt auqesta volontat a execucion lo 10 de març dau 1977. Despì lo burèu dau Jutge d’instruccion dont es estat menat, si leva de la sieu cadiera a tres oras dau predinnar e s’avesina de la fenestra. Pi tot en un còup sauta dau segond plan. Aterra sus lo tet d’una veitura e monta su una mòto dont l’aspera un complice. La mòto s’en va en tròmba e Berto si vira per faire un darnier signe de la man au jutge e au sieu avocat, to’ai doi estomegats. Bèu jugaire, mandèt plus tardi 5000 francs per dedomatjar lo proprietari de la veitura.
Spaggiari s’en partèt per l’Amèrica dau Sud e non tornèt jamai pus. Lo resta de la banda foguèt a pauc a pauc tanben arrestat e condanat a de penas derisori (tra 1 e 8 ans).
L’escapada de Berto devia durar dotze ans. Mentre aquelu dotze ans, faguèt diferenti aparicions a la television, deguisat e pintat, per contar la sieu estranja istòria. Escriguèt finda un libre : « Lu escoladors dau Paradis » que venguèt un film en lo 1979 (un autre film « Ni arma, ni violença e sensa òdi » per repilhar la famoa frasa de la sala dei caissas-fòrti de la Societat Generala sortet plus tardi en lo 2008). Ma Spaggiari devia morir en lo 1989, a l’atge de solament 56 ans.
Aquesta èra l’istoria de Berto Spaggiari e dau « furt dòu secolo » a la Societat Generala de l’avenguda Joan Médecin a Niça. De segur, vi demandi pas d’aprovar lu maufachs d’aquesto malandrin, ma cau recónoisser que Spaggiari, finda estent un pauc mensoneguier e mitomane a sauput crear una legenda entorn d’éu, que fa pròpi part de l’istoria dei Niçards e dei sieus personatges espatufiants, dignes d’un roman.
NOS A(N) ESCRICH : Irène Di Maggio : cela a bien changé !
Jean-Jacques Murat : per Carnavau, au temps dei darrièras batestas de gip e dau quèli coma mesura per lei crompas dei confetis, despuei Massena fins Nostre Dama, de nuech, quora arribava l’armada dei camions escobaires, mai que d’un ai gomas plenas, se podiam plus destriar la cauçada dei trepadors tant èra auta l’espessor dei confetis
Reinat Matalot : Adieu en toi, Onestament, l' »Avenguda » non es la carriera de Niça que m’atrai lo mai. Non si vira de la mieu part d’una quala que sigue animositat a l’endrech d’aquela artèria, mas mi senti mai ligat, immergit en l’istòria e dins lo passat de la mieu vila quora mi tròbi sus la riba seneca de Palhon, bensai per lo fach de li estre « estat de maion » mai de quinze ans ? Malastradament, aquí torna mai, la mieu Vila Vielha a ben cambiat ! E pas forçadament dins lo melhor.
viva !
Lo 9 de genoier pi, parlerem dau quartier Sant Augustin causit da Quiquí ‘mé li carrieras Califòrnia, Sant Augustin, Pegurier, Cassin. L’areopòrt, lu estrucis, lu campings, lo casinò Ferber, l’Eden cinemà, n’i a da dire, ne ver ? Alora, ai vòstres estilòs !