De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de decembre dau 2006. Òsca !
S’es passat un 3 de decembre
Chronique du dimanche 3 décembre 2006 en lenga nòsta
« 3 dei Nònas. L’an dau senhor 1347, e dins lo mes de decembre, intret en Provença la pus granda mortalitat, e l’òm creis que l’i restet pas lo quart ò lo cinquen dau monde, e fòrça blat e animaus fuguèron perduts. E duret jusqu’au mes d’avost seguent, e morián en tres ò quatre jorns d’apostemiduras ò bubons ( dins lo tèxte : « d’estrumis sive bossis »). » Vaquí ce que podèm legir, en latin, a la data dau 3 de decembre, sus l’Obituari de Sant-Mari de Forcauquier.
Es ansin que nos parla de la Grand Pèsta, la Pèsta Negra que, partida d’Orient, ganhet de per les pòrts italians promier, puei de Marselha e mai de Catalonha, la maja part de l’Euròpa dau temps.
Desenant, anava plus l’i faire que d’anar-venir, se laissent oblidar quauques ans, tornent subran, e aquò de sègles de temps, jusqu’à sa darrièra flambada en 1720.
Fai pas talament de temps que, quand tornaviam pensar a’n aqueles epòcas, se disiam que nòstes avis èron estats de gròs malurós, mai que les progrès de la sciéncia nos aparavon ara de catastròfas ansin. Encuei avèm plus aqueu problèma : que nos vengon dei vacas, des pòrcs, dei galinas ò des aucèus, la sola question qu’avèm de se pausar es plus de sacher se de malastres coma aquò riscon de tornar començar… Podèm tot just se demandar quora…
Quunte jorn siam ?
Chronique du dimanche 10 décembre 2006 en lenga nòsta
Au dire de nòstes calendiers siam encuei lo 10 de decembre per tot lo monde, e lo 20 de Frimaire per lei republicans de la bòna. Mai tant per les uns coma per les autres, aquò deuriá èstre normalament sinonime d’un ivèrn dejà ben installat.
Mai ara onte ne’n siam ? Ieu, totei lei jorns, de moscas me vènon faire susar, e me pegon dessús ben mai que dins lei mes passats. La salada champanèla, qu’es en principi son bèu temps a la fin de l’ivèrn e dins lo printemps, a tornat grelhar e ei venguda pus bèla que jamai, e les pus gròssas ne’n son ara a florir. Un parèu de setmanas fai, en ramassent de costelinas, dins una ora de temps n’ai mai agut vist que dins tota ma vida. N’èro a me dire que, de tant que n’i aviá, èra pas possible que la tèrra les posquèsse totei noirir, e que riscavon de mudar, jusque bensai a ne’n venir carnivòras, justament per aprofiechar de tota aquela moscalha que lo temps que fai capita pas de faire crebar. E cu saup se s’arrestarián ai bestiòlas e que, lo gost de la carn li venent, se ne’n prendrián puei pas a nautres ? Coma disiá ma grand : « Manja pichòt, que sas pas deman cu te manjarà… » Fenir manjada per d’ensalada fèra, es que serà aquò fin finala l’avenir de l’umanitat ?… Pasmens, vos siatz agut imaginat, vos, mastegat per una costelina ò un cicòri ?
Autre temps disiam dei mòrts que se manjavon les pissauliechs per la racina. Tant deman seràn eles que nos vendràn tirar per les pès…
Sant Làzer
Chronique du dimanche 17 décembre 2006 en lenga nòsta
Sant Làzer, lo ressuscitat de Betania, ei segon nòstes tradicions un des evangelisators de la Provença, ont arribet en batèu ambé sant Maximin e lei Santei Marias.
