– Lo qué de Nòu ? (Cadun ditz cen qu’a viscut en la setmana)
– Coma lo diètz en niçard : Voilà un homme qui sait se conduire dans la vie.
– Dictada (pichina)
– Tema dau jorn : A l’iniciativa de Jouseta Maurançay vequí la propòsta per dimarç 19/01 : escriure quauqui regas sus d’un personatge important de la nòstra comuna ò de la nòstra region (viu, mòrt, imaginari, … mandatz-mi finda una fòto). Pensatz d’utilizar per lu tèxtes, lu diccionaris, li gramàticas e tot cen que pòu ajudar sus lo malhum.
La setmana que ven lu tèxtes porrian parlar de Carneval.
Participèron au cors 11 sòcis : Crestian, Joan-Pèire, Marido e Rogier, Crestiana, Jouseta, Quiquí, Rogier Gilli, Choaseta e Gerald, Françon, e una amiga Facbook : Lna d’En Haut..
Lo qué de Nòu ? (Cadun ditz cen qu’a viscut en la setmana)
Jouseta : Vaccin
Après aver chifrat un moment, decideriam de nos faire vaccinar còntra aquest virús que nos porrit la vida.
Alora, despuei la setmana passada e fins a encuei, passèri fòrça temps per assajar de si faire inscriure per la vaccinacion dins lo centre que ne’n dependèm, a Grassa.
Còps de fiu d’aquí, d’ailà… visitas de diferents sites sus lo malhum… Mai pas jamai de possibilitats d’accès, pas jamai de disponiblitat, ges de respònsa.
Ara, nos dison ò puslèu escrivon que fau esperar lo 25 per poder o faire.
Pregam que serà encara pas repossat ai calendas gregas, au moment que li aurà plus ges de dòsis disponiblas !
Marie-Do : Rocaspariera sota la nèu
Dijòus passat anèri au còl Sant Miquèu en partent de l’Engarvin. Lo camin es bèu restan encara lu gradins pavats d’un temps mas non tratenguts, si desfan li bèli pèiras plani s’en van e degun li remete en plaças. Fa un soleu que rescaufa l’atmosfera e anam vers la cima cuberta de nèu. Mi plas lo panorama que vegui dau còl d’un costat la valada de la Vesubia, la Madona d’Utèla es pròcha, lo monte Vial, e meme lo Monier blanc sus la drecha, de l’autre costat la valada de Palhon e au font una mar de neblas.
Cau montar encara sus un pichin camin ben nenat e ben segur resguilhant per veire la capèla Sant Miquèu. Bòna surpresa : quauqu’un a fach un bèu presepi embé de làmpeas que podèm acendre. D’amont lo panorama es meravilhós mas l’i a de vent. Si metèm a la sosta per manjar au soleu, mas recalam vito que si refreiam lèu en estent sensa caminar.
Crestiana : Aquesta setmana es estada una marrida setmana.
Avèm augut :
– Pana de gaz a la coïna e l’aiguier tapat doncas… pas d’aigat au comun.
– Lo cumulús que s’es rot e l’aiga freida a la sala de banh.
– L’ordinator que vòu ren saupre fins aüra.
… e en mai d’aquò d’amics que si son convidats per veire la nèu. Eran aquí despí manco una ora qu’un s’es rot l’espatla en resquilhant sus la glaça. Avèm sonat lu pompiers.
De còup que l’i a es preferable d’estaire corcat !!! A deman bessai
Crestiana Guinha
Gerald Clement : Aimam si passejar en riba de mar a Vilanòva de Lobet despí la fos dau Lop fins a Marina Bàia dei Àngels.
Costruchs a la fin dei annadas 60, lei quatre grans immòbles en fòrma de maron laissan degun indiferent. En si passejant sus li faissas, podèm admirar la bàia embé en font lu soms ennevats dau Mercantor si destacant sus lo ciel d’azur. Estent diménegue, la plàia de grava èra clafida de gents que si faían bronzar coma en estiu mas vestits d’invern, profitant d ‘esta bèla jornada solelhada.
