Vaquí la cronica setmanièra de l’Agachaire d’aquest diménegue (dimenge) dins « La Provence », edicion deis Aups. Per informacion, aquesta cronica comencèt, l’i a mai de vint e un ans, lo 18 de junh de 1997. Òsca !
Cronica, dau 28 d’octòbre e dau 4 de novembre de 2018 en lenga nòsta per l’Agachaire
La Figa
Aqueste còp siam lo Septidí 7 de Brumaire, e lo calendier revolucionari ei ben son centre aquest an. Estent qu’en mai de passar a l’ora ivernala lo temps s’ei mes de la partida e fai – enfin, me diretz – la figa a un estiu que voliá jamai morir… Pasmens aicí, lo temps dei figas, celebracion republicana dau jorn, a passat despuei un moment… Es aquí que l’òm vei que, emai lei noms dei mes e dei jorns d’aqueste calendier fuguèsson estats subretot l’òbra d’un Occitan (Fabre d’Eglantina èra de Carcassona), èron estats atribuïts segon lei sasons parisencas.
La figa, per nautres, es puslèu una mena d’abstraccion, d’abòrd que lei nomem (ò lei nomaviam) de’n promier per sa varietat, que n’aviam de desenats. Quant ne’n demòra encuei ? De tot segur pas tant, e quand s’atròbon encara, lei recampon sota lo nom de « varietats ancianas », que m’estonariá qu’aqueles que n’an encara ne’n sachèsson totjorn lo nom…
Per ma grand, barnissòtas, marselhesas ò gotas-d’òr èron bònes que pecoletas : d’aguer la gota èra un minimum, mai n’i aviá pas pron… O disiá un provèrbi : « A bòna figa còu de pendut, lagrema d’enfant, àbit de gus ! » Tant vau dire lo pecolh estirat coma un còu de penjat, la gota que li vèn sovent au cuou gròssa coma lei lagremas d’un pichòt, e la pèu fripada coma lei vièstits d’un paure òme, jamai tròp estirats…
L’Endívia
Aqueste Quartidí 14 de Brumaire, lo calendier republican nos mete a l’endívia, lieume de sason armonisat a l’amarum comencent dau temps que fai…
Li diam endívia ò endiva, mai en cò nòste, sembla pas especialament amara. Damàs Arbaud aviá reculhit una cançon populara fòrça espandida, que sòna « les Transformacions », e que Mistral ne’n faguet la « cançon de Magalí ». Dins la version arbaudenca, lo galant canta a Margarida : « Se tu te fas caçaire Per m’aver en caçant, Ieu me farai l’endiva D’aqueu jardin tant grand. » Ela li respònde : « Se tu te fas l’endiva D’aqueu jardin tant grand, Ieu me farai l’aigueta T’arrosarai sovent. » Una planta dins un jardin que l’òm asaiga : es qu’aquò ei vertadierament nòsta endívia ?
Mistral dins son diccionari revira lo mot per « endive, chicorée des jardins », lo remanda a escaròla, e cita lo provèrbi « Frisat coma una endívia »… Mai bota, les endívias que mangem ara son gaire frisadas !
Alora, coma vai aquò ? E bè, ce que li diam ara d’endívias es un tractament d’un cicòri, descubert per còp d’asard en Belgica en 1850. D’aquí aqueles confusions (que se retròbon en francés), entre una mieja dotgena de varietats cultivadas de cicòri, que de sauvagi Onorat li ditz de « cicòri fèr ». Aquela salada des champs, la pus comuna que i ague, que l’òm assegura que « lava lei sangs »…
Jean Yves ROYER