De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de febrier dau 2005. Òsca !
S’es passat un 6 de febrier
Chronique du dimanche 6 février 2005 en lenga nòsta
Era en 1212, tant vau dire que data pas d’aier. Aquel an d’aquí, lo 6 de febrier, Guilhem de Sabran, còmte de Forcauquier, confirmava a perpetuitat lo consulat de Sisteron, e ne’n precisava les poders. Au nombre d’aquelei, les poders de justícia de nòstes ancians cònsols semblarián pron extraordinaris a nòstes elegits d’encuei. De segur li dién encara les « promiers magistrats de la comuna », mai ses poders d’oficiers de polícia judiciària li servon gaire que per d’actes d’estat-civiu. Au temps de nòstes còmtes, i aviá gaire que les crimis de sang e lei raubaments qu’escