1- Que de nòu ?
2- Coma lo diètz en niçard ? Elle n’a pas eu soin des affaires que je lui avais confiées.
3- Pichina dictada
4 – Contatz un remembre de vacanças.
1- Que de nòu ?
Gerald: Perqué regalar un brot de muguet lo 1ier de mai ?
Segon la legenda, tot a començat a la Renaissença quora en lo 1560, Carlo lo IXen receu un brot de muguet dau temps d’un desplaçament dins Droma. Seduch, lo rei decìde alora d’en regalar cada annada a la prima, a caduna dei damas de la cort.
A la fin dau sécolo darrier, lu grans corduriers francés regaleràn un brot de muguet ai sieu pichini mans e ai sieu pràctigas per lo 1er de mai. Esta tradicion a marcat Crestian Dior, totplen supersticiós, qu’avia decidat de ne’n faire l’emblèma de la sieu maion de cordura.
Es au principi dau sécolo XX qu’aquesta tradicion si confondrà embé la Fèsta dau Travalh, desbancant alora l’agratina roja, simbòlo de la seneca politica.
Choaseta : Aquesta setmana, ai reglat una partida de mieus problèmas. Ai recevut la mieu novèla CB, la mieu carta sim que m’a permés de crompar un smartfòne . Siáu anada faire de fòtos per la mieu carta vitala e carta d’identitat.
Dijòus siam anats a l’Acampada Generala de la M.J.C. Bòn-Viatge qui si debanava a la Black Box.
Totplen contents de si retrovar en presencial embé Joan-Pèire e Regina, lu autres administrators e lo personal de la M.J.C. Maugrat lo confinament, la M.J.C si pòrta ben. La presidenta, la directritz, lu animators si son mobilizats per faire fonccionar la M.J.C, embé d’activitats dau defòra, lei financiers an seguit e mantengut li subvencions.
La MJC durbirà lo 9 de junh ai adults. Per lo cors de niçard, li vacancas arriberàn lo 15 de junh embé un escotisson sus l’èrba. L’i aurà encara doi cors embé Zoom, lo 1er e lo 8 de junh.
JPB : Lo 29 de mai auguèri una telefonada da Gilibèrt ROSSO, musician de tria, gran premi de la vila de Niça de Piano, premier premi dau conservatòri de percussion e de piano. Lo conoissii dau temps de la mieu joinessa quora sonavi dau trombòne a la música dei pompiers de Niça. Si siam perduts de vista fins a l’an passat quora venguèt sonar dau piano per Loís, lo responsable dau sector musical de la MJC Bòn-Viatge que partia a la retirada. Brefle, mi contèt que volia participar au concors de creacion de l’imne oficial de Carneval 2022. Mi demandèt de participar ai paraulas niçardi de la cançon e donèri lo mieu acòrdi. Vequí l’aventura a començat !
Per ne’n saupre mai clicatz sus la fòto :
JPB : Lu professors d’occitan-Lenga d’òc dau temps de la conferença de pressa dau 29 de mai.
L’IEO-06 èra rapresentat da Jaume PIETRI, reire-president de l’IEO-06 e Joan-Pèire BAQUIE president onorari de l’IEO-06. Lo reportatge de France Bleu Azur siguèt realizat da Lucile Auconie. Per legir e escotar clicatz sus l’imatge :
Enzo : Estre afogat per li lengas es interessant car viatjar e conóisser d’autri luecs si fa mai aisat ; cau dire pi que parlar non es basta conóisser e emparar una seria de paraulas: es intrar en una autra mentalitat; emparar una autra maniera de pensar. Ieu siáu afogat dei lengas pichini, que clami li lengas pròprias, que soventi fes son sonadi li lengas regionali. E aquí lo discors si fa encara mai interessant: li lengas pròprias son un tresòr enòrme que cau evitar de perdre a tot cost, finda se ancuei, embé la dictadura de l’englés finda dins lo cafè lu temps son minga fachili. E dins aqueu contèxto lo niçard es una perla. En aquesta lenga, coma en toti li lengas si troban de paraulas precioi, que non existon en d’autri lengas. Lo niçard es totplen particular dins de lo quadre occitan ; a un lexico de basa occitana embé d’apòrts istorics pimontés; ligures; de l’italian literari ; pus recents dau francés. Mas mai que mai es una varietat occitana totplen conservatritz e embé de paraulas que son uniqui en tot lo panorama dei lengas romani. Legissent li recèptas de la vila e de la sieu comtea/dau sieu comtat ai trobat paraulas coma gnif (completament originala comparada embé li autri lengas… de dont ven ?) ; verdura (emparada embé la significacion a la niçarda) e una seria de paraulas mai. Totplen interessanta la paraula amploa, dont da l’espanhòu anchoa au francès anchois passant per l’italian acciuga s’es espandida la forma pilhada dau genovès ancioa (seria tròup tècnico explicar lo motiu), lo niçard a conservat la fòrma pròpria amploa (lo desfolopament dau grop latin PL en -ci es ben dau genovés: PLOVET> ceuve, per exemple). Pi pròpi ièr au sera legissent « Quora despareissèron lu colombs » trobèri una pròpi bèla paraula ; pròpi originala; comprensibla mas embé una forma tota particulara. Vòli dire dau substantiu capissuenha: la frasa diía mai ò mens aquò: a cu torna dau front li cau « capissuenha ». Porrai jamai denembrar una paraula tant originala e expressiva ; pensi que mi son venguts lu uelhs a fòrma de còr. Es estat com’aquò que ai capit que estudirai sempre lo niçard e toti li lengas « pichini »: finda a la fin d’una jornada fatigoa son capables de ti chanjar l’umor embé la capissuenha.