JPB : Viure en Òc De maniera Regulara, Anna-Maria POGGIO manda ai sòcis de l’IEO de la region tota un butletin per informar lu sòcis de tot cen que si debana sus lo malhum. Per ieu es tras qu’important que siguessiam au fiu de tot cen que si passa dins caduna dei nòstri associacions e dei associacions amigui. Es un liame que rende present la lenga e la curtura e que bessai pòu donar d’ideas a d’autres de crear, d’escambiar, d’imaginar, de pantaiar…ti sabi ieu. Despí lo principi de l’annada es lo quart mandadís que fa, sus doi pàginas format A4. Pròva de la riquessa de cen que cadun fa dins lo sieu relarg. Aquesto còup lo butletin parla, tra autres, dau cors de lenga qu’organizam a l’IEO-06 embé ZOOM. Aquò nos rende fiers e nen convida a persègre dins aquesta direccion.
JPB : Land Art : A la fos dau Palhon, auguèri l’astre de veire cen qu’en francés si sòna de « Land Art » e que porriam sonar d’Art dins l’Ambient. Un òme èra a metre un sus l’autre lu còdols de la grava per ne’n faire d’esculturas a la conquista dau ciel. Numeroï eran li gents a s’arrestar e a faire de fòtos. Moment de beutat, moment d’emocion per d’òbras efimeri que torneràn per sòl au premier còup de vent. Mercí per aquest moment de poesia dins un periòde penós per totplen.
Coma lo diètz en niçard : Voilà un homme qui sait se conduire dans la vie. Vequí un òme que si saup governar en la vida.
Dictada (pichina) : De temps en temps emb’una manada d’amics, nen pilha l’envuèia de faire rotlar li nòstri vièlhi veituras. Valeria Rosso in Ribon-Ribanha Lo Retorn pàgina 101
Tema dau jorn : escriure quauqui regas sus d’un personatge important de la nòstra comuna
Rogier Gilli : E.P.E
Quora n’avii cinc sus l’esquina, siguèt la mieu premiera annada a l’escòla comunala Pèire Merle a Niça. De matin, coma ma maire restava en maion per gardar ma sòrre encara tetarèla, èra Néne, sa maire lo sonava ensin, un enfant de vesins de plan, que l’i mi menava. N’avia quatre de mai que ieu e mi semblava pròpi gran e faíi pas lu bulo.
Sabii pas en aquesta epòca que lo mieu acompanhator seria, un jorn, un gran dei grans en lo monde dei arts e de la curtura, mai que conoissut.
Lu ans passèron e quora son paire, que siguèt lo premier en l’immuble a aver la television, saupèt que m’agradava totplen lo ‘’rugby’’ mi convidava lu sabtas dau ‘près-dinnar a venir assistre ai partidas dau tornèu dei cinc nacions. Epòca mitica de Rogier Couderc e de noms de jugaires que mi faían pantaiar. Lo premier còup qu’intrèri dau sieu, lo mieu regard siguèt atrach dai pinturas de Ernest. N’i èran d’empertot, sus li pòrtas e sus li parets dau corredor, grani fins lo plafond, quauqu’uni pròpi bimbari per ieu que n’en capissii un corno a l’art moderne. Avia ocupat tot l’espaci.
La vida n’a asseparats fins que, un jorn en París, aluchèri un cartèu firmat Pignon per la cantairitz Colette Magny, acabadi lu colors, avia trovat lo sieu estil, palèta dau negre au blanc, craion e fusen.
Despí, cada còup que lo pòdi, vau a una mòstra de Ernest Pignon Ernest per remirar lu sieus dessenhs, lu colatges. Lu subjècts son soventi fes ben negres : la mòrt, la misèria umanas, lu martiris. Lu ritrats que semblan lèu fachs tant son simples, mas talament an de modèls. Simples coma l’òme que a jamai denembrat de dont venia, jamai denembrat la sieu vila même se s’està en la region parisiana, ne mai li sieu convincions filosofiqui e politiqui despí la sieu joinessa.
