Le numéro 173 (octobre 2006) de la revue « LOU SOURGENTIN » vient de paraître. Il traite de « La médecine populaire dans le Comté de Nice ». André SAISSI, de l’IEO-06 y a rédigé un article en provençal. Il a pour titre :
De plantas per sonhar.
« Eriam uech d’enfants… Aviam ren ! ren de ren ! Ges d’allocacions, pas de Seguretat Sociala… podiam pas anar veire so medecin… sa mieu maire si deviá ben despatolhar(1) per nos sonhar ‘mé sei plantas. »
Totei lei conoissenças dins lo domèni de la fitoterapia, largament utilizadas dins la farmacopèia modèrna, son probablament fòrt ancianas. Se non, coma explicar la preséncia en quantitats importantas de granetas dau sambuquier (sambucus nigra : sureau noir), dins un abitat preistoric ? Segur que sabèm pas dire s’èran emplegadas per remèdi, aliment ò tenchura. Pasmens, semblariá que lei vertuts dei plantas que sièrvon per sonhar : ortigas (ortica dioica : grande ortie), fraisses (fraxinus oxyphylla : frêne), flors de l’òli roge (hypericum perforatum : millepertuis), aussents-fòls (artemisia vulgaris : armoise commune), e autrei… que trobam dins lei jaç (2) dau Neolitic, siguèsson ja establidas a l’epòca. De mai, lei tractats (3) de medecina de l’Antiquitat e dei premiers sègles de la nòstra èra lei mencionan. Que pensar de l’usatge, dins lei nòstrei còlas, dau genebrier (juniperus comunis : genévrier) qu’es tanben utilizat, parier qu’aquí, per leis Amerindians dau Canadà, a de milierats de quilomètres dau nòstre ? Si porriá pas pensar que la conoissença de l’interès terapeutic presentat per aquest aubrilhon (4), aicí e ailà, aguèsse una fònt (5) comuna vièlha vièlha, vist que la colonizacion dau Monde Novèu si faguèt embé de populacions partidas dau Monde Ancian ?
La transmission dei sabers (6) e dau biais (7) d’utilizar d’unei plantas si faguèt, d’en premier, dins lei familhas : « … mameta sabiá tot aquò, pendolava a sei jainas (8) de sa feniera de fais de plantas e sentiá bòn… mamà tanben sabiá… ». Necessitat vitala per de monde de la vida asardosa e dura. Lei relacions de vesinatge èran favorablas a l’escambi (9) dei conoissenças. Dins lei familhas, li aviá totjorn quauqu’un de malaut ò una bèstia, si donavan de consèus, de recèptas (10) que tocavan ai malautiás deis enfants, ai nafraduras, brutladuras e autrei macaduras (11) que capitan (12) dins lo camp ò lo bòsc. Ansin, lei fremas conoissián lei plantas d’usatge ginecologic, pediatric ò digestiu mentre que leis òmes sabián utilizar puslèu aquelei que solatjavan lei « còups », lei copaduras ò lei bèstias malautas.
Lei « plantas vertuosas » (13) èran rabalhadas (14) progressivament, de setmana en setmana, pendent la « bèla sason », per lei besonhs de la familha tota e dau bestiari, a flor e mesura que florissián, que lei fruchas ò lei granetas maduravan, segon que s’emplegavan lei grèus florits per leis infusions ò lei fruchas per lei bolhons (15), lei maceracions, lei liquors. Se « la planta fresca es plus fòrta », la culhida si praticava tanben en prevision de l’ivèrn per luchar còntra tau ò tau mau conoissut e redobtat (16) an aqueu moment. Si faián secar lei plantas, jamai au soleu, totjorn lins (17), per que si dessequèsson pichin a pichin e conservèsson lei sieus qualitats e se lei rejonhián (18) dins de pòts de veire, pas que per un an, qu’après perdián la sieu eficacitat. Li aviá de moments privilegiats e de rituaus : culhir lei simplas lo jorn de la Sant-Joan, au levar dau soleu, èra recomandat, perqué « la vertut es plus fòrta » qu’un autre jorn, e autant que possible, en País grassenc aut, sus la montanha de Lachens (19)… Lo 15 d’aost èra tanben un jorn favorable per culhir lei plantas. Aquestei praticas s’inscrivián dins una relacion a l’univers (lo solstici d’estiu) ò a la religion (l’Assompcion).
« Tot aquò es de passat… plus degun li s’interessa a l’ora d’ara… e mai, sei nòstreis enfants conoisson ren, vivon en vila… an pas de temps, vòlon pas saupre ». Cu si sovendrà, deman, quora lei vièlhs auràn passat, que lo borrai (borrago officinalis : bourrache) e lo borrajòu (echium vulgare : vipérine) purifican lo sang, e demenisson l’inflamacion dei plagas (20), en usança extèrna, parier que la capeleta (umbilicus pendulinus : nombril de Vénus), que la magerma (hyssopus officinalis : hysope) calma la tus, coma la cojassa (tussilago farfara : tussilage), que l’alhet es sobeiran (21) còntra lei vèrmes, tant coma l’aussent (artemisia absinthium : absinthe) e la tanarida (tanacetum annuum : tanaisie) ?…
Avèm aquí un exemple de la perda de substància d’una cultura millenària, d’un apauriment que si constata dins mai que d’un domèni : la lenga, la tradicion orala, la musica, lei cançons populàrias, lei construccions a pèiras secas… Tot aquò, escobat per la civilisacion de l’immediat, de l’informacion tant efemèra coma superficiala e de la modernitat còste que còste (22)…
Andrieu Sàissi.
Lexic :
1 se débrouiller – 2 les couches – 3 les traités – 4 cet arbuste – 5 une source – 6 des savoirs – 7 la façon 8 les poutres – 9 l’échange – 10 des recettes – 11 blessures, brûlures, ecchymoses – 12 qui surviennent – 13 les plantes médicinales – 14 ramassées – 15 les décoctions – 16 redouté – 17 dedans, à l’intérieur – 18 on les rangeait – 19 montagne située dans le département du Var, mais aux limites des Alpes-Maritimes, en face du Logis du Pin – 20 des plaies – 21 souverain – 22 à tout prix.