1- Que de nòu ?
2- Coma lo diètz en niçard ? Sur ces planches trop étroites les paysans doivent labourer avec le bécu tandis qu’en bas dans la plaine ils retournent la terre avec le tracteur.
3- Pichina dictada
4- Catarina Segurana reven sus Tèrra en lo 2021. Ai vòstri plumas, estilòs, ordinators…..contatz !
1- Que de nòu ?
Enzo : Mi semblava simpatic descriure una recèpta de la mieu region la Ligúria e finda dau Pimont, que a la sieu correspondença en la “choucroute” francea. Aquí aquesta recèpta si ditz “o sancrau” e l’ai facha lo dissabta.
Cau faire revenir la ceba dins l’òli embé, se si vòu un pareu de filets d’amploa.
Preparar lo caulet “verza” (milan) talhat en bandas subtili e lo metre dins la basa d’òli.
Quora lo caulet comença a si redurre (encara pas pron cuech) calar li saucissas, ieu emplegui aqueli dichi “toscanelli” de grana mai granda e embé de pebre.
Vinagre de vin blanc au plaser (ieu abondi embé lu condiments). Si fa aquò finda dins la comtea ?
Marie-Do : Lo mont Cacha (Cacia)
Un pauc denant Cigala (Sigale) pilhi un camin que mena a la Cacha. Lo camin rebe serpeja e mèfi ai gròssi pèiras per li cavilhas ! 600 mètres de autessa sota un bèu soleu ben caud e costejat de massius de ferígolas en flors que esperfuma l’ària. Dins la puada si ve Salagon pichin vilage au mitan dei pins. M’arresti denant dau som per manjar a l’escotisson au mitan de la ferígola e a la sosta dau vent. Pilhi un pauc de ferígola per la remudar dins lo mieu jardin. La vista es bèla, pòdi veire tres vilatges : la Pene, Sant Antonin e Ascròs e luenh li montanhas nevadi.
La calada es bèla dins la gaudina, un camin ombrós costejat de primaveras, orchís e margaridas. Mena au camin que traversi per calar au pònt de Riolan : Un pònt sardo. La ribiera Riolan, que desboca dins Esteron, a talhat dins lo calcari blanc li cluas rebi.
Sus un panèu en granit ròse es gravat : Aquí èra lo confín tra lo comte de Savòia e França fins au 1860.
2- Coma lo diètz en niçard ? Sur ces planches trop étroites les paysans doivent labourer avec le bécu tandis qu’en bas dans la plaine ils retournent la terre avec le tracteur.
Sus d’aquesti faissas estrechi de tròup, lu païsans devon laurar/garachar emb’au magau alora qu’en deçavau/ en bas dins la plana reviran la tèrra emb’au tractor.
3- Pichina dictada : Tretze ans que non avii plus pensat a La Briga… E ancuei, emb’aquesto Monsur Jordan e toti aqueli paraulas, tot li revenia per fòrça coma un simec a man reversa ò pèjor, coma una cotelada que venia de si pilhar sensa l’aver vista arribar. in Antò PITORINA Didier Lanteri pàgina 94 (ed : Patrimoine et tradicions brigasques 2012)
4- Catarina Segurana reven sus Tèrra en lo 2021. Ai vòstri plumas, estilòs, ordinators…..contatz !
Rogier Gilli : Assetats sus d’una bèla nebla blanca, Sant Pèire e Catarina Segurana charravan quietament :
– Catarina ti manca pas lo tieu país ?
– Aí que mi manca, aí !.. Mas siáu ben aquí embé vautres. Perqué aquesta demanda ?
– Avèm fach un acamp general dei Santas e Sants e per ti premiar d’aver lavat li muandas de tot aqueu bèu monde que son aquí en lu sècolos passats, avèm decidit de ti laissar anar quauqu jorns en la tieu vila tant aimada. T’agrada l’idèa ? – Aí tè ! que m’agrada, aí tè !
Doncas lo jorn d’après, la maufacha, si trovèt alestida coma lo monde dau sègle vint-un. Fortunada que èra que en paradís lu sartres e lu perruquiers avian capitat, esquasi, de li donar d’ària d’una frema. Es ver que en paradís es aisat de faire de miracles. Coma Sant Pèire es pas un tavan, li avia ajonch doi cicerones que parlavan la lenga, un musicant e un poeta arribats l’i a gaire que connoissian ben la vila. E zo si trovèron davant la pòrta faussa, la pòrta dau babazoc, e vequí que lo triò s’encamina plan-planin.
L’endeman, Catarina venguèt picar a la pòrta dau paradís :
– Òu, bòn Mèstre de la Clau, siáu de retorn !
– Ja ?
– L’i volii pus estaire, davau, son toi venguts fòls !
