– Que de nòu ?
– Coma lo diètz en niçard :
– Pichina dictada :
– Contatz una istòria de Calènas
Participèron au cors 11 sòcis : Crestian, Joan-Pèire, Marido, Crestiana, Jouseta, Quiquí, Rogier Gilli, Choaseta e Gerald, Robèrt, Françon e una amiga Facbook : Lna d’En Haut..
Que de nòu ?
Lna d’en Haut : Aquesta setmana ai fach encara une passajada en montanha. Siáu anada au puei de la Vaca. Lo nom « Vaca » non vendria de la bèstia, mas de « vatz », una paraula auvernhata per dire « fònt, sòrga ». Lo paisatge èra magnific. Faía bèu, lo soleu brilhava, mas faía frei. »
Jouseta :
D’aqueu temps l’i a pas tant de nòvas gaujosas. Quand una arriba, fau l’apreciar.
Ansin de la bèla istòria de solidaritat umana que si passèt durant lo « Vendée Globe ».
Lo 30 de novembre, lo capitani ò squipaire, per emplegar un anglicisme, Kévin Escoffier fuguèt obligat de laissar son embarcacion après aver activat sa balisa de destressa.
Es un autre capitani, Joan Le Cam, que lo reculhèt sus son batèu après 11 oras d’espera sus son radèu de subrevida.
cinc jorns mai tard posquèt èstre recuperat per la fregata « Nivôse » de la Marina Nacionala que lo menava sus l’isla de la Reunion.
Pensi que, a l’ora d’ara, a poscut rintrar au sieu.
ÒSCA en totei !
Robèrt : La sopa Misò
L’autre sera alestissii, una sopa Misò e m’es revengut en ment una scèna de la vida dau cada jorn.
Ma maire faía la sopa de liumes toi lu doi a tres jorns, mas de còup que l’i a non avia envuèia de faire de coina alora mi diía « esto sera fau una sopa a la pastrolhiera.
Pilhava una caceròla, metia d’aiga dintre, un pauc d’alhet, un ò doi cubos de bolhon, faía bulhir e fin finala metia una manada de fidès fins. En dètz minutas, la sopa èra alestida.
Par faire de sopa Misò, es un pauc parier, ti cau alestir de Dashi. Per aquò faire, metes un culhier d’una preparacion de peis secats e d’argas en d’aiga cauda e fas bulhir. Remplaces lo fidè fin per de tofu e d’argas « Wakame » e per donar demai de gust, un peu coma l’alhet en la sopa a la pastrolhiera, acabes la tieu sopa embé un bon culhier de Misò. En dètz minutas la sopa es alestida.
La mondialisacion es passada par aquí, ancuei, pòdi ben dire que de temps en temps fau una sopa a la pastrolhiera japonesa.
Coma lo diètz en niçard : Il l’attendait sur le trottoir, les bras ballants, un sourire de bienvenue aux lèvres.
L’asperava sus lo marchapen/trepador, lu braç pendolants emb’un soguinhe/sorire de benvenguda ai labras.
Pichina dictada : Mas cu es en realitat Barba Calènas ? Per lo saupre cau remontar 2000 ans en arrier. Aqueu que sonam ancuei Barba Calènas èra un rei que comandava lo sieu reiaume situat dins cen que si sòna ancuei la Laponia. (Joan-Pèire BAQUIE in La lenga per present IEO 06 pàgina 91)
Istòria de Calènas :
Françon : Remembres de Calènas
Per ieu, da pichina, lo premier moment de Calènas èra la fèsta au vilatge.
Lu escolans avian de regals e finda lu mai ancians.
Avii una tité ò un juec de societat ò una pichina machina per cordurar.
Per l’escasença un dessenh animat èra projectat.
Après calia esperar lo vint a quatre de decembre.
De sera, la costuma èra d’anar velhar en co de vesins per esperar la Messa.
