De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de decembre dau 2005. Òsca !
Santa Barba
Chronique du dimanche 4 décembre 2005 en lenga nòsta
Siam tot plen encuei en Provença qu’anèm metre de blat ò de lentilhas a grelhar dins un sieton. Farem aquò per de dire de gardar una polida tradicion, marcar la venguda pròcha dei fèstas calendalas, e ambé lo sovenir mai ò mens clar que nòstes avis fasián aquò dins l’idèia que, coma aquò, lo printemps oblidariá pas de tornar a son ora.
Mai au fons, degun li veirà una causa seriosa, e cu l’i pensarà un pauc, se dirà que nòstes ancians èron ben niais, pecaires, d’imaginar un tau poder a una ponhada de granas. Nautres, ambé tota nòsta sciéncia e nòstes tecnicas, sabèm pron que tot aquò èron de supersticions e de còntes de ma-grand-la-bòrnha.
E pasmens… Aquela umilitat davant la natura, aqueu respiech qu’avián per sei mistèris, cu pòt dire que n’auriam pas besonh, nautres que siam en trin de l’assassinar, sensa s’avisar que serem pereu victimes d’aqueu crime ?
Nòstei grands, un còp son sieton ben verd, anavon l’enterrar au canton de son champ, per que lei recòrdas a venir siegon bèlei. Nautres, quand nòste blat serà passit, lo gitarem au mitan de totei nòstei bordilhas… La natura, de tot segur, se o tendrà per dich…
S’es passat un 11 de decembre
Chronique du dimanche 11 décembre 2005 en lenga nòsta
La data dau 11 de decembre de 1481, m’estonariá que vos diguèsse quauquaren. E pasmens… Aqueu jorn d’aquí moriguet Carle Quatre, autrament dich « Charles du Maine », còmte de Provença e de Forcauquier : lo darrier sobeiran de la Provença independenta.
Fasiá totara tres mes que malautejava. Grand amator de moton, de galinas e de cabrit, despuei lo mes d’octòbre s’èra mes au pèis, ai fruchas, ai lieumes, au lach de cabra e au vin vièlh. En novembre anava un pauc mielhs, e posquet manjar un pauc de sauvatgina e beure de vin blanc. Mai lo 11 de decembre, en fin de jornada, passava, qu’aviá soncament 44 ans.
Dins un testament que veniá just de far la velha, laissava ses estats a un nebot, lo rèi de França Loïs XI. Podiá gaire faire una autra chausida, d’abòrd que l’autre eiretier possible, Rainier II, veniá d’èstre batut dins una guèrra que Loïs XI aviá probablament provocada. Coma aviá bensai fach empoisonar nòste còmte Carle, e tant encara avans eu les autrei fius ò felens dau rèi Rainier, Joan e Micolau de Calàbria, totei mòrts tant oportunament per laissar la plaça a « l’universala aranha », que les Provençaus sònon elei, per se ne’n garçar, « lo rèi de la fava »… Mai la fava, aqueste còp, siam pas nautres que l’aviam tirada…
Les antifònis de Novè
Chronique du dimanche 18 décembre 2005 en lenga nòsta
Ei lo 18 de decembre que, dins la tradicion provençala, començavon de cantar les antifònis de Novè. Aqueles cants se retròbon un pauc de pertot, mai sovent a de datas diferentas dins la darriera setmana des Avents.
Cants latins a la Vièrgi, se cantavon de drech e començavon totes per « O » : « O Mater Dei… », « O sapientia… », « O Virgo virginum… ». Es per aquò que la Glèisa li disiá « les antifònis des O », « lei grandes O », ò encara « Les O de la Vièrgi ». Mai quand lei gents d’aicí comencèron de sacher lo francés, entendián aquò coma « les aigas de la Vièrgi », e se cresián de festejar la futura acochada que començava de perdre ses aigas… E seriáu pas estonat que, dins nòstes endrechs, quauquei vièlhas devòtas o creseguèsson encara…
Lei vèspras onte se cantavon aqueles antifònis èron anonciadas per de grandes campanejadas, que sovent demorèron soletas un còp oblidadas lei vèspras. Dins d’unei luecs des païs d’òc li disián lo Nadalet, e aquela tradicion fuguet represa aicí a Forcauquier dins lo darrier quart dau sègle XX.
Ais pichòts qu’entendián aqueles campanas, que ne’n comprenián plus lo perqué, nòstei grands li fasián crèire qu’aquò èron les clars de la paura dinda que picavon… E bota, èron pas talament luenh de la veritat !
La nuech des armetas
Chronique du dimanche 25 décembre 2005 en lenga nòsta
S’avètz seguit la tradicion provençala, aièr après lo Gròs Sopar auretz laissat taula messa tota la nuech. E benlèu, avans d’anar vos cochar, auretz desvirat dessús un canton de la napa.
Ieu de pichòt, quand fasiam aquò, ma grand l’associava a la part dau paure. Aviam mes per eu un cubert de mai, laissat la pòrta que se pòsque durbir en anent a la messa de miejanuech (de tot biais la sarraviam jamai), mai lo paure èra pas vengut. Ma grand m’explicava alòr que benlèu aviá agut crenta, et que tant vendriá manjar de nuech, quand degun lo veiriá.
En realitat (e penso que ma grand o sabiá encar, mai me o voliá pas dire) aquela taula messa èra per ce que sonaviam « les armetas », autrament dich les armas (en francés « les âmes ») dei mòrts. D’abòrd que la fèsta de Novè èra talament importanta aicí que tota la familha l’i deviá participar, e que d’èstre mòrt èra pas una excusa ! Per aquò lei mòrts l’i venián de nuech, per pas destorbar l’òrdre dei vivents.
E lo canton de la napa desvirat ? Gis d’etnològue n’a agut parlat, mai de païsans dau pè de Ventor m’an dich que fasián aquò, per tradicion familhala, sensa ne’n sacher lo perqué. Ieu l’i veso qu’una explicacion : de metre la toalha parcialament dessús-dessota, aquò creava un passatgi entre lo dessota e lo dessús, l’envèrs e l’endrech, autrament dich la mòrt e la vida. E lei mòrts passavon d’aquí per venir sopar, e mai per s’entornar…