De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes d’octòbre dau 2005. Òsca !
La tina e les angis
Chronique du dimanche 2 octobre 2005 en lenga nòsta
Aqueu 2 d’octòbre dau calendier gregorian, la Glèisa festeja en promier lei sants Angis Gardians, mentre lo calendier republican, que n’es eu au 10 de Vendemiaire, nos convida a celebrar la Tina. Coma fau faire ?
Una causa que de tot segur sabètz pas, es que lo culte des Angis Gardians ei naissut en Provença. Pas en Camarga, coma pensaretz benlèu, que les angis son jamai tròp estats collègas ambé la bovina, tropèu negre e banarut que li deu semblar pus pròchi de l’Infèrn que de la Cort celèsta… Mai pas luenh pasmens : dins la ciutat papala. E òc, qu’es ailà qu’un governaire d’Avinhon, luectenent de Sa Santetat, que li disián Francés d’Estanh (« d’Estaing » a la francesa…) establiguet un Ofici de l’Angi Gardian. Vengut puei avesque de Rodès (siam totjorn en païs d’òc) demandet au papa de confirmar l’establiment d’aquela celebracion novèla. Leon X o faguet lo 18 d’abriu de 1518 per sa bulla « Admonet nos ». La fèsta èra fixada au 1er de març. Ei lo concili de Reims, en 1853, que la faguet puei passar au 2 d’octòbre.
E la tina, me diretz, s’amerita-ti pas d’èsser festejada pereu en aqueu temps de vendémias ? E puei l’Angi Gardian, tot lo monde l’i creson pas… La solucion d’aqueu cas de consciéncia es pasmens pron simpla. Començaretz per celebrar la tina coma se deu. E me diretz un pauc se, passat un moment, vesètz pas un angi. E mai, en un bòn besonh, una molonada d’angis bofarèus…
Sant Dionisi
Chronique du dimanche 9 octobre 2005 en lenga nòsta
Lo pus celèbre dei sants d’encuei ei sant Dionisi («Denis» en francés). Nòsta Legenda daurada occitana medievala ne’n cònta la vida. Vaquí ne’n lo començament, ambé lo miracle que li faguet faire sant Pau de la garison d’un avugle, qu’aquò lo convertiguet tot d’un temps au crestianisme, de pagan qu’èra avans :
«Sant Dionisi fonc dels primiers pagans. E fonc gran fisolòfe (sic). Endevenc se que sant Paul anet predicar lo nom de Dieu lai ont sant Dionisi estava. E quand vic sant Dionisi que èra màgers clercs e plus sotils que’ls autres, pres se amb lui a disputar de la fe. E quand agron pron disputat, sant Dionisi vic passar davant si un òrb e dis a sant Paul : « Se tu fas tant amb lo tieu Dieu que aquest òrb veja, ieu creirai al tieu Dieu et en aiçò que tu dises, amb que non òbres pas amb art de demòni, car d’aquela sai ieu pron… E per çò ieu dirai te com diràs las paraulas, car tu diràs en aissin : – Orb, ieu te guerissi e’l nom de Jèsus Crist, nat de la Vèrges, que fonc crucifiat e mòrt, e pueis reviscolet, e montet se’n sus e’l cèl ». E sant Paul dis a sant Dionisi : « Per tal que o cresas plus tòst, que tu meteis digas al òrb aquelas paraulas ». E tantòst com sant Dionisi las ac dichas, l’òrb vic. E tantòst sant Dionisi bateget se amb sa molher et amb tota sa mainada.»