E Viva Ernest Pignon Ernest !
Crestian : Loís DEGIORGI
Vòli parla un còup de mai dau mieu vilatge e dau temps passat quora lu negòcis eran numerós, li gents avian pas l’ocasion de calar en vila per crompar la merç. Lo pan èra fach, au vilatge, dins lo forns de fusta. Lo fornier que faía cada nuech lo pan siguèt finda, Conselhier Géneral de Brelh de Ròia tra 1958 e lo 1964, sòci e responsable dau partit comunista e cònsol de Saorge tra lo 1947 e lo 1983. Loís DEGIORGI, un baudo solide, fòrt coma un bòu, que mai d’una nuech davant la glorieta, posquèt faire una jornada de caça, reglar lu crucis de la comuna, faire un giro a la beguda per charrar emb’ai amics, e s’en tornar cargar de fusta per escaufar lo forn e metre lu pastons a cochairon. 36 ans de temps siguèt lo cepon principal de la comuna, protejant lu interés de la comuna embé fòrça e conviccion, sostengut per la populacion tota. Lo mòt opausicion non existia a Saorge.
Lu produchs que sortion dau sieu forn son totjorn en li memòrias e fan referenças dins la nòstra pichina coïna locala. Lo sieu pan, fach ‘mé l’aiga de la fònt que raiava davant lo forn, si conservava la setmana tota. Li tortas de liumes èran de toi lu pasts. E porrai pas passar sota silenci la celebra « picòra », sòrta de pompa ai granetas d’anisi, qu’esperfumava li carrieras, quora toti caudi, li menava a la paneteria pròcha.
Cadun passavan li nuechs embé Loís per faire un mondo novèu, la sinceritat èra de misa e l’esperança una fòrça. Bessai avia donat a la pasta dau sieu pan, la sieu energia e lo sieu coratge.
Marie-Do : La vachina BCG
En aquestu temps si parla de vachina per lo covid alora pensi a Calmet.
Aquest metge naissèt a Niça e descurbèt una vachina que sauvèt totplen de gents. Quora èri pichina mi remembri li gents que partian in sanatorium perqué contractèron la Tuberculòsa. Una maladia mortala que faía paur.
Calmet estudièt a Òng Quòng, dins lo còrs de metges militars, la malària e en faguèt la sieu tèsa de doctorat. S’associèt a Pasteur dins li sieu recercas sus la vachina còntra la ràbia.
En lo 1882 l’alemand Koch descurbe l’agent patogèn de la tuberculòsa : lo bacil de Koch.
Es embé Guerin, veterinari e imunologista que dau 1908 au 1921 estudian lo bacil. Fan de sepas au plus pauc virulents en li transferant dins de corturas successiui.
Fin finala en lo 1921 pòdon faire la vachina a d’enfantonets : es una reüssita.
13 ans d’estudis ! toplen de reticenças ; e ancuei per lo covid totplen de polèmicas !
Jouseta Maurançay : Loys Bellaud de la Bellaudiera, un poèta grassenc.
En 1988 un Collòqui per lo quatren centenari de la mòrt d’aquest poèta fuguèt organisat per la vila de Grassa, l’Association Istorica dau país grassenc e l’Institut d’Estudis Occitans deis Aups Marinas. Un molon de gens li participèron, entre elei fòrça occitanistas de tria, coma Robert LAFFONT, JM AUZIAS e tant d’autres. Lo president de l’epòca, Jòrgi GIBELIN, diguèt que la redescuberta d’aquest autor fasiá que començar.
Bellaud èra nascut a Grassa en 1532 ò 1533 ò bessai en 1543 e li moriguèt en 1588. Mai l’i a jamai viscut .