NOS AN ESCRICH :
Sébastien CAGNOLI : 😍
Miquèu PALLANCA : Alleluia !
Aquesta « capissuenha », l’ai audida a Ribassiera (Vilatge imaginari pantaiat da Francis GAG) da quauque « locutor natiu », e sus lo còup engravada en la mieu memòria, e escricha sus lo còup en un tèxto, maniera de la sauvar dau denembre e de la faire passar en quauque autre afogat, quauque autre Dom Quichòta dei lenga pichineti.
Es pas lo promier « viatge » que retròvi una d’aquesti paraulas pescadi en lo Leté de la lenga, e reviscolada en li sentenças d’un autre escrivan. Un gauch gran, mission complida dapè dei vielhs e de la sieu làissita !
E Viva ! compaires, Ciao ! Bachochin (coma ieu)
2 – Coma lo diètz en niçard ? Elle n’a pas eu soin des affaires que je lui avais confiées. Non auguèt cura/Non pilhèt bòna garda dei afaires que li avii confidat.
3 – Pichina dictada
« Sus la tèrra embriagada de sang
Siam aquí cada jorn a si roïar lo fetge
e córrer darrier un pantais onch batejat bònur
un jorn coma un autre siam entrats dins lo círcol
per balar fins a la darriera cançon dei campanas
Degun ditz jamai ren
siam totjorn solets a sublar la cançon de la pena. » Alan Pelhon in « Coma una música » Z éditions (1989)
4 – Contatz un remembre de vacanças.
Marie-Do : Remembre de vacanças
Quora èri pichina anavi l’estiu en vacanças a la Bolèna Vesubia, un bèu vilatge a 650 mètres d’autessa ; l’ i son totplen de passejadas a faire alentorn, de flors a culhir e ben segur de lavandas.
Ma Maire fabricava de botilhas, de cavanhòus, de cabassas embé aquesti flors e m’emparèt lu gests per reüssir. Alora mi metèri a faire en promier lo cavanhòu.
Embé de lavandas ai cambas de meme longuessa que culhèri lo ‘près-dinnar, lo sera a maion faguèri de massons ben serrats e lu estaquèri embé un mocèu de coton sota li flors. Pleguèri lu tronquilhons embé cautèla un a un devèrs lo aut. Lo cau faire lèu lèu, quora la lavanda es fresca si non rompe. Metèri un mocèu de coton per estacar lo bot dei cambas e gardar li flors dintre. Lo lendeman durbèri lo paquet, laissèri 4 ò 5 lòngui cambas cada costat per li manilhas e copèri lu autres au nivèu dei flors. Fa un cavanhòu plen de flors que senton bòn ! Mas non es acabat.
Anèri crompar de ribans de 5 milimètres de larguessa, jaunes, blus… e passèri lo riban sota 5 cambas e sobre 5 autres faguent lo giró dau cavanhòu e calar la rega au bas cada còup. Per acabar passèri lo riban dins li lòngui cambas e leguèri lu 2 costats.
Fa quauques temps que non fau aquò. Mas sabi encara faire lu cavanhòus que senton bòns e gardan la lavanda secada.
Quiquí : Madagascar
« Ieu tanben vau anar en cò de Madama Gascar embé vautres !!! » Es Janeton nòstra felèna quora avia audit que Joan-Ives e ieu tornavam mai en aquest bèu país qu’es Madagascar..
Vos vau parlar de zebus e d’andasunias (baobabs) aubres andemics d’aquesta ísola.
Lo zebu es una sòrta de vaca qu’a una giba sus lo còl. Es una bèstia que lu « malgaches »respectan perqué es un animau que li sierve a totplen de cauas. Un « malgache » qu’a de zebus es un òme esquasi ric !
