– Lo qué de Nòu ? (Cadun ditz cen qu’a viscut en la setmana)
– Coma lo diètz en niçard : Après un séjour d’à peine six mois, ils furent atteints par le mal du pays.
– Dictada (pichina)
– Tema dau jorn : contatz un remembre de ligat a la vòstra vida (subjèct liure). Pensatz ja au tema dau 19/01 per faire de propòstas.
Participèron au cors 13 sòcis : Crestian, Joan-Pèire, Marido e Rogier, Crestiana, Jouseta, Quiquí, Rogier Gilli, Choaseta e Gerald, Jennifer, Françon, Marc Walter e una amiga Facbook : Lna d’En Haut..
Lo qué de Nòu ?
Lna d’en Haut : Que de nòu ? Totplen de cauas per lo niçard ! Mi siáu entornada a Niça per Calènas, per veire la mieu familha e lu mieus amics, en faguent mèfi au covid… Ma maire m’a regalat un libre en niçard e ai crompat doi autres libres en niçard a la libreria Joan Jaurès que vi pòdi far veire aüra. Ai començat de legir aquest libre. Joan-Peire m’a tanben mandat quauqu documents sobre la conjugason, lu adjectius demonstratius… per emparar un pauc mai la lenga. Doncas, la mia resolucion per aquest an es de parlar dau bòn lo niçard !
Crestiana : Li estrenas ! Li nòstri felenas son vengudi nos augurar la bòna annada e li ai donat un bilhet en caduna.
Mʼan dich: – “ Mas avèm ja augut un chèc per Calènas!
Respondèri : – Es pas parier, lo premier de genoier, si donan li estrenas !
– Li estrenas ! quʼes aquò ? ” An vint a tres, dètz e vuèch e tretze ans, fan dʼestudis lòngui ma sabon manco cen que son li estrenas ! Ai esplicat : … quʼaquesta tradicion ven dei romans que per lo premier de lʼan si mandavan de ramèus de barbènega ( verveine consagrada a la dea Strena) per commençar lʼan de bòn auguri. Pi la barbènega es estada remplaçada per dʼargent (aüra si donas encara li estrenas ai portiers). M’en anavisi, quora èri magistressa, parlavam de nòstra cultura : fèstas, tradicions, cants, e emparavam de rècitas per cada cap dʼan. Mi remembri encara “ Le matin des étrennes ” dʼArtur Rimbaud. Tot aquò fa la nòstra identitat. Li nòstri felenas non son estadi convinti … ma an pilhat lu bilhets parier.
Marie-Do : Lo Lac de Sant Cassian
Li caminadas repilhèron dijòus passat. La meteò preveía dins Var de temperaturas freii.
Partèm a set oras de matin per lo lac de Sant Cassian. Lo sòl dau gimnasi dont avèm apontament es brilhant e resquilhant, li veituras son cuberti de brima cau faire mèfi per pauar lu pens !
Quora arribam a Sant Cassian es pròpi bèu : tot es blanc l’èrba lu aubres semblan cuberts de nèu es la brima. Meti lo bonet, lu gancs, ai una malha ben cauda. Li lònas d’aiga son geladi.
Mi plas di rompre la glaça embè lo baton e si pòu veire l’ espessor de la glaça : 1cm !
Fèm lo torn dau lac, lo panorama es meravilhós : la nebla si leva sus lo lac la campanha blanca e darrier li montanhas cuberti de nèu. Siam dins la reserva de Fondurança e cau estaire chuto per veire lu aucèus. A un ponch de vista veèm 2 goitres gris que si pausan sus l’aiga.
Lo camin arriba sus un passage a guet, l’aiga cuerbe lo sòl en beton de 20 centimètres ! Coma faire ?
Doi òmes si ariscan lu pens banhats, de l’autre costat una puada ben gelada lu aspera. Non pòdon montar e recalan dins la riviera. A quatre patas si recampan dins l’èrba. Doi son passats mas lu autres ? Remontam lo liech de la ribiera per trovar un luec per traversar. A un endrech n’i a que doi ò tres mètres d’aiga e au mitan doi gròssi pèiras resquilhanti alora lu nòstres acompanhators meton de brancas tra li pèiras e fan un pònt de fortuna. Es lo mieu torn : meti un pen sus lo promier bòsc, la promiera pèira, de cada costat m’aponteli sus lu batons, siáu au mitan de la ribiera mon pen senec resquilha sus lo bòsc seguent siáu dins l’aiga fin a la cavilha, m’asseti, non pas dins l’aiga gelada , sus lo bòsc e mi rii. Pòdi plus mi levar soleta.
Lu acompanhators degòlan per mi issar. Mai de paur que de mau li mieu caussuras son estanhi e li braias un pauc banhadi. Pòdi continuar la caminada. La jornada s’es ben finida e lo lendeman non siáu estada malauta.
JPB : Istòria d’aiga.
Lo 24 de decembre fagueriam lo past de Calènas en familha en pichin comitat. Pauc après miejanuech e una darriera copa de champanha aneriam si corcar. A doi oras e mieja dau matin, sigueriam desvelhats da la nòstra filha au pretexte que plouvia en la sieu cambra. De fach de gròs degots raivan dau plafon.
Anèri sus lo còup picar a la pòrta dei vesins dau plan sobran que durmion ja. Lo sieu cumulús avia petat en la nuech e lu 150 litres d’aiga cauda s’èran espandits au sieu e passavan a travèrs lo sòl. Passèriam una bòna partida de la nuech a espongar, passar la peça e vuar de bassinas d’aiga. Calènas començava ben !
Coma lo diètz en niçard : Après un séjour d’à peine six mois, ils furent atteints par le mal du pays. Après un sejorn de basta sièis mes siguèron/foguèron agantats/malanhats/jonchs per lo lenguitòri dau país.
Dictada (pichina) : Non si planhem dau frei d’aquest invern !
765 : De freis exceptionals son sinhalats en lo miegjorn de la Comtea de Niça e dins Provença. Li rivieras gelèron….
1494 : Un frei totplen viu cremèt lu oliviers. Verònica Durbano, Paula Labatino, Pauleta Millo in Ribon-Ribanha lo Retorn pàgina 139.
Tema dau jorn : contatz un remembre de ligat a la vòstra vida (subjèct liure).
Jouseta MORANÇAY : Eriam una pichina chorma de 5 o 6 amigas d’aperaquí 11ans. Restaviam totas dins la vila vièlha de Grassa e aneriam au collègi de filhas, lo solet de la vila a l’epòca ambé aqueu de garçons.
Vèrs la fin de junh, lei jorns èran mai lòngs e leis devers mai corts, que lei grandas vacanças aprochavan. Aviam de temps per jogar defòra avans lo retorn dei parents de son trabalh a l’ostau.
An aquesta epòca, lei carrieras èran clafidas de comèrcis de tota mena : forniers, especiers, maseliers, droguistas, perruquiers, floristas, basars, marchands de vin, de liumes, botigas de vèstits, de cauçaduras, eca… La vida èra fòrt animada dins la ciutat e segura perqué lei gènts si coneissián totei. Un forestier podiá pas passar inaperceuput.
Aviam inventat un juec dau genre espionatge. Fau dire qu’èra pas longtemps après la guèrra ; totas aviam viscut ambé la paur de l’ocupant que vesián quasiment totei lei jorns, aviam ausit de molons de causas e subretot de causas que n’en faliá ren dire a degun, coma lo còp que la milícia venguèt arrestat un jove que restava en fàcia dau nòstre, dins lo carrieron e que faliá pas si mostrar a la fenèstra… Ara que podiam circular coma voliam ambé la libertat retrobada, anaviam pas nos privar de percòrrer la nòstre vila de lòng en larg. La coneissiam de còr a fòrça.
Per lo juec, aviam escrich sus de papeirons leis endrechs de rendetz-vos. Si separaviam en 3 chormas de 2. Partiam e… davala que davalarà, monta que montarà… que Grassa es facha que de monta-cala. Lei rendetz-vos èran, per exemple :
– sota lei arcadas, davant la quincalhariá
– a la fònt que una frema li versa d’aiga
– la dont li aviá un molin avans
– au numero 3 de la » carriera sensa paur »
– a la fònt dont li a totjorn de merlussa que trempa
– a la carriera dont si passa sota 4 arcadas……..
Quand si retrobaviam, coma d’espionas, deviam dire ce qu’aviam vist ò ausit e que nos semblava dangeirós e amenaçant per lei estajants. Nos faliá aparar la populacion d’enemics possibles !
Puei, tot d’una, n’i aviá una que si socitava de l’ora… e deis nòstrei gènts qu’anavan rintrar. Lèu, lèu, lampaviam a l’ostau dont li trobaviam la clau sota lo palhasson, non sensa aver convengut de si retrobrar lo lendeman per d’autres actas de coratge…
Rogier GILLI : La Candèla de Calènas en Mandarina
Pauar la mandarina lo pecol sota. Entalhar la peu de la mandarina en lo mitan en faguent orisontalament lo torn de la frucha. Despegar plan planin lo sobran de la mandarina e lo levar.
Despegar la peu de la part sotrana embé delicatessa, pi levar lu talhons (quartiers) plan plan en si maufidant de non degalhar lo pecol e non l’arancar.
Vuar un chicol d’òli d’òliva en la mitan de la mandarina en onchant ben lo pecol, laissar fins que lo pecol sigue ben banhat da l’òli.
Atubar lo pecol e vequí una candèla de Calènas esperfumada naturalament que nen amenta que la Provença es una tèrra de soleu e de lume. Remembre olfactiu, d’un mainau en braietas, d’un esperfum mesclum de mandarina e d’òli d’òliva. Remembre visual d’aquesta bèla flara color d’aur. Remembre lecon de la porpa d’aquesta mandarina magica.
Revirada niçarda da Rogier GILLI d’après un tèxte de Jean MAUREAU
Choaseta Clement : Epifania
L’origina de l’Epifania es la fèsta precrestiana dau 6 de genoier. L’i èra una fèsta chelebrant lo solestici d’invern. Avia luec dotze jorns après Calènas. Esto periòdo a donat naissança a de supersticions e diversi costumas segon lu país.
Per lu catolics, marca la nuech dont lei Reis Mages : Gaspard, Melchiòr e Baltazar venguts d’Orient guidats per una estèla, an aportats de presents fin dins lo presepi de Betelem dont s’i trova l’enfant Jésus.
Alora qu’en cò lu ortodòxes, l’Epifania correspònde a la data dau batejat dau Crist.
En Itàlia, li originas pagani e crestiani d’aquesta fèsta si mesclan volontier. Lu Reis Mages encrosèron e demandèron lo sieu camin a la fada Befana, una istòria aparentada ai fèstas tradicionali romani.
Li proposèron finda de l‘accompanha r per rendre vísita a l’enfant Jésus. Una propòsta que Befana refudèt. Mas a de regrets, si pressa alora de preparar un cavanhòu de fruchas sequi, de pastissons e diverses bònas e si lança a la sieu porsuita. Mas non parvenguèt a rajónher la caravana. Alora, decidèt de donar lo contengut dau cavanhòu ai enfants qu’encrosa en rentrant en cò sieu.
Es despí d’aqueu jòrn, que la fada Befana distribüisse dins la nuech dau 5 au 6 de genoier de bescuechs ai enfants sagets.
Françon DALBERA : Camini
Camini per sentir lo fresc sus li mieu gautas , la calor d’estiu sus la mieu cara.
Camini per laissar li mieu peadas sus la tèrra, l’èrba, l’arena.
Camini per sentir l’esperfum dei flors, audir lo cant dei aucèus, la música dau vent.
Camini per oblidar .
Camini en li robinas, lu camps gerps, li còlas, li gaudinas .
Camini per arribar au som e repilhar l’alen.
Camini embé lu autres dins lo blu dau ciel e la patz retrovada.
Camini per endevinar la seguida dau camin.
Camini sensa espavent, embé doçor.
Ti merceji , tu, la tèrra .