Sa maire, lèu veusa, mudèt sei catons per s’installar a-z-Ais onte Loys e sei doei fraires faguèron seis estudis. Puei s’enanèt a Avinhon dont començara sa vida aventurosa ambé seis amics que li disián leis « arquins ». En 1572 entrèt dins l’armada per servir dins lei tropas reialas còntra leis eiganauds e embarquèt a Bordèu mai arribèt la Sant Bertomieu. Sus lo camin dau retorn, fuguèt mes en preson per de rasons escuras.
Desliurat en 1574, fuguèt aculhit a la cort d’Enric d’Angolèma, lo governador de Provença. Aquí si farà l’amic dau jove Francés de Malherbe.
Maugrat sei protectors, tornèt mai en preson en 1583 puei en 1585. Lo jutge Zerbin dau Parlament de Provença, diguèt totjorn que Bellaud èra inocent mai vouguèt pas jamai n’en donar d’explicas.
Desliurat un còp de mai, anèt fins qu’a París. Puei Enric d’Angolèma estent mòrt dins un duèl, se retirèt a Marselha en cò de son oncle Pèire-Pau. Enfin s’entornèt a Grassa e l’i moriguèt.
Bellaud es considerat coma lo premier actor d’una Renaissença occitana e coma lo mèstre dau sonet en occitan. Seis òbras fuguèron acampadas après sa mòrt sota lo títol » Obros e rimos Provenssalas » e aquest recuelh fuguèt lo promier libre estampat a Marselha en 1595. Sei sonets son marcats per son experiencia carcerala e l’embarrament mai celebran tanben ambé nostalgia lei cambaradas e la joiosa vida passada. Precursor dei felibres, cerquèt a tornar metre la lenga provençala a l’onor.
La riquessa e la beutat de sa lenga continuan de pivelar lei cercaires e autors contemporanèus coma Silvan CHABAUD qu’a realisat una tèsi sus Bellaud e qu’a traduch seis » Obros… » en franchimand.
A Grassa, dins un jardin de la vila, l’i aguèt longtemps un bust lo representant inaugurat en 1891 mai fuguèt levat en 1942 sota lo regime de Vichei per la recuperacion dei metaus. En 1993 lo sculptaire Oreste Conti realisèt un autre bust en maubre de Carrara, òbra qu’es auborada dins la cors d’onor de la comuna.
Crestiana :Francis Gag
Francis Gag (dau sieu nom Gagliolo) es naissut a Niça en lo mile nòu cent. A viscut tota la sieu vida a Niça e escrivia lo niçard. A vingt e doi ans a escrich la sieu premiera peça de teatre : “Lo sartre Matafiu”. En mille nòu cent trenta tres a creat la sieu chorma de teatre e juega embé la tropa “La pignata dʼor” (mille nòu cent trenta sièis) e “Lo vin dei padres” un an pus tardi e dʼautri peças quʼa escrichi. Quora siguèt la seconda guèrra mondiala sʼes pantaiat un personatge populari, dròle dont toi podion si reconoísser: “Tanta Victorina” que dins ràdio Nice cada jorn ven parlar de lʼactualitat. Pus tardi monta una chorma de danças tradicionali “Nice la Belle”, que representa Niça dins tot lo monde. En mile nòu cent sessanta es fach “majoral dau felibritge (cigalo de campo cabèu) e es mort en mille nòu vuetanta vuèch a Niça – es lo preire de Sant Sauvor quʼa fach lo sieu soterrament. Mas la sieu vida cadun la conoisse, cen que si saup pas es quʼèra un bòn amic dau nòstre preire Leon Reboul quʼes restat quaranta ans au vilatge. Gag venia soventi fes , restar a Sant Sauvor e parlava en toi. 