Lo temps dei bugadas
Chronique du dimanche 16 octobre 2005 en lenga nòsta
De mon temps, lo linge secava a l’èr. Es que lei joves d’encuei pòdon encar s’imaginar una causa parièra ? Ai legit esta setmana dins nòste jornau que i aviá un gròs problèma a Sisteron. Les toristas que visiton la Ciutadèla riscarián de veire, pareis, de bugada que seca… Coma vai que ce que li semblariá, dins tot autre païs, un espectacle pintoresc e simpatic, que se despacharián de mitralhar ambé son aisina fotografica, telefonica ò autra, es aicí una causa insuportabla ? Vaquí per ieu un mistèri…
Coma fan lei bugadas encuei per se secar ? Faudriá ben una enquista per o sacher. Es que cada familha de nòste païs a instalat un pressing dins son ostau ? Es que tot lo monde fai lavar dins d’entrepresas especialisadas ? Totjorn es que l’espectacle d’una bugada que seca ei vengut quauqua ren de completament en defòra dei nòrmas, pròpri tot just a escandalisar lo monde. Ei ben la pena que lo mistrau bofèsse e lo soleu lusigue, se devon servir de ren…
Basta, vivèm pasmens una dròla d’epòca. D’un costat vos estalon a la television lei dramas lei mai secrets, les embrolhas personalas lei mai intimas, e de l’autre degun vòu plus veire un lençòu a secar… Se vos disiáu que tot aquò, de còps que l’i a, me dona d’envejas de sabons e de bacèus ?…
Lo jorn dau Pom
Chronique du dimanche 23 octobre 2005 en lenga nòsta
Lo calendier republican consacra aqueu 1er de Brumaire a la celebracion dau pom. Aqueu pom gavòt, fruch de la Provença Nauta se n’i a un, que s’opausa a la poma dau païs bas.
Aquela oposicion vauguet autre temps una gròssa emocion a ma paura grand. Era naissuda dins lo Var, en païs de pomas adonc. Fuguet plaçada, coma disián, a Forcauquier. Es a dire que, filheta encara, la metèron coma serviciala (bòna a tot faire autrament dich) dins un Hôtel-Restaurant. Me contet un jorn que lo sera, per far la tarralha, èra oblijada de se metre d’a ginolhs sus una cadièra, de tant qu’èra lassa…
Mai l’emocion fuguet un diluns, per son promier mercat forcauqueirenc. Era justament lo temps des poms, e entre aqueles que cridavon : « – Ne’n volètz de mes poms ? » e les autres que demandavon : « – Quant les poms ? », lei gens parlavon que d’aquò. Mai ma grand ela, compreniá : « – Ne’n volètz de mes ponhs ? » E se cresiá que tot lo monde s’anèsson batre à còps de ponhs… Ma grand partet lèu en corrent, amb una brava paur…
Lo jorn dau Barbaboc
Chronique du dimanche 30 octobre 2005 en lenga nòsta
Aqueste 8 de Brumaire de l’an 213 de la Republica, fèm sa fèsta au barbaboc, que son nom sabent ei « Scorzonera hirsuta ».
Coma n’i a encar quauques uns que o sabon, es una dei saladas des champs que se derrabon (dificilament en generau, que fau ben cavar a l’entorn, e pron fons), d’abòrd que lo melhor son pas lei fuelhas, estrechas e un pauc duras, mai la rabeta, lònga e doça.
Es per aquò que, puslèu que dins una salada classica, vau mielhs lei servir coma aquò, e que cadun se les trempe dins una saussa a despart un pauc espessa, coma un sausson ò una alhetada. Ieu ne’n fau ambé ce qu’ai a posita : una vinaigreta amb una bèla vena d’alhet, quauquei nòses, amendas, avelanas ò pinhons (e se n’ai gis, un crostet de pan, tant fai), un pauc d’aiga, a amb aquò pas mai.
E coma encuei fai pron bèu, qu’ambé lo temps qu’avèm agut, quasi totei lei saladas feras de printemps se pòdon trobar un pauc de’n pertot, e qu’en mai d’aquò aquesta nuech porretz dormir una ora de mai, avètz encar lo temps d’anar vos acampar una bòna salada de barbaboc, e de vos la manjar per dinnar ò per sopar.