Lo Breviari de Marselha nos ditz que fuguet trenta ans de temps avesque d’aquesta ciutat. Ce que l’empachet pas de fenir martirisat. Classicament, li fuguet demandat per les autoritats romanas de sacrificar ais idòlas, ce que refuset coma se deu, en precisent que, dejà mòrt e ressuscitat un còp, li fasiá ren de tornar morir per aqueu que l’aviá reviudat…
Gitat promier dins una preson sensa aire ni lutz, ne’n fuguet sortit que per èsser menat davant l’autar de Març, pas luenh d’aquí, plaça dau Lenche. Coma Març l’inspirava pas mai que les autres idòlas localas, fuguet d’abòrd estraçat ambé de penches de fèrre, vestit puei d’una cuirassa rogida dins lo fuec, cramat puei sus una grasilha, traucat de sagetas e, fin finala, talhèron la tèsta a ce que deviá ara semblar puslèu a una mena de gròs rostit mitat cuech qu’a un òme…
Aquò se passava lo 17 de decembre de l’an 81, Domician estent emperaire. Ce que nos mòstra que la Via Domiciana èra pas qu’una lònga rota tranquilla…
Lo santon que fai desparlar…
Chronique du dimanche 24 décembre 2006 en lenga nòsta
Escandalós ! Les angis bofarèus se retènon de bofar, lo Ràvit a lei braç que li tombon, e lo pastre ne’n perde son baston… Lo santon d’una Vièrgi Prens (Margarida, qu’a oblidat lei mots de ses ancians, li ditz simplament de « Vièrgi gròssa », e lo Gigèt demanda cu’s aquela Embarrassada…) vèn de prendre plaça au costat de sant Josèp, en esperent esto sera qu’a miejanuech un parèu la vengue remplaçar : la Vièrgi desliurada, e l’Enfant dins son breç de palha.
Mai de qué volètz ? Ni lei santons ni lei santibèlis, e mai aqueles que van a la messa en latin e bramon sa lanha a cu lei vòu entendre, conoisson pas l’istòria de l’art, e subretot pas aquela de l’art crestian… Autrament saubrián que despuei de sègles e de sègles, dins la totalitat dau monde crestian, de representacions de la Vièrgi ansin n’i a de molonàs ! E aquò dins totei les tecnicas conoissudas : pintadas sus la tela des tablèus, la fusta des icònas, les parets dei frescas, lei veiriaus dei fenèstras ; escaupradas en estatuas, estatuetas ò retaules, e ne’n passo…
E li parletz pas de la celebrissima « Madonna del Parto » de Piero della Francesca : vos respondràn de tot segur qu’amb un nom parier, aqueu tipe deu èsser quauque immigrat, e que se fau despachar de l’expulsar…
Ieu per ieu, despuei que veso encombrar nòstei belèms de totei lei figuras dau panholitge e dau fernandelisme, qu’an ren a l’i faire, sensa que degun l’i tròbe per redire, siáu ben content per un còp de veire un santon nòu que me fague pas vergonha, e cridarai ben fòrt la benvenguda a Maria de l’Avent !
Sant Sauvèstre
Chronique du dimanche 31 décembre 2006 en lenga nòsta
De totei lei sants de nòste calendier crestian, Sauvèstre es probablament lo mai festejat per lo mai de monde, en meme temps que de tot segur lo mens conoissut…
Sa vida es pasmens pron rica d’eveniments de tota mena ; mai vos contarai just aicí son promier miracle, tau coma nos lo rapòrta nòsta Legenda Daurada occitana dau sègle XIV.
Coma sovent dins l’istòria d’aqueles promiers sants, un prebòst de Roma, Tarquin, demandet a Sauvèstre « que sacrifies a las idòlas, se que non faria-lo morir amb grands torments ». Sauvèstre li respondet qu’es eu que passariá pas la nuech : « dis-li que en aquela nuech morria de mala mòrt et en torment perdurable. (…) E pueis sant Sauvèstre fonc mes en càrcer. E Tarquin fon convidat a manjar. Et a la taula avia (un pèis amb) una granda aresta, et entraverset-se en la gola tant fòrt que òm non l’en pòc gitar ni traire. Et a mieja-nuech moric amb grand dolor. E sant Sauvèstre amb grand gaug fon desliurat de la càrcer.»
Adonc s’aquesta nuech lo pèis es a vòste menut (come pron de gènts) e qu’una aresta vos ne’n vèn entrepachar la gargamèla, dau temps que les collègas sonaràn lo SAMU, fètz lèu una pichòta preguièra a sant Sauvèstre : bensai que eu vos sauvarà promier, d’abòrd qu’eriatz puei tot bèu just en trin de celebrar sa fèsta !…