– Coma ?- Palhon es despareissut, Pònt Vièlh tanben, l’i son pus de bugadieras e mi demandi de dont fan la bugada aüra. Li carretas vi fan un remon dau diau e en mai d’aquò senton pròpi mau, l’i son pus de bastions e an desfondut lo Castèu ! Mas lo pejor, es que quòra ai demandat a un baudo dont si porria manjar un pauc de sòca e una escudèla de tripas, l’òme m’a agachat embé d’uelhs de gòbi coma se auguèssi una tèsta de vedèla mi diguent que capissia pas la lenga forestiera que parlavi, que deurii tornar en lo mieu país. Mas dau bòn, Sant Pèire ! Ieu forestiera, forestiera en lo mieu país !
– Lu temps an ben cambiat, Catarina.
– En mai d’aquò, bòn Sant Pèire, l’i son per carrieras totplen d’enfants de Soliman que mi fau la demanda de saupre cen que fan aquí. N’i a un que a vorgut mi faire petar lo cabas, li amolèri un simec sus la boca que d’un bòn moment de temps de gíjolas ne’n manjerà pas e encara foguèt fortunat que non avii la mieu massòla. – Alora bòn Sant Pèire apreferi estaire aquí embé vautres, meme se deuguèssi faire la bugada dei muandas dei diaus e demònis de l’infern. Paures nautres Niçards !
Marie-Do : Catarina Segurana
Mas dont siáu ? A Niça ? Sus una placeta, sus aquest barri l’i a una estàtua : es ieu embé lo drapèu turco e la massòla que fau escapar lu enemics.
Vau veire lo mieu Palhon, non siáu vestida a la mòda mi plason lu vestits de fremas mi cau cambiar.
L’i a plus de cavaus ni de carretas ; mas de carretas que si deplaçan soleti. A ! non un òme es dintre. Arribi sus una bèla plaça, encara una estàtua au mitan, e una lònga serp que s’estraissina faguent tin-tin mas l’i son de gents dintre.
Vau demandar a n’aquel òme :
– Bònjorn monsur dont es Palhon ?
– Bonjour Madame, vous parlez niçois : conoissi un pauc de niçard, siatz vestida per anar a un bal mascarat en riba de Palhon, caminatz dins aquesta carriera Verani e veirètz l’aiga.
– Mas parlatz Francés ! Siáu en França : alora escassèri lu turcos e lu francés per que Niça sigue francea !! Mas que a fach lo Rei d’en Savòia ? Mercí Monsur e adieu.
Mon dieu ! Mas toti aquesti carretas mi van escrasar, mèfi !
Arribi ; mas es aquò Palhon e l’aiga es bruta e dont son li bugadieras ? L’i a gaire d’aiga coma vau faire per lavar lu lançòus. Mon Dieu mi pantaii ; lèu lèu cau mi derevelhar.
Choiseta e Gerald : Caterina Segurana reven sus Tèrra
Sortida d’un lòng penec d’a pauc près de 500 annadas, Caterina Segurana reven sus lu luecs de la batalha dei Niçards còntra lu Turcs en lo 1543 dont ela venguèt chelebra en tuant embé la sieu massòla de bugadiera, mai d’un sordat Turc e, darnier argument, si vira, leva la sieu faudilha e mòntra li sieu gaunhas ai Turcs que sabion que lo paradís li escaperia en si faguent tuar par una frema. Ne’n repossèt en molon aquest jorn d’aquí. Es la Joana d’Arc niçarda !!!
Tot anava ben, trovèt li sieu marcas davant la Catedrala Santa Reparata. Après aver acendut una candèla, li sieu peadas la menèron vèrs lo Castèu, intrigada per lu escambis de votz en francés, degun parlava niçard. Quora cercava dei uelhs lo Castèu, l’i avia ren. En arribant d’amont, l’i avia basta de roïnas. Cu podia aver fach aquò ? Pas lu Turcs, ela lu avia escaçats, pas lu Francès estent tròup pautrons, caurà asperar Loís lo XIVen dau temps de la batalha còntra Carlo quint. Despí l’esplanada, au levant, avisèt un pòrt que non esistia dau sieu temps, embé de batèus sensa vela, coma fonccionan ?
En calant dau Castèu, arribèt sus una carriera portant lo sieu nom, aquò li tornèt donar lo moral. Plaça Garibaldi descurbèt l’estàtua de Jousè. Pi, pilhèt lo trambalan en esperant retrovar Palhon dont passèt tant d’oras a massetar lo linge, mas Palhon èra curbert de carrieras, de jardins, èra vengut una ribiera verda. Anèt fins a la mar siguèt suspresa de veire una novèla vila en faça de la vila vièlha, dont l’i èran que de camps, de flors, d’oliviers . La Passajada dei Anglés es magnifica mas qu’es aquò, toti li gents portant una màsquera ?