Lo zebus sierve a donar de lach e de carn, mas son d’animaus per garachar, e tanben per tirar de carretons.
Vi vau contar lo nòstre cambiament de vilar embè lo carreton tirat da doi zebus : nautres siam partits en lo 2008 a Madagascar embé doi coblas d’amics. Siam partits un mes e avèm fach una granda virada un pauc sauvaja, avèm pilhat lo « quatre-quatre », la piròga e ben segur lo carreton a zebus ! Eravam sus lo carreton embé lu nòstres afaires (mes en de sacs de plàstica per non lu aigar), uroament perqué avèm atraversat de ribieras dont lu zebus avian d’aiga sota lo ventre. A un moment, siam calats dau carreton e avèm pilhat una rara, a pen, per anar de l’autra costat d’un pichin laus pas tant grand mas prefond dont lu zebus avian d’aiga au garròt ! Avèm vist embé surpresa lu nòstres guidas tanben en l’aiga, lu sacs d’afaires en quilibre sus la tèsta, qu’avian d’aiga tanben coma lu zebus : regarjavam aquò emb’una gròssa paur de veire tot tombar en l’aiga !!!
Mas non, son arribats a anar fòra dau laus e siam partits tornarmai sus lo carreton devèrs d’autri destinations.
Lu andasunias
Son de baobabs endemics de Madagascar, son d’aubres estranges.
Son grands, enormes e cau quauqui fes mai de dètz personas que si tenon per la man per faire lo torn.
A Magenga, una vila dont si siam arrestats, l’i avia l’andasunia lo mai gròs de l’ísola (es cen que li gents dion)
Aüra coma son cavos li gents s’en siervon de reserva d’aiga per beure, aigar li culturas, faire bugada, si lavar ….
Son d’aubres sacrats e onorats da la population.
La carriera dei « baobabs » a Orodava es maravilhoa, l’i son totplen de superbos andasunias a perta de vista de cada costat dau camin e lo moment per apreciar au mièlhs aquela maravilha es a l’auba ò au tramont dau soleu la sera.
Aurii poscut tanben vos parlar de la calada en piròga de la Tsiribina (flume) ò l’ascencion de Tzingui ( de montanhas calcari ponchudi, un site excepcional) mas serà per un autre còup !!
Jouseta : Una istòria de lenga nòstra …au Canadà !
Comprendrètz a la fin !
En junh de 2013 fagueriam un viatge toristic au Canadà. Eriam ambé un grop de gents venguts de Nòrd per la màger part e d’autres de país de Lèria. Tot de lòng agueriam de guides de tria. Coma aquò aprengueriam fòrça causas.
Ansin, pròche dei casudas de Niagara, si tròba la rota dei vins que si fa lo vin e lo cidre de glaç. Dins aquesta valada, leis amerindians sedentarizats l’i fan la » cultura dei 3 sòrres » : lo blat turc, lei faiòus e la cogorda.
A Ottawa, la capitala, aprengueriam que son nom vòu dire » escambis sus la ribiera » en lengatge algonquin.
Una autra vila si sòna Chicotimi que ven de » Shktimeo » que significa : » fins que l’aiga es prefonda « , en lenga innu.
Que sovent lei noms son tirats de la lenga dei primieras nacions, es a dire de tribús indianas. Aquò m’interessa que vodriau saupre quant de sei lengas devengudas minoritàrias son encara parladas ò son dispareissudas.
Dins lo Fjòrd dau Saguenay, fagueriam una pichina crosiera per observar lei balenas.
A Quebec, vila que domina lo Sant Laurenç, es aquí lo brèç de la civilisacion francesa en America de Nòrd, que Champlain l’i bastissèt sa primiera cabana en lo 1608, sota lo reine d’Enric lo 4en.
Es a Montreal que Jaume Cartier e lei primiers emigrants li debarquèron.
Quauqua ren nos faguèt plaser : constatar que lei quebe………refusan de parlar englés ! Sus lei panèus si marca pas Stop mai …Arrêt, non Parking mai… Stationnement. Si ditz pas Week-end mai…fin de setmana, pas e-mail mai… corriel…An totjorn un biais per dire lei causas en francés. Mai per quand de temps encara ? ! De mai, an gardat d’expressions saborosas coma » gazer le char » per dire faire le plen d’essence… E tant d’autras vengudas dei temps ancians que nautres leis avèm abandonnadas.
