Vaquí la cronica setmanièra de l’Agachaire d’aquest diménegue (dimenge) dins « La Provence », edicion deis Aups.
Per informacion, aquesta cronica comencèt, l’i a mai de dètz-e-vuech ans, lo 8 de junh de 1997. Òsca !
Cronicas per aqueu lo 1 e lo 8 de novembre dau 2015 en lenga nòsta
Dires de Totsants
Dins les tradicions popularas nòstei, la Totsants es una des pòrtas de l’annada, onte cambion lo temps e lei cicles dau travalh des champs. Per aquò, ei marcada per un molonàs de dires e de provèrbis, que vos ne’n vau debanar quauques uns. Autre temps, l’òm i podiá veire mai ò mens un rebat de la realitat, mais encuei son de mens en mens verais, e restaràn un testimòni de la vida dei darriers sègles…
A la campanha, es a Totsants que s’acabavon les arrendaments, emai se logavon les òmes per les travalhs de l’ivèrn. Per les promiers, l’òm disiá : « A Totsants, La clau es per les champs », e pereu « La clau pòrta son annada », d’abòrd qu’un arrendament èra d’au mens un an. Per lei segonds : « Totsants, lo bòn travalhaire », que lo marrit se podiá pas logar.
L’òm citava alora un provèrbi, que l’ai encara sovent entendut, emai compreniáu pas tròp ce que voliá dire : « Quand la machòta fai Miau, S’as un marrit mèstre, ista suau. » Ai aprés, lòngtemps puei, qu’aqueste « Miau » èra lo crit d’ivèrn de la machòta, pron diferent d’aqueu d’estiu, qu’es « Cho ». Ce qu’explica que, quand tornava lo bèu temps, l’òm podiá apondre : « Quand la machòta fai Cho, S’as un marrit mèstre, quita-lo. »
E a l’epòca, arribava adés lo marrit temps : « Per Totsants, plueia ò vent », emai « Per Totsants, La nèu ò la freg es au champ »…
8 e VIII
Aquò se passava un 8 de novembre, e arribet a Loïs VIII…
Aqueste èra rèi de França, e en 1226 èra vengut donar son còp d’espasa a la Crosada còntra les « Albigés ». Fau dire qu’après lei desfachas occitanas despuei 1209, e la nominacion de Simon de Montfòrt coma còmte de Tolosa en 1215, una revòuta iniciada a Bèucaire, represa ai Francés en 1216, aviá menat a una vertadiera reconquista. Una segonda crosada èra adonc estada decidida e, menada per lo rèi, un còp de mai una armadassa venguda dau Nòrd davalet la vau de Ròse, e metet lo sèti davans Avinhon.
Aquí, per reprendre lei mots de Mistral : « Fuguessias rèi de Franço e Louis Vue voste noum,/ E cènt milo Crousa vosto armado, Avignoun/ A si pourtau metié la tanco./ La vilo èro esclapado, èro espóutido à plat…/ Mai noste libre Counsulat/ Avié fa tèsto à l’armo blanco. » Espoutida, Avinhon o èra, mai ailà lo rèi tombet malaut. N’i a que parlèron de fèbre, d’autrei d’una gròssa caganha, mai que faguet pas que crèisser. E es en Auvèrnha, au castèu de Montpensier que, lo 8 de novembre, sa malautiá lo mandet fin finala veire se i aviá ò non un infèrn en quauque endrech…
Entre temps, li avián mes dins son liech una bèla piucèla, censada lo garir se la rendèsse frema, mai ne’n vouguet pas, e es cordurat dins una pèu de buou que son cadabre se’n tornet en França.
Jean Yves ROYER