Anaviam a la glèia a pens embé lo frei. Tornats a maion, si metion li cauçuras davant la cheminèia .
Lo jorn de Calènas embé li mieu sorres eraviam levadi de matin per descurbir lu
juguets. Cresii pròpi en Barba Calènas .
A l’atge de dotze ò tretze ans un jorn ai descubert lo misteri e non ai ren dich ai mieu sòrres . Eri la sòrre maja.
Lo mai bèu regal siguèt una bicicleta blu Peugeot. La sòrre mejana auguèt una trotineta roja e la pus pichina un tricicle.
Lo mai important es l’amor qu’ai reçauput de la mieu familha .
Pensi que lo garderai per sempre .
Robèrt : Lo jorn de Calènas es un jorn maravilhós per lu enfants. Es un moment único au quau s’alestisson ja partent dau mes de novembre.
Es pas rar de veire arribar un nisto que ti ven demandar d’une votz tremolanta : « Calenas, es ben lo mes que ven ? » ò un autre « lo barba Calènas esiste ben ?».
Pi arriba lo mes de decembre embé li sieu lòngui listas de regals. Certi listas ne’n finisson pus e quora s’acaban es per la formula màgica ‘’Barba Calènas, lo ti prometi, serai ben brave.’’
Ven alora lo moment de faire l’aubre de Calènas.
Cad’an la municipalitat regala un sap a l’escòla e lu pichoui de la classa de CP lo paran.
Cu mete una guirlanda beluguejanta sus lo sap. Cu pende una décoracion sus una branca. Cu si garrolha per aver l’estèla.
La darriera setmana denant dei vacanças, lu escolans an pus la tèsta au travalh, la magia de Calènas lu a pilhats per lu menar au pen dau sap lo jorn de Calènas.
Quiquí : Calènas
L’alestiment dei fèstas de Calènas es un moment d’efervescença en l’ostau. Vòlèm que tot sigue bèu ; que li decoracions sigon beluganti, que lu regals sigon lèsts per lu bònur de toi.
Alora provam de faire le cauvas en bòn òrdre meme se quauquifès finissèm en la confusion !
En premier, lo calendari de l’Avent que corduram embé plaser per veire cada matin la jòia dei pichoi en descurbent una novèla leconaria ò regal : calendari simple fach embé de carton, ribans, teissut pintats soventifès embé la complicitat dei mainaus.
Cau pas denembrar de faire crèisser li lentilhas e lo gran a la Santa Barba per aver santat e pítols tota l’annada que a venir !!
Pi lu jorns passan e arriba lo moment de causir lo sap !! pas tròup grand, li brancas ben equilibradi e que sente bòn la resina.
Mas pura, dont lo metre ? Sobre l’escaufa-pansa, sus de la pichina taula, sobre lo presèpi ?
Una fès installat, sortem de boitas escondudi tota l’annada en autessa en un armari ò en un caforchon, son un pòu misterioï perqué non si sovenir dei tresòrs que son dintre !!! brots colorits, luminós, balas de toi lu colors, estèlas, àngels….Que plasir de retrovar tot aquò !!
Alora vestissem lo sap de sieu mai bèlhs charchelis e si metem a l’admirar ! Qu’es ben decorat !!
Pi la velha de Calènas si metem a faire la grúpia, ela tanben, lu sieus santons son a repauar en de boitas de carton, enfolopats delicatament de coton.
Per lu mai numerós son vièlhs, son aquelu de la nòstra enfança, mas cada annada anèm au mercat dei santons per ne’n crompar de novèus ò per remplaçar aquelu qu’an augut de malurs ! Alora sota lo sap fèm embé de papier d’embalatge una montanha embé una bauma dont metrem Maria, Jousè e lo bambin escaufats dau boù e l’ae, pi metem de mofa a costat d’un rai de perlas blus, de pèiras. Depauam lu santons : Maria, Jousè, lo bòu, l’ae, lo ravit, lo pastre embé li feas e lo can, la pescairitz, la bugadiera, lu doi bòrnhs, lu balarins provençaus, lo fifre e lo tambau…… sensa denembrar lo molin, lo potz e sobretot lu boemians !!! darrier, luenh darrier si veon lu Reis magos qu’arriberàn plus tardi. Per faire la nèu, esporcam tot de farina.
