De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes d’octòbre dau 2006. Òsca !
Lo jorn de la Tina
Chronique du dimanche 1er octobre 2006 en lenga nòsta
Aquest an ei lo promier d’octòbre que tomba lo 10 de Vendemiaire, onte lei republicans celèbron una aisina ben de sason : la tina.
Que se de tinas n’i a de tota mena, ei ben a la tina per lo rasim, qu’autre temps li disián pereu la tina bolhidoira ò lo bolhidor, que l’òm pensa d’abòrd. E gaire de poèta provençau n’a parlat tant ben que Marius Trussy, dins sa « Margarida » de 1861, en descrivent coma s’emplisse :
« Grapa e most, tot ensems, s’avenca aquí dedins ; Es coma una gola afamada, Que totjorn gorgoleja e bada ; Li fau golada sus golada ; la tina a totjorn fam, gròssa fam de rasim ! (…) Quand la tina es ansin clavada, Tot bolhe alòr dins la tinada, E la man dau Bòn Dieu nos fabrica lo vin ! »
De segur, avèm pereu un provèrbi ont a pas un tant bèu ròtle : « Aguer l’esperit ponchut coma lo cuou d’una tina » se ditz ben entendut d’un gròs lordàs. Mai quauqu’un que beu, ambé tota la rason que l’i fau, bòn vin de bòna tina, degun jamai li dirà pas ansin…
Lo jorn de la Cogorda
Chronique du dimanche 8 octobre 2006 en lenga nòsta
Es encuei, que lo calendier revolucionari còmpta coma lo 17 de Vendemiaire, lo jorn qu’aviá chausit per lo plaçar sota lo signe de la Cogorda.
Vos ai agut parlat autre temps (e òc, qu’aquesta croniqueta comença de se faire vièlha…) des expressions cogordièras lei mai conoissudas. Aqueste còp vos ne’n dirai d’autres que o son pas tant.
Es que sabètz per exemple ce que vòu dire : « Beure a la gròssa cogorda » ? Ei se faire agantar, ò engarçar, autrament dich mistificar. Quasiment parier coma se vos avián fach « avalar una cogorda », que s’emplega pereu. E aquí, « auretz de cogordas » : tant vòu dire ren de ren.
E coma correspondent a la formula francesa que pretende que lei fremas menon ses òmes per lo bot dau nas, nautrei disiam : « Lei fremas farián pissar ses òmes dins una cogorda »… Penso ben entendut que « cogorda » es aicí ambé lo sens dau francés « gourde ». Autrament, veso pas tròp coma fariam…
Sant Canat
Chronique du dimanche 15 octobre 2006 en lenga nòsta
Lo sant provençau que sa fèsta es encuei èra naissut dins lo palais d’as Ais a la fin dau sègle V. Probable que son paire n’èra còmte, ò dau mens grand fonccionari roman. An dich que li avián mes aqueu nom d’abòrd qu’a sa naissença, ses peus èron dejà tot blancs (e « canens » es un dei mots latins que vòlon dire blanc).
Jovenet, laisset la ciutat sestiana e sei borbolhs per se retirar au mitan des prats e dei fònts dau Sauset, un dei domènis de son paire, onte viviá un pauc a la mòda d’un ermitan. Es aquí que venguèron un jorn lo quèrre per lo metre avesque d’as Ais. Canat se n’encanhet, e li respondet, mostrent una cana seca davans eu : « Ai pas mai de rason d’anar faire l’avesque as Ais qu’aquela cana seca de se cargar de fuelhas !… » E subran la cana fuguet cubèrta de fuèlhas nòvas ! E Canat venguet avesque…
A la fin de sa vida tornet pasmens se retirar au Sauset, onte moriguet un 15 d’octòbre. Menèron puei son còrs a Marselha per lo sepelir a la Major. Una gròssa pluèia tombava tot de lòng dau camin, mai ni son còrs ni aqueles que lo portavon fuguèron banhats. Lo Sauset venguet puei un vilatgi, e li diguèron desenant Sant-Canat.
Les peras e les poms
Chronique du dimanche 22 octobre 2006 en lenga nòsta
Aquest an qu’es au 22 d’octòbre que tomba lo promier jorn de Brumaire, fèsta republicana dau Pom, serà per ieu l’ocasion de rapelar ais ancians una causa qu’an bensai oblidada : aicí, les peras començavon sovent per de poms…
Ne’n veso dejà que començon de se gratar lo suc en se demandent quunte obratgi aquò serà mai… Avètz pas oblidat pasmens, de pichòts, quand jogaviatz, que pron sovent lo juec començava en fent la pera ? Que li disiam pereu l’aplomb, ò l’aplof : ce qu’en francés li dién de comptinas… E quant n’i aviá, d’aqueles peras, que començavon en parlent de poms ? Benlèu qu’au començament èra de ponh que se parlava, qu’aqueu que recitava la formula començava per far semblant de picar dau ponh au mitan dau cieucle dei jogaires… Mai tot lo monde comprenguet lèu de pom. Sovenètz-vos : « Un pom / bordon / Jousèp / Simon / la pèira gardiana / que fiela de lana / de fin coton / compaire / comaire / besson ! » E encara : « Pom / pom / rigaudon / tres galinas / tres capons / van au gau dire perdon / la galina còca / monta sus la ròca / de la ròca sus lo banc / buta ieu, buta tu / la galina, vai-te’n tu ! »
Mais de còps que i a faliá faire pus cort, e lei filhetas se ne’n tiravon sovent amb aquò : « Pom aicí / pom ailà / la pus bèla / sauta ailà ! » E la pera èra facha…
La desarticulacion…
Chronique du dimanche 29 octobre 2006 en lenga nòsta
S’avètz legit vòste jornau esta setmana, sabètz qu’encuei la castanha se festeja au Revèst-d’Aubion, e se festejarà dissabte au Fugeret. Mai coma aqueste jornau es escrich en francés, auretz legit « à Revest-du-Bion » e « au Fugeret ». Perqué pas puslèu, coma se deuriá escriure, « au Revest-du-Bion » coma « au Fugeret » ? O alara, a seguir aquela logica, «à Revest-du-Bion » et « à Fugeret » ?
L’endeman de l’anóncia d’aquelei fèstas, auretz poscut legir tanben una informacion toquent una ceremoniá religiosa dins la glèisa « de les Mées »… E pasmens la glèisa dei Mès, en francés, aquò dona « l’église des Mées ». O autrament, tant que l’i son, an plus que de dire qu’a la fèsta « de Revest-du-Bion » an manjat « de les châtaignes », que son puei anats s’espacejar un pauc « à Contadour », per rintrar en fin de jornada dins sa bòna vila « de Mées » (prononciat ben entendut coma « mets » ò « mais »…)
Me diretz que, despuei quauques annadas, tot lo monde se l’i mete, e de l’Equipament enjusqu’a La Pòsta, es a cu pastissarà lo mai ambé nòstes articles, ne’n levent un aicí, ne’n laissent un ailà, e meme (vos ne’n donarai d’exemples un autre còp), en n’apondent aquí onte n’i a jamai agut…
Basta, quand parlo d’aquò coma d’una desarticulacion de nòstei noms de luecs, e adonc d’un pauc de nòsta cultura, ei ben dins totei lei sens dau mot…