Crestiana : En lo mile nòu cent sessanta nòu siáu entrada dins lʼensenhamenh coma remplaçanta eventuala. En julhet mile nòu cent setanta mi siáu maridada. Lo mieu òme èra finda magistre ma èra en Vauclusa perqué avia pas augut “lʼinéat” per venir. Lʼi avia a lʼinspeccion dʼacademia una frema quʼèra responsabla dau personal e que si sonava “Mademoiselle Raynaud”. Tot lo monde diía quʼèra pròpi una marida bèstia. Una setmana denant lo rientrat de setembre mi siáu mes en lʼidea dʼanar li demandar un apontament ! … Justament èra a lʼinspeccion e a ben vorgut mi recevre su lo còup. “Que fortuna !” mi siáu dich ! Li demandèri d’aver minga remplaçament aquest an per que auguèssi lo potestat dʼanar vivre en Vauclusa ‘mé mon marit. (En aqueu temps de que vos parli, eravam pas pagat quora faïavam minga remplaçament, doncas aquò mi semblava possible). Aquela frema mʼa ben escotada, m’a parlat dʼAvinhon que l’i èra anada e a escrich ma demanda ‘mé aplicacion.
A la sortida, dins la carriera Hancy, cantavi dins la mieu tèsta, cresent lʼafaire entraïnada. Pensavi quʼaquela frema non meritava la sieu reputacion , quʼèra pròpi una brava frema e que degun avia sauput la pilhar a la bòna. Ai escrich tot aquò au mieu òme (l’i i èra pas de telefòno e encara mens de pega-aurelha) e ai pilhat lo tren per Avinhon Li èra manco una setmana que l’i èri quʼauguèri un telegrama de lʼinspeccion que mi donava un pòste a lʼannada au licèu Wilson d’Antíbol. Lu remplaçants nʼavian jamai de pòstes tot lʼan : aquò èra un regal de «Mademoiselle…». restada au cogordier … (ben fach). Fin finala, l’i siáu anada en pilhant lo car pi lo tren fins a Joan-dei-Pins e en caminant a pen tot lo bolivard Wilson. (Cau dire quʼavii pas augut lo permés de menar dau premier còup) La setmana èri emb’ai mieus parents e lo dissabta au sera (Gérard avia escòla tot lo dissabta e arribava lo dissabta au sera ) fins au diluns de matin eravam a cò dei mieus bèlhs parents. Viva Mlle R… !
Dètz ans pus tardi avèm pilhat un pòste doble a Vilars de Var e aquela frema l’i avia una maion. L’i siam estats sieis ans, ma creisètz lo vi pura, lʼai jamai convidada, sabètz !!
Lna d’en Haut : Voli contar lo remembre dei mieu vacanças en la region de ma maigrana, lo Pimont, quora èri pichina. Cada an, meme mai d’un còup l’an, anavi en un pichin vilatge dau Pimont, per li vacanças, embé la familha tota. Lo vilatge si sòna Valloriate en Italian, e “Valàuria” en Pimontés, que si parla la lenga d’òc. Mi remembri li passejadas cada jorn dins li forèsts de « chastanhiers » (castanhiers en niçard), que s’espandissian a perta de vista. Mi remembri tanben dau chastanhier monumental, “l’arbo d’la mota”, que faía la fama dau vilatge. Aqueu chastanhier avia mai de cinc cents ans, èra enòrme, e donava encara totplen de chastanhas (castanhas en niçard). Totplen de gents venion veire aquel arbre, tant emblematic de la region, e avian d’uelhs que per eu. E pura mi remembri qu’au sieu alentorn lu autres chastanhiers, lu sieus enfants bessai, èran esquasi grands coma eu. Mi remembri tanben, dins aquesti montanhas, lu vièlhs païsans que parlavan toi pimontés. Mi remembri que mon paigran, que venia dau Sud de l’Itàlia, capissia ren ! E ancuei pensi qu’es pròpi daumatge que la lenga non si sigue transmessa…
QUIQUÍ : Lu Reis Magos
La tradition vòu que lu Reis Magos venguts d’Orient arribèron lo 6 de genoier per onorar l’Enfanton e li faguèron l’oferta de 3 regals : l’aur, l’encens e la mirra …Es cen que ditz l’evangeli de Matieu e pura au fiu dei sècolos si ditz que foguèron pas reis , nimai tres mas doi ò dotze !!! Venguèron de Persa èran pas judiu e es pas segur qu’un èra negre ! Aquela pi !!! Si son sonats Gaspar Melquiòr e Bautasar au sècolo VIen.
