De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de genoier dau 2008. Òsca !
Lo jorn dau Lapin
Chronique du samedi 12 janvier 2008 en lenga nòsta
Vaquí ce qu’auriatz degut legir dissabte passat, sant Trefume aguèsse pas inventat lo miracle de la duplicacion…
Aqueste Quintidí 16 de Nivòsa de l’an 216, la Republica nos convida a festejar lo Lapin.
Aqueu mot, lo pus sovent emplegat en lenga d’òc, emai siegue un francisme ancian, es pasmens jamai arribat a cochar completament nòste « coniu » indigène.
Per ne’n restar a nòstei grands diccionaris bas-aupencs, Honnorat dona lei dos parèus : « coniu/conilha » e « lapin/lapina », dau temps qu’Avril, curiosament, a lo coble « coniu/lapina ».
E aquò me rapèla un sovenir de pichòt. Un jorn que mon oncle èra vengut nos veire ambé mon pichòt-cosin, que s’èra aduch per juecs tota una sequèla de bèstias de la campanha en plastic, ma grand se metet en tèsta de li n’aprendre lei noms provençaus. Arrivada au lapin, aguèro la suspresa de li entendre dire : « Viés, pichòt, aquò ei lo coniu… » Mai coma n’i aviá pereu un autre, li expliquet subran qu’aquò èra « la conil »…
Encar mai estonat de la finala anormala d’aqueu segond mot, m’imaginèro d’abòrd quauqua despalatalisacion imaginada per tornar faire un femenin au mot « coniu »… quand me rapelèro que, dau temps qu’eriam a Sant-Pèire, ont aviam de lapins, restava dins lo quartier una madama Conil, que tot lo monde li disián « la Conil »… E benlèu qu’èra aquò l’explicacion ?
A prepaus de castanhas
Chronique du samedi 19 janvier 2008 en lenga nòsta
Se siatz estats pron matiniers per legir vòste jornau, despachetz-vos de regardar l’emission Vaquí a 10 oras e mieja. L’i podretz veire la promièra d’una tièra d’emissions sus la cosina e les produchs de nòste despartament, realisada per FR 3 ambé l’ajuda de nòsta Agéncia de desvolopament toristic.
Aquela emission ei sus la castanha, virada dins l’encastre de la Fèsta dau Revest d’Aubion, e lo dissabte d’après, a la mema ora, n’auretz una autra sus les poms, virada a La Mota dau Caire. En tot, a la fin, serà 10 pichons subjècts (de quatre minutas cadun) sus aqueu tèma qu’auretz vists.
N’i aurà de pron evidents (l’òli, l’oliva e l’alhòli, la rabassa, l’anhèu, lo banon…), d’autrei mai estonants (la fabricacion des crosets a Barcilona), d’autres quasiment inedichs per lei Bas-Aupencs (coma la fabricacion de l’estrech de ginèbre que vos n’ai agut parlat).
Se ne’n sabo autant, es qu’es ieu qu’ai bailejat tot aquò, e que fau les entrevistas… E vos pòdo dire que, en mai des plats e des produchs, aquelei filmes, ais imagis supèrbes, mòstron pereu les païs e les terraires d’onte sòrton aqueles tresaurs nòstes.
Mai lo pus bèu serà vèrs la fin de l’an : un filme de 52 minutas sus lo meme tèma, onte lo païs es encar mai aquí, presentat coma una ficcion ambé de scènas e d’imagis fantastics…
A prepaus d’archius
Chronique du samedi 26 janvier 2008 en lenga nòsta
La Vila de Sisteron, gràcia a un generós donator, vèn de s’enriquir d’un pergamin dau sègle XIV, e n’ei legitimament fièra. Aquela cròmpa, en 1380, a la cort reiala d’as Ais de forns per la comuna, es un bòn exemple dau biais qu’aguèron nòstes avis, cada còp que lo poder aviá besonh de sòus, de li crompar un tròç de ses poders senhoriaus. Ce que faguet a fòrça nòstes comunas practicament liuras.
Mai una causa dins l’article de nòste jornau qu’anonciava l’eveniment m’a fach ressautar : disiá que la vila aviá gis de documents datent d’avans la fin de l’Edat Mejana ! Aquò mòstra l’ignorància qu’avèm (e pas soncament lei jornalistas) de la riquessa de nòstes archius.
Se despuei d’annadas, l’accion remirabla de l’actuala directritz des Archius despartamentaus, Jacqueline Ursch, a fach conóisser, per l’espectacle ò simplament l’ausida, a una bòna part de la populacion, pron d’aquelei documents reservats autrament a d’especialistas, èra lo pus sovent a partir de documents en francés, adonc relativament recents. Mai cu saup qu’una bòna part de nòstes comunas an de molons d’archius, que daton dau temps onte l’òm escriviá encara qu’en latin ò en provençau, es a dire avans 1539 ? E per parlar que de Sisteron, ses archius comunaus començon en 1193, e son pus vièlh tèxt en òc ei de 1375…