Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei, titrada « VARIACIONS SUS LA PARAULA AMÈN. « , v’es prepauada da Jaume PIETRI, sòci de l’IEO-06,
Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
« La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc !
VARIACIONS SUS LA PARAULA AMÈN.
A l’acomençança l’ebrèu AMÈN engendrèt lo latin ITA SIT. E lo latin engendrèt tant d’enfants coma de lengas romanicas.
— I– A l’entorn dau mòt amèn.
Lo mòt amèn vèn de l’ebrèu e significa « que ne siegue ansin », « qu’aquò siegue verai » ò encara plus, simplament, » ansin siegue » (fr. « ainsi soit-il« ). Es una declaracion que si tròba dins la bíblia ebraïca e lo Novèu Testament. Es emplegada dins la liturgia crestiana per acabar la màger part dei preguieras e deis imnes.
En fòra dei mitans religiós « amèn » es utilizat per exprimir sa somission ò sa consentida. Exemple: « Diguèri amèn a totei sei propòstas ».
Dins lo « Tresor« , Frederic MISTRAL dona l’expression « respòndre jusc’amèn », valent a dire « respòndre a totei leis observacions fins a la darniera ».
La frasa argotica francesa « avant que j’ai eu le temps de dire amen » vòu dire « lèu-lèu, en un batre d’uelh ». La meteissa idèa si ditz d’un biais mai cortet en italian, « in un amen« , en còrso « ind’un amme« , en piemontés « in t’ûn amen« , ò en espanhòu, « en un decir amén« .
–II– A l’entorn de la locucion « ita-sit ».
La revirada latina d’amèn es « ita sit » a saber :
* « ita » çò es « ansin, coma aquò, d’aqueu biais ».
* « sit » , tresena persona dau subjonctiu present dau vèrbe latin esse (que siá, que siegue).
En generau « qu’ansin siegue » es contractat en « ansin siegue ».
En provençau avèm un sinonim ambé l’interjeccion « macari ! ».
Es l’escasença de ramentar que doas bèlei cançons francesas titoladas « ainsi soit-il » faguèron miranda. Leis autors-interprètes ne son Demís ROUSSOS (1977) e Loís CHEDID (1981). Es un chale de leis escotar sus You Tube. Aquò dich donam çai-sota la revirada de « ita sit » dins quauquei lengas latinas. Es de bòn entendre que son totei bastidas sus lo modèle latin.
— Espaci lengüistic occitano-catalan.
* provençau : ensin/ansin siegue, ansin sieche.
*niçard : ensin sia, ensin sigue.
* vivaro-aupenc (en CHA-) : ansin siá, ansin si(è)che.
*vivaro-aupenc (en CA-) : ansin sia, ansin si(e)gue.
* Vau Grana : siá parei , parei siá (cf piemontés).
* mentonasc : qu’ aishi siegue.
* rocabrunasc : ashen sia.
* lengadocian : atal siá, aital sia.
*gascon : atau sia, antau siá.
* catalan : (que) així sigui.
— Espaci italic.
* italian estandard (toscan) : così sia.
*còrso : cusì sia.
* sardo : così siat.
* piemontés : parèj sia (parèj = italian così).
* monegasc : cuscí sice.
— Espanhòu : (que) así sea.
–III– Lo Pater Noster en occitan en Israèl.
Coma una mena d’illustracion de nòstre prepaus, prenem lo cas dau Pater Noster. Legada per JÈSUS eu-meteis, es la preguiera mai importanta dei tres religions crestianas (catolica, protestanta e ortodòxa).
La glèisa dau Pater Noster es un edifici religiós catolic situat sus lo Mont de l’Ascension a Jerusalèm-èst. Es aquí tot pròchi, au Mont deis Oliviers, que JÈSUS ensenhèt lo Pater Noster a sei discipóls. Dins la glèisa si vei lo tèxte de la preguiera gravat sus de lausas de maubre dins un fum de lengas en particular en provençau, en lengadocian, en niçard e en monegasc qu’es un parlar genovés. Gaire luenh d’aquí si trobèt a la debuta dau sègle XX la vertadiera bauma dau Crèdo. Sus lei muralhas de la clastra son sageladas aquí tanben de lausas de maubre ambé lo Pater noster. Fau saupre que la revirada dau Pater Noster fuguèt facha en doas versions : aquela que tuteja Dieu es a la glèisa, aquela que lo voseja es au Mont deis Oliviers.
L’ensems dau site fa partida dau domèni nacionau francés en Tèrra Santa desempuei lo sègle XIX.
aquela que tuteja Dieu
aquela que lo voseja Dieu au Mont deis Oliviers.
PER CLAVAR
Après lo chaple de la premiera guèrra mondiala lo poèta Antonin PERBOSC escriviá « .La guèrra qu’an vougut
Es la guèrra a la guèrra
Son mòrts per nòstra tèrra
E per tota la tèrra ».
Adonc son mòrts per tota l’umanitat. Lo messatge fuguèt pas entendut per lo mens que si pòsque dire. Mai tard lo president John KENNEDY faguèt : » L’umanitat deurà metre un tèrme a la guèrra, ò la guèrra metrà un tèrme a l’umanitat ».
Jerusalèm es lo luec de rescòntre dei tres grandei religions monoteïstas. Deuriá ètre lo luec exemplari de la patz : ne’n siam luenh !
Sobra d’esperar que tant aquelei que crèson au cèu coma aquelei que l’i crèson pas parvengon a daverar la branca d’olivier, simbòl universau de patz. Ansin siegue !
Jaume PIETRI.
(febrier de 2024).
***********************************************************************
E per lo niçard : 