Vequí, tot es lèst per la venguda dau Bambin e lo metrem en la nuech de Calènas mentre que la fèsta si debana e que si regalerem dei tretze desserts.
E lu regals mi dirètz ?
O Barba Calènas ven a l’ostau denant que li pichoi duermon ò preparem quauqua ren : un goto de lach, un pastisson per son passatge e lu enfants, au matin vos desvelheràn per descurbir una feeria de regals.
Bòni Calènas en toi !! Ieu cresi en Barba Calènas e vautres ???
Choaseta Clement : Calènas a Londres
L’an darrier avèm passat Calènas à Londres. Aviavam pilhats lu bilhets sensa saupre que lu musèus èran barrats lu 24, 25, 26 de Decembre, avèm fach per fortuna marrida, bòn còr.
La velha de Calènas avèm assistits a una comedia musicala que si sonava « School Rock », l’istòria si debana dins une escòla embé un professor de ròc que dona de cors de dança esconduts de la direccion. Sus scèna una dozena d’enfants balan pròpi ben lo ròc. Le teatre èra clafit de familhas qui s’escracanhavan dau rire e picavan dei mans.
Quora si faguèt nuech, avèm pilhat un bus toristic per faire lo giro de la vila per fin d’amirar li magnifiqui illuminacions pi dinneriam dins un restaurant oriental.
L’endeman, jorn de Calènas, sensa metrò, sensa bus, de nombrós restaurants barrats, avèm manjat la dinda de Calènas dins un pub denant de si promenar dins Hyde Park.
Lo darrier jorn, siguèt la crosiera sus la Tamisa qui nen menèt fins a Greenwich. Lo musèu de la marina èra, ben segur, barrat mas lo mercat « Greenwich Vilatge » èra dubert. Era atraient embé de mòstras de noirrituras de diferents país , e tanben de vestits, de presents, totplen de monde, un simpatic ambiant. L’après-miegjorn avèm visitat la catedrala Sant Paul dont Lady Di e Carlo si son maridas.
Posqueriam faguèt pas quitar Londres sensa faire un giro en cò Harrod’s, lo premier jorn dei espendis per si promenar dins lu plans e pilhar lo «tea time » de cinc oras !
Gardam un echelent remembre d’esti Calènas a Londres.
Crestian : Li fèstas de Calènas son per la familha l’ocacion de si recampar ensems. Per lu pichons, segur, mas finda per lu grans que si retròvan alentorn d’un past pas tant gigant, mas un pauc mai en finessa. E cu es que si retròva davant li caceròlas per si baiar lu coes ?
Cu es que si pilha mau de tèsta per faire plasir ? Esquasi totjorn lo ò la meme persona : lo coïnier de maion.
E vaquí per crompar tot aquò, per alestir lo fetge d’àneda, la frucha de mar, lo capon farcit e li tretze fruchas, la fogassa, lo nogat blanc e negre, lu mandiants e lu bescutins e autri pasticerias. Quora arriba lo 24, lo coinier es a la tècola !
Pòu totjorn provar de dire qu’una dòba de porc fèr es pròpi bòn, li aurà totjorn una persona per dire que una lingosta embé un pichin risòto de coquilhas pelegrini e un cepon gelat a la castanha seria mai apropriat. Alora mete lo faudiu lo paure Cristòu, va cercar la receta had hoc e va au mercat per faire de chabensas. Coma cad’an lo coïnier pilherà l’aperitiu drech dins lo pati de la coïna, aspera que Barba Calènas porterà pas un objèct per coïnar.