Avèm fach ‘mé eu de diaporamas, jugava e faía lo comentari. A miegjorn manjavam ensens e nen contava dʼistorias ò parlava de la sieu vida. Avèm finda fach una capèla dins la montanha ‘mé li gents dʼautres vilatges dʼen Tinea e tot aquò li plasia totplen. Siam finda anat pintar la maion “des petites vieilles”, que Gag a facha au Bròc per aculhir lu vièlh patacats. Es estat noatà “Ciutadin dʼonor” dau vilatge en una granda festada da nautres ‘mé la chorma de Nice la Belle. Ai fach “La vida de San Francés dʼAssisa” ‘me eu e èra lo paigran dau mieu enfant. Me nʼavisi quʼèra a pena mai gran que ieu me dʼuelhs malins e que gonflava la sieu gauta ‘mé la lenga per cambiar de votz. Es una fortuna dʼaver conoissut aquel “pichin òme” quʼèra un grand òme per Niça e lu niçards.
Choaseta e Gerald CLEMENT : Garibaldi
Jousé Garibaldi es naissut a Niça lo 4 de julhet dau 1807. Garibaldi es un nom originari de Liguria. Lu Garibaldi èran una familha de marins, coma sovent lu Ligurians e, qu’a Niça, l’i ven de crear un vast pòrt artificial, l’actual pòrt Límpia . L’i visquèt una enfança de pelandron au Pòrt, un quartier popular, dubert sus la mar, sus la libertat e l’aventura. A Jousé li plas la libertat e l’aventura. Descuerbe ensida l’Orient mediterran, la Greça, la mar Negra, Odessa finda a la fin dei annadas 1820.
Aqueu gost de libertat que lo ten drech, lo trasfòrma per l’adesion au projèct politic de l’unitat italiana e republicana
Après tres mes de navigacion, arriba a Niça a la fin du mes de junh dau1848. La populacion li fa un aculhiment delirant, aquò d’aquí inquieta li elitas locali e li autoritats de la Maion d’en Savòia. Lo vequí repartit per si batre en Itàlia contra lei Austrians. Es la victòria, mas lo comtat de Niça non serà Italian, serà donat a Franca en remborsament dei sieus engatjaments embé Savòia.
Garibaldi revenguèt pas plus à Niça. S’aluenha dins l’ísola de Caprera entre la Còrsica e la Sardanha dont l’i a bastit la sieu maion embé de fusta venguda de Niça . Es lo regard virat vèrs Niça que l’i mòrre lo 2 de junh dau1882.
Lei Niçards faguèron edificar en lo sieu onor en 1891l’estàtua sus la plaça que d’aquí en avant porterà lo sieu nom.
Lna d’En Haut : Simòna Veil
Quora ai començat de pensar au personatge que volii parlar, non sabii cu causir. Alora, ai cercat sus lo malhum, e ai descubert que Simòna Veil èra naissuda a Niça. Non lo sabii en ren. Lo sabiavatz, vautres ? Simòna Veil es naissuda lo tretze de julhet dau 1927 (mil nòu cent vint a set) a Niça, dins una familha judiua que venia de Lorrena. Es naissuda carriera Clemenceau, tra la gara e de la carriera Joan Medecin, dins la maion de la sieu familha. A creissut a Niça e a estudiat au licèu Calmette, que èra encara un licèu per filhas. Durant la guèrra, èra lojada Bolivard Carabacel, en la maion d’una ensenhanta dau licèu Massena. Conoissetz la seguida de l’istòria… Siguèt arrestata a Niça da la Gestapo e mandata a Auschwitz. Per l’aunorar, une escòla pòrta lo sieu nom (es l’escòla dei Baumetas), e tanben un college, tra Cimier e Sant Ròc. Quauqui ans denant de morir, Simòna Veil a encara dich que si sentia totjorn niçarda. Emparam totplen de cauas embé lu cors de niçard !
Françon : Un escrivan
Vi vau parlar d’un escrivan que descurbèri a la Granda Libraria , una emission literària : es François Cheng .
