De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de novembre dau 2006. Òsca !
Lo jorn dau Gabre
Chronique du dimanche 5 novembre 2006 en lenga nòsta
Aqueu 5 de novembre, lei republicans de la bòna se pòdon dire pereu au 15 de Brumaire e, en mai de totei lei sants dau jorn, auràn bensai l’enveja de celebrar laïcament lo Gabre. Aqueste a encar l’avantatgi sus tota la santalha pichòta ò granda, vertadièra ò legendària, de posquer se manjar, e adonc se celebrar d’un biais especialament adaptat…
Mai vos entendo d’aicí (a despart benlèu de quauquei vièlhs de la campanha) : un gabre ? Qué bèstia ei mai aquò ? E siáu pas segur que quand vos aurai dich qu’en Provença Nauta li diam encara galabre ò garabre, e gabrilhon quand es pichòt, ne’n saubretz talament mai… Ara se vos apondo qu’ei lo mascle de la dinda, de tot segur qu’aqueste còp m’auretz comprés : encuei lei Francés que regardon pereu aqueste calendier van elei faire sa fèsta au « dindon ».
Per dire lo verai, n’i a tanben aquí que li dién lo dindon. Vèno de m’amusar a regardar un pauc sus quauquei menuts de taulejadas felibrencas gavòtas d’autre temps, forcauqueirencas mai que mai, e vaquí lei formas qu’ai relevadas : « Garabre frech de Daufin » (1875) ; « Gabrilhons de la capitala, a l’asti » (1887 ; per « capitala », fau ben entendut comprendre aicí Forcauquier…) ; « Gabrilhons de mèste Lèud » (1888), « Gabrilhons de la Torre Eifèu » (èra en 1889 !) ; « Gabre dinhenc dei Dorbas » (1892) ; « Lei gabrilhons dau Pè d’Aulun » (1893) ; « Dindonèus de Ganhaud » (1895) ; « Lei dindonèus de Porchièras » (sensa data) ; « Lei garabres de Ganhaud » (1900)…
Coma vesètz, se nòstes ancians èron pas totjorn tròp fixats sus lo nom d’aqueu bestiari, sabián li faire la plaça bèla sus taula !…
S’es passat un 12 de novembre
Chronique du dimanche 12 novembre 2006 en lenga nòsta
Eriam en 1886, a la fin de la matinada dau 12 de novembre. Lo trin de Pertús a Sisteron, seccion de la grand linha Marselha-Grenòbla, veniá de quitar la gara de Peipin. L’esperavon a Sisteron per 11 oras. Tant vau dire que lei viatjaires n’èron dejà a alestir sei bagagis, e que de tot segur les pus pressats devián gaire èsser luenh des portièras…
Mai subran, pròchi lei Bòns-Enfants, un avalancament davalet de la montanha de Montgervís, e venguet sepelir lo trin. L’accident faguet tres mòrts e una dotgena de blessats. Fuguet lo pus grèu que jamai l’i aguet en camin de fèrre dins nòste despartament, qu’a l’epòca lei linhas l’i èron pron nombrosas.
Lo ressòn d’aquel eveniment fuguet terrible. Tot lo monde aicí aviá agut conoissut, ò dau mens entendut parlar, de chivaus ò de muòus qu’avián desbauçat dins quauque valat, ò dins un precipici mai ò mens fons. N’i a qu’èron solets, ò amb un òme dessús, ò tiravon de carretas, de carretons ò de patachas. Aquò èron de causas qu’arrivavon, subretot dins un païs coma lo nòste. Mai aquí, èra lo trin ! Lo simbèu dau progrès, la machina qu’es totjorn a l’ora, e que ren pòt arrestar !…
Basta : totes proporcions gardadas, l’òm pòt dire que l’accident dau trin Pertús-Sisteron dau 12 de novembre de 1886 fuguet un pauc nòste Titanic…
Lo jorn de la Sorbièra
Chronique du dimanche 19 novembre 2006 en lenga nòsta
Lo calendier republican consacra aqueu 29 de Brumaire a la celebracion de la Sorbièra (a l’epòca, en francés se sonava puslèu lo « cormier », mai encuei se l’i mete puslèu lo « sorbier ».
Dins nòstei montanhas, onte sei belei matas rotjas son tant polidas a l’auton en forèst, autre temps es un aubre qu’interessava principalament lei fustiers e les ebenistas, au mens quand èra pron gròs.
Dins d’autres païs, s’interessavon pas tant a la fusta d’aqueu bèl aubre coma a sei fruchas. Se ne’n fasián un beure, qu’èra puslèu una mena de trempa, onte metián en mai dei sòrbas un pauc tot ce que trobavon, coma perús, poms sauvatgis, e autres pevolhiers. Mai nautrei, d’aquò, ne’n fasiam pas tròp cas, qu’aviam tant d’autrei fruchas per nos donar de bòn beure, e mai que s’èra per de dire de s’empegar, fasián encar ben mielhs…
Ara n’i aviá pereu que ne’n favon de confituras ò de tisanas, mai aquò èra puslèu un remèdi per aqueles qu’avián un pauc de mau ambé sei fonccions naturalas… E tota aquela sorbieralha aviá lèu agut fach de te far sortir de la bofiga, ò dei budèus, ce que seriá estat temptat de l’i restar un pauc tròp de temps…
Santa Daufina
Chronique du dimanche 26 novembre 2006 en lenga nòsta
En l’an 2000, que dejà lo dimenge 26 de novembre tombava la fèsta de santa Daufina (ò Delfina coma li disián de son temps), vous aviáu resumat la vida d’aquela santa nòsta, dòna dau castèu de Puei-Michèu ont èra naissuda.
Vos contarai aqueste còp un testimòni que fuguet donat d’una causa arribada dins sei darriers moments.
Aqueste 26 de novembre de 1360 (qu’èra un divendres), se vesiá que dòna Daufina – aviá 78 ans e podiá plus se levar – èra per morir. Son amic lo senhor Guiraud de Simiana la venguet veire, e li prenguet la man per ne’n sentir lo pous, que sabiá pas tròp s’èra encara en vida. Aquela man li semblet tant rufa e ponhenta, que se penset d’aguer tocat d’espinas !… Se diguet qu’aquò veniá, de tot segur, de ce qu’èra un tròp grand pecador per posquer tocar la man d’una tala santa… Se’n anet lèu a la glèisa qu’èra just a costat, e se confesset. Tornet puei dins la cambra de Daufina, e li prenguet lei doas mans dins lei sieunas. Ara li semblavon tant doças coma s’aviá tengut entre mans una flor…
Santa Daufina moriguet un pauc après, a l’entorn des quatre oras de l’après-dinnar.