Preferèt tornar de dont venia e repilhar li sieu expedicions dins lo ciel.
Quiquí : Catarina!!
2021 : Bòn, mas que fau aquí !
Eri ben en li nèblas embé lu autres !!
Perqué m’an fach revenir a Niça ?
E pi es Niça aquela granda ciutat ! Mi sembla pas :
Palhon dont faíi bugada es plus, dont es passat ? E pura si jetava ben en la mar !
L’i a que de gents en braias, e sembla Carnevale perqué an toi una màsquera sus la cara, pas sus lu uelhs, sus la boca : es pas normal !! e pi es pas lo moment bòn, siam en mai e en mai es lo temps de balar e festejar la prima en lu cantons, manjar a l’escotisson en lu jardins ò en riba de mar !
Lu gents non mi veon ma ieu veï tot lo monde.
En li carrieras : plus de carretons, de cavaus ! li carrieras son larguis mas cargadi de cen que mi semblan de grandi boitas sus de ròdas que viran en toi lu sens. Degun si ditz « bònjorn », passan a costat l’un de l’autre sensa si veire e si saludar !
E lo pòrt ! sota lo castèu qu’es plus qu’un camp de pèiras e ròcas, tot roïnat ! L’i a esquasi plus de ponchuts mas de batèus que semblan de maions bimbari sensa vela !!!
M’an mandat a una dròla d’época : l’ària es pas la mema ni mai, sabi pas mas ai de mau da respirar, lu odors son pas coma dau mieu temps e pi ai audit qu’aüra si parla francés e plus niçard : Ò ! es pas ma bèla Niça dau temps de Dugos d’en Savòia !
En caminant en la vila vièlha coma si ditz aüra ai augut la suspresa de veire davant la glèia Sant Augustin un bas-relèu emb’una bugadiera que pòrta una massòla en una man e de l’autra una bandiera de Niça e es escrich que siáu ieu que menèri la revòlta contra l’invasor per li mandar fòra !!!!
Alora mi siáu assetada e mi siáu plorada sus aquesta istòria qu’a mandat a la mòrt tant d’amics mas siáu uroa de veire que Niça non m’a oblidada, mas èri pas la soleta en aquest afaire !!
Es per aquò que siáu revenguda a Niça ? Non lo sauprai jamai !!
Ai sentit una ària laugiera sus tot mon còrs que m’a fach traversar lo ciel sus d’una bèla mar, la mieua, e ai despareissut.
JPB : Catarina lo retorn
Ieu, Cararina Segurana, partida visitar li galaxias despí cinc sécolos, decidèri de tornar a Niça, vila que mi veguèt naísser. L’autorisacion d’un retorn sus tèrra mi siguèt acordada per una soleta jornada.
Premier anèri en vila vièlha, siguèri esmaravilhada de veire qu’una carriera e un collège pòrtan lo mieu nom. Jamai lo mi serii pensat. Lo collège s’atròva pròpi dont l’i èra la torre Cincaire, cara au mieu còr. Es aquí que, armada d’una massòla, desfendèri la vila lo 15 d’aost dau 1543. D’unu pretendèron que faguèri veire lo mieu tafanari ai turcos per ganhar la batalha, mas es una invencion totala, una legenda que mi faguèt de mau tant coma l’escais-nom de « Dòna Maufacha » que mi donèron de marridi lengas. A l’encòntre un fach veridic es que non siguèri la soleta frema sus lu bastions a faire virar li massòlas.
Autra suspresa per ieu lo bas-relèu erijat a la mieu glòria en lo 1923 en faça la glèia Sant Martin-Sant Augustin. Pareisse d’après cen que legèri sobre qu’es una soscripcion publica que permetèt aquò. Es que meritavi tant d’onor, non èri soleta sus lu bastions.
Vorguèri veire la mieu maion e passèri carriera drecha, aquela que mi permetia d’anar veire lo mieu Jousè, pescador ai Ponchetas. Arrivada a l’encrosament embé la carriera de la Lògia aremarquèri un bolet de canon mandat da la flòta turca. Aquela pi ! Perqué l’an conservat ? Nautres ne’n faían paur quora nos calavan sobre. Mas totplen d’aiga a passat en Palhon despí.
Cen que m’estona lo mai es que s’aude pas plus gaire parlar niçard per carriera e quora demandèri dont si podia crompar de sòca la persona mi respondèt : « La soccà ! Allez sur le cours chez Teresà ».
Fortuna per ieu que rescontrèri Jennifer, una magistressa de niçard de l’escòla dei Portegaliers que mi reconoissèt e me ne’n regalèt una sieta ben cauda e ben pebrada. Mi siáu esperlecada !
Aüra pòdi tornar en li galaxias en gardant en memòria aquest gust per lu mile ans que venon.
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 7 de mai dau 2021