Marie-Do : Calènas d’un temps
Quora èri pchina anavi au liech lèu lèu pensant au regals que Barba Calènas mi porteria dins la nuech. Mas mai granda venguèt un remembre, alora ajudavi ma maire, ma mairegran a alestir Calènas.
Lo 24 de decembre dau sera preparavam lo taulier per lo past, soventifes la banha-cauda. Ieu metii li òstregas e ben segur lu mandians fachs despí quauques jorns : Pilhavi de pasta d’amèndola de color verd e ròse de fruchs secs coma lu dàteris, li figas, li nòes : la copavi per mitan e un mocèu de pasta d’amendòla verd ò ròse per lu dàteris e per li figas una nòe. Cau dire que de temps en temps ne’n manjavi un !
Mas denant de manjar tota la familha assistava a la messa de mieja nuech en la glèia dau pòrt estaíi dins lo quartier. Durant la ceremonia pensavi a tot cen que l’i avia sus lo taulier !
Li mieu sòrres plus pichini cresion encara a Barba Calènas e metion li cauçuras davant la coïniera a carbon a costat de gròssi bòtas en caotchoc de mon paire d’aquesti de ma maire e li mieui.
Mi levèri dins la nuech per remplir li bòtas de coquilhas d’òstregas, de gruelhas e de peluenhas de mandarinas. Auguèri envuèia de ne’n metre dins li cauçuras dei mieu sòrres mas auguèri pietat !
Au matin li mieu sòrres uroï de durbir lu sieus regals, faquèron finta d’èstre tristes de veire li bòtas de Papà mas d’escondilhon si rièron, dient « Non siguèt brave, Barba Calènas li a ren portat » en francés ben segur.
Rogier Gilli : Lo cachafuec de Ninina
Ieu Ninina la rateta siáu alestida per començar, coma cada nuech, la mieu virolada de rapina. De la cròta de Becho m’esquilhi per una galeria mistolina, darrier d’una gròssa bota, e mi tròvi en la sacrestia de Fra Àngelo lo prior dau vilatge.
Aquest’òme ben redon, signe que es ben lecon, laissava totjorn quauqui brigas per sòl que faian lo mieu delici. Eu sabia ben que venii visitar lo luec, doncas avia pauat d’aquí e d’àia de trabuquets per mi peçugar e en mai d’aquò laissava duberta la pòrta per Lucifer lo cat negre, maigre coma un gavèu tant èra afamegat e catiu coma l’acident.
En aquesta nuech de Calènas sòrti embé cautèlas dau mieu trauc, agachi ! L’i a quauqua ren de bimbaro esto sera : lo cat es pas aquí, lu trabuquets an despareissuts, en mai d’aquò la glèia es illuminada e montan lu canticas. Pi audi la votz de Fra Àngelo que ditz :
« Lo Bambin es naissut ! La patz es sus lo monde ! »
Pi aquela de Gustina, la domestica qu’ensenha la doctrina :
« Deman anerem a Betelem ! Anerem toi a Betelem !»
Pi la glèia si vua. Fra Àngelo de retorn en la sacrestia si leva lu vestits sacerdotals, si sierve un gòto de vin cuech per si netejar la gargamèla e ditz a sota votz : « Sabi ben que siás aquí mas es Calènas per cadun, tanben per toti li bèstias dau Bòn Dieu ! » pi denant de sortir, en un canton de la pèça, paua un bèu croston de pan estaís. Barra la pòrta e s’en va a cò dau cònsol partir lo past dau cachafuec.
Bòni Calènas en toi !
Jouseta : Calènas en Mexico
Ma primiera idea fuguèt de contar lei Novès de mon enfança mai son pas de sovenirs ben gaujos que si passavan dins leis annadas de guèrra ambé de restriccions de tota mena qu’aquelas d’encuei son ren a costat ! Mai ara li a basta de tristessa, vòli pas ne’n rajustar.