Naissèt en China en lo 1929 . En China l’i èra la guèrra. En lo 1948 son paire siguèt nomat a París per lo sieu travalh. Decidèt de s’estaire en França. Faguèt un sejorn a Assisi e abandonèt lo sieu prenom chinés per François. Escolan aplicat capitèt solament lo bac . A una angoissa existenciala. A emparat lo francés e a commençat de publicar a cinquanta ans . Es intrat a l’Academia francesa en lo 2003.
Per eu l’i es lo còrs, l’esperit e l’ànima . L’ànima es ligada a l’alen de la vida.
Cada còrs que viu es animat. Es una fòrça que l’anima.
A la fin, a cadun demòra l’ànima. La mòrt dau cors es impausada per li leis de la natura, es un arancament . Mas l’alen de la vida contunha après la mòrt.
« La vida dona naissença a la vida, non li serà de fin « d’après un proverbi chinés.
Cau trasformar lo patiment en lutz e cercar la beutat. « La beutat es un signe per dire que la vida a de sens ».
La beutat es un rescòntre.
François Cheng es un personatge que mi pivela e es totplen umble.
A totpen de sensibilitat e mi soveni de la sieu intervencion après lo fuec de Nòstra Dama de París. Èra un moment d’emocion coma se la catedrala siguèsse una maire .
JPB : Francés PELLOS
Francés PELLOS èra matematician. D’eu sabèm basta cen que nen ditz en la sieu òbra :
Complida es la opera, ordenada e condida
Per noble Frances Pellos, citadin es de Nisa,
Laqual opera a fach, primo ad laudem del criator
Et ad laudour de la ciutat sobredicha,
Laqual es cap de Terra Nova en Provensa,
Contat es renomat per la terra universsa.
Lo País-Niçard èra sonat a l’época « cap de Terra Nova de Provensa » coma dich çai-sobre per PELLOS, expression que serà repilhada mai tardi da Frederic MISTRAL. L’obratge a per titre lo « COMPENDION DE L’ABACO ». A la darniera pàgina dau libre s’atròva lo nom de l’autor, la data e lo luec d’estampatge : lo 28 de setembre dau 1492 a Turin. L’exemplari de Turin a despareissut.
En lo 1967 la Revista dei lengas Romani tornèt estampar lo libre partent de doi exemplaris conoissuts aqueu de la Bibliotèca Nacionala de París e aqueu de la Bibliotèca Municipala de Niça. Lo libre siguèt publicat per l’Universitat de Montpelhier sota la direccion de Robèrt LAFONT. En lo 1981, Adòlfo VIANI, professor de matemàtica e encargat de cors a la facultat de Letras de Niça, faguèt un estudi critic e metodic d’aquest obratge (tesa de terço cicle : Estudis Regional). Auguèri l’astre d’èstre present a la sostenença de tesa, tres oras d’escambis en lenga occitana (niçard e porvençau).
Aquesta òbra es un tractat d’aritmètica comerciala en occitan-niçard dau sécolo XVen pròche dau niçard moderne.
Lo public designat son lu mercants niçards que fan de comerci, d’escambis, de barata (troc : cf PELLOS), eca… De cen que sabèm es lo premier libre estampat en occitan. L’òbra conten, non basta un vocalulari scientific e comercial, mas tanben un vocabulari costumier de la vida sociala de Niça. Per informacions la nòstra ciutat avia basta 10 000 estatjants a l’época, 90% de la lenga s’aretròva dins lo niçard d’ancuei.
Una carriera a Niça pòrta lo sieu nom francisat : François PELLOS.
Compendion de l’abaco pages 216 et 217 (bibliotèca privada JPB)
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 15 de genoier dau 2021
NOS AN ESCRICH :
Jaume Pietri reire president de l’IEO-06 : Premier vòli benastrugar toteis aquelei qu’an participat au 16en cors de niçard (zoom) per la riquesa e l’interés dei produccions.Convidi lo mond a lei rejónher !…