Un ser fogueriam aculhits dins la sala de l’atge d’aur d’un vilatge per d’estatjants que nos sonèron « sei cosins « . Dins la bòna umor nòstreis òstes nos faguèron faire de danças tradicionalas au son de l’acordeon. Puei ambé un autre coble aneriam sopar e durmir en cò d’Andrieu e Lorraine. Aquelei 2 cosins parlan mé un accent terrible ! Elei si pensan parier de nautres ! Maugrat aquò, leis escambis fuguèron rics. Mai nos a fach pena de constatar son racisme envèrs leis Indians que pasmens son leis autoctòns, lei primiers estatjants d’aquèu país !
Vau abreujat qu’esperatz la fin de l’istòria !
Enfin nos dirigèm vèrs la Mauricie, region de laus ( 17 500 ! ), de cascadas, de còlas redondas cubertas de forèsts. La forèst boreala ne’n finisse plus…L’autobús rotla despuei d’oras e d’oras… siam quasi solets sus la rota. Après de jorns passats ensems, de liames se son creats e fèm un grop ben simpatic. Per passar lo temps, de passatgiers prepausan de cantar de cants de cadun sa region dins son dialècte. Tanlèu lei gents de Nòrd entamènan » Le P’tit Quinquin » e cantan ambé ardor toei lei coblets. Lei gens de Lèira cantan sa cançon regionala. Puei nos demandan de cantar nautres tanben !
A ! Qu’anèm li cantar ? Gíbèrt conneisse solament una cançon en lenga, cançon qu’aviá apresa en colonia de vacanças mé de joves niçards, a Sant Martin de Vesubia, au Boreon e ai Granjas de La Brasca. Ben segur, es » Calant de Vilafranca » … , mai pas la version classica, non ! l’escalabrosa ! E ben tant pis ! En pregant que degun comprengue lei paraulas…l’i anam de tot nòstre còr : » Calant de Villafranca… « . Vos disi pas coma fugueriam aplaudits !!!
Enzo : l’estiu
Embé la fin pròcha de l’annada escolaresca ja fa temps que pensi ai vacanças. M’agrada totplen l’estiu, la mar e li bèli jornadas sensa oraris, libre e mèstre dau mieu temps. Siáu una persona tranquilòta, passerai l’estiu en companhia de la mieu familha, pròche de Savona, embé ma maire; ma sòrre e mon fraire qu’es maridat e es demorat pròche de la maoin familiala. Lo matin devèrs li 10 oras anam a la platja; tornam a maion per l’ora de dinnar (14 oras mai ò mens); quauqui còup demoram a la mar fins au vespre, lo sera jugam un pauc ai cartas e devèrs 9 oras anam faire lo sopar, a maion ò soventi fes fòra, coma nos agrada. Pòu faire plaser d’anar en li discotecas toti li nuèchs ò anar si bronzar la cara a Sharm el Sheik ò a Cuba, a beure lo mojito coma fa totplen de monde. Mas un platàs de lasanhas preparadi embé la maire dins la maion dont siáu naissut ; un bòn penecàs e un pauc de temps sença cruci, oraris ni obligacions mi fa lo mai uròs.
Enzo : Recòrdi de vacanças.
Parlarai aüra d’una vila en dont anèri quauqui annadas fa e que m’agradèt au ponch de li voler anar viure. Vòli dire de Nàpol, una vila pròpi precioa, dont tot sembla bèu. Era lo periòde de Calènas e cau dire que ailà si respira pròpi una ària de granda fèsta. Li gents son bravi, lo manjar es superlatiu, si fa la pizza la mai bòna dau monde e se lo dii ieu que siáu gilòs de la miue coïna genovea mi podètz creire. Anèri a visitar la via dei presepis, San Gregorio Armeno : magica, plena de monde, de bosin, d’art, de jòia. A la catedrala mi diguèron que lo 19 de setembre l’i a lo miracle de San Gennaro, dont lo sang dau sant es conservat en una fiòla e ven liquide, toi lu ans. Quora non es vengut liquide son estadi li annadas marridi per lo pòble napolitan: carestias; guèrras (li doi mondialas per exemple non si faguèt lo miracle) ; l’invasion savoiarda dau 1860; etc… Pensi qu’es quauqua ren de totplen comovent, acompanhat dau caracter dei gents fòrça emocionau. Aqueu miracle si repete finda a Pozzuoli, vesin de Nàpols sus la pèira dont lo sant foguèt decapitat, que si fa roja en aqueu moment e en Alemanha, mi diguèron dont mas aüra sabi pas dire. Manquèron minga lu scientifics rompe-tantiflas que vorguèron descreditar lo prodigi, ma deguna explicacion scientifica sembla tant fòrta.
De qué dire ? una vila unica e magica, embé de gents meravilhoï. E, totplen important, dont la lenga napoletana es parlada da tot lo monde. Es la vila dont vòli anar viure !