Adonc vau vos contar coma si passa Calènas en lo país de Mexico.
Avans lo rescòntre dei 2 mondes, lei mexicans onoravan de dieus, lo soleu, la luna, e.c.a. Au moment de la colonisacion per leis espanhòus, a partir de 1519, la cultura indiana fuguèt destrucha. La religion catolica s’impausèt pauc a cha pauc. Mai lei cresença indigenas son pas totas dispareissudas e si son sovent integradas ai practicas catolicas.
Ara Calènas es una fèsta fòrt religiosa, au soleu segur. Dura 9 jorns, dau 16 de decembre fins au 24. E meme comença ja lo 12 qu’es la fèsta de la Vierge de la Guadalupe, la patrona dau Mexique, fòrt venerada. A partir d’aquest jorn s’ause de fuocs d’artifici un pauc d’en pertot dins lo país.
Dins cada ostau, un belèm es installat per ben mostrar que seis estajants an donat l’ospitalitat a Maria e Josèp. Dins lei centres-vilas, si ve de belèms grandàs e, d’en pertot, de « poinsettias » que son originaris dau Mexique dont creissan a l’estat sauvatge ò que son cultivadas e que si sònan « la flor de la Nochebuena » perque florissan alentor de Calènas.
Lo 16 van començar lei festivitats qu’an lo nom de « Posadas» e que van retraire lo viatge de Maria e de Josèp per si rendre de Nazarèt a Betelèm. Elei doei s’arrestavan totei lei sers dins de « posadas », es a dire d’aubergas, per demandar asile. Adonc lei gens si retroban cada ser en familha ò ambé lo vesinatge e si partejon en 2 grops : un que resta defòra ambé de figurinas de Maria e de Josèp, l’autre a l’interior de la maion. Aquelei de defòra cantan per demandar d’èstre recatats. Leis autres respòndon e cantan que l’i a pas de plaça. Après d’autres cançons, lei fan intrar.
Aquò es la tradicion. Mai si perde pauc a pauc . Ara, son puslèu lei joves que blocan lei carrieras de son quartier per faire de musica e balar totei lei sers. Aquesta annada, ambé lo covid, porrán pas o faire.
Arriba lo 24. Leis enfants recebon quauquei presents aduchs per lo pichin Jesus perqué lo Paire Novè existe pas. Ne’n recebràn mai lo 6 de genier que la Fèsta dei Reis es mai importanta que Calènas.
Lo ser e la nuech dau 24, que si sòna « La Nochebuena », es aquí que si va faire lo repas de fèsta après que lei gents son anats a la messa. Si manja de bacalau, de « tamales», sòrtas de papilhòtas dins de fuelhas de gros blat ò de bananier, la dinda farcida ‘mé de rasins secs, nòses, nòses de pécan, prunas secas, carn, e.c.a. e ben banhada d’injeccions de vino blanco tot de lòng de la cuecha. Es envirotada de fruchas e de liumes. Puei de dessèrts, entre autres de bonhetas crussidas. Si beu de cidre caud ‘mé de frucha e d’espécias.
Lo 25 tot es acabat e totei van enfin si pausar.
Crestiana : Lo lavatòri
‘Sta setmana, la meria a decorat lo lavatòri dau vilatge me de brots de lumes. Lo sera, tot lo monde lo tròva pròpi bèu. Ieu regreti que sigue devengut un luec de decòro e que non sigue plus un luec de vida coma quora èri pichina. … M’en avisi quora anavam faire bugada ‘mé ma maigrana, que mi metia un bauç sot’ai pens per èstre a la bòna autessa e mi donava un panama a lavar a costat dei fremas que ficanasavan en lavant. Mi remembri – la plaça de caduna alentorn dau pesquier, – lo costat reservat a la refrescada dont non si devia aver de sabon, – lo rastèu que servia a recuperà lo sabon tombat au font, – lo bosin de la massola que picava e que de còup que l’i a esclapavan lu botons dei vestits, – lʼescuma que faía lo sabon e que nen donava de batèus que portavan dins lo canalet per lu regarjar sʼenanar, mentre que li fremas nen cridavan quʼèra brut de faire aquò. – e li mans geladi dins lʼaiga fresca finda lʼestiu … Aüra, minga bugada, minga escuma, pas de sabon e de rastèu. Lo lavatòri es devengut … un luec de patrimòni e es decorat. Ma cau dire finda, que siáu ben contenta dʼaver la lavatritz e que demembri lo lavatòri quora es ela que mi fa la bugada sensa manco que toquèssi lʼaiga !