Lu regals pòrtats au Jesus son simbolics :
L’aur vau dire la sovranitat dau Crist
L’encens es un omatge a sa divinitat
La mirra es per dire que lo fiu de Dieu deurà morir !!
Tant tot un, v’auguri una bòna annada, de santat, de rire,la vida tornarmai normala, una Bòna Epifania e lèu lèu que si posquessiam retrovar ensems alentorn d’una bòna taula ben garnida per una « super » merenda !
JPB : Un escut lo simec !
Un dei problèmas màger en Provença e dins lo País-Niçard es la mancança d’aiga l’estiu. Aquò siguèt illustrat tra autres da Marcèu PAGNOL dins Manon dei Sorgents.
D’un autre latz de chavanassas pòdon semenar desastres e mòrts quora lu elements si descadenan a l’exemple dau 2 d’octòbre dau 2020 en li valadas Ròia, Vesubia e Tinea.
Mas permetètz au vòstre servitor de vos contar cen que si debanèt d’estiu, a passat temps, gaire luenh d’aquí sus li autessas de Niça.
A n’aquela época li gents èran esquasi toi de païsans e d’estiu l’aiga èra quista. Lo sindicat de l’aiga despartissia l’aiga ai vilatjòts sigue de matin, sigue de ‘près-dinnar, sigue de nuech, que l’aiga non s’arresta de s’escórrer e la cau pas laissar perdre.
Doncas un jorn, per Joan siguèt coma lo diíon « la nuech de l’aiga ». Un pauc denant miejanuech, Joan s’enanèt rajónher lo plantier per virar l’aiga au sieu.
Armat d’una sapa, Joan virèt l’aiga dins lo sieu camp. La nuech èra bèla e lo nòstre Peto (1) s’atardèt a regarjar li estèlas e si meravilhar de la beutat de l’univèrs. Lo temps passava, quora tot en un còup, l’aiga s’agotèt, pas plus ren arribava de d’amont.
Sensa faire de bosin, Joan puèt fins au beal e l’i trovèt Choas que li raubava l’aiga. La garolha verbala si trasformèt fins que Joan donèt un simec a Choas.
Aquò èra grèu e Choas anèt trovar lo juge de patz per demandar reparacion.
Au tribunal, l’istòria de l’aiga raubada passèt lèu. Lo juge èra ciutadin e conoissia ren ai problèmas de l’aiga en li còlas. Si parlèt esquasi que dau simec e lo juge considerèt basta l’escorn fach a Choas. Joan siguèt condamnat a pagar un escut de dan. Ja en la sala Choas avia lo soguinhe ai labras, aqueu dau vinchitor.
Joan sortèt dau borson un escut, pi un autre escut, li donèt au juge. Lo juge vorguèt rendre a Joan l’escut qu’avia pagat de tròup. Mas Joan qu’èra ja partit en la sala au rescòntre de Choas que reçaupèt un autre simec, mas aqueu d’aquí èra ja pagat d’avança.
(1) Peto : Escainom dau païsan.
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 8 de genoier dau 2021
NOS AN ESCRICH :
Carlòta : Òsca!!!
Un vertadier regal de legir li vòstri istòrias. Lo dimarç ai lu cors de Niçard a l’escòla P. Merle…. e siáu un pauc lassa per segre lu cors ‘mé vautres toi !
Pasmens mi regali ben accoconada dins la mieu poltrona , a veire li bèli istorias que racontatz ! Que gaubi ! Un vertadier bònur !!
Vi mandi un fai de baietas !😷🤩🥰👍👍👏👏