Lna d’en Haut : L’istòria de Calènas ! Quora ai descubert que Barba Calènas non existia… Quora èri encara pichina, aviavam una gata a maion, qu’aimavi totplen. Avii costuma li de córrer darrier en la maion tota per jugar. Dins la cambra de mon paire e ma maire, l’i èra una granda cantarà per lu vestits. Un jorn de decembre, corrèri darrier d’ela fins a la cambra dei mieus parents, e finda darrier la cantarà dont s’èra amagata. E aquí, ai trovat totplen de regals de Calènas… Ai descubert aquest jorn que Barba Calènas non existia…
JPB : Lo mandiu de seda.
Aquesta istòria si debanava en li valadas occitani d’Itàlia.
Miquèl volia anar trovar la sieu amoroa que demorava dins un pichin vilar ficat en aut de la montanha.
Eu la montanha, l’avia abandonada. Era anat viure en la plana, dont la vida èra mai simpla e dont mancavan de braç per travalhar. Avia trovat una plaça a Caralh en la filatura dei manhans.
Eravam dau temps de Calènas e Miquèl volia regalar a la sieu Chotina (Lucia) un mandiu de seda qu’avia teissut emb’au premier mestier a téisser de l’usina dont travalhava.
Era partit lèu de matin que l’auba poncheava, la jornada devia s’anonçar bèla. Mas a flor e a mesura que caminava, li nèblas comencèron de s’amolonar, de nèblas de nèu. E de fach avia pas fach tres kilomètres que lu premier flòcs comencèron de calar.
Eran pichins e Miquèl èra ben cubert. Arribat a la borgada de Valgrana la nèu li arribava ja ai ginolhs e avia de mau a avançar. Li oras passavan e la nèbla bassa avia fach la sieu aparicion.
Era de mai en mai dificile de faire camin. A n’aquesta época, lu camins èran estrechs e mai d’un còup Miquèl manquèt de davalar dins lo riu.
A la nuech Miquèl si presentèt davant d’una maion. Dau pen piquèt a la pòrta, avia frei e èra tot tremolant.
Una persona anciana li venguèt durbir e lo faguèt assetar pròche dau fuec tant per si rescaufar que per si secar. La mestressa de maion, segon la tradicion li servèt una sieta de sopa pron espessa que li faguèt bòn pron.
Pi venguèt l’ora d’anar s’empalhar. Menèron Miquèl a la feniera per fin que li passèsse la nuech.
Premier, Miquèl veguèt ren, pi embé lo clar de la Luna, aremarquèt un òme assetat sus d’una cadiera.
Miquèl lo saludèt e li augurèt una bòna nuech. Mas coma l’òme li respondia pas Miquèl s’esperlonguèt dins lo fen e s’endurmèt de fatiga.
Au matin l’òme èra totjorn assetat sus la cadiera, immobile dins lo frei dau matin, èra mòrt.
Miquèl saludèt lu sieus òstes que li avian emparat qu’en aquesti montanhas la tèrra estent gelada, asperavan la prima per soterrar lu mòrts.
Lo soleu lusissia en aquesta novèla jornada de decembre e Miquèl lo còr mai laugier aüra s’en partèt au rescòntre de Chotina per li portar lo sieu regalin. (Lo 9 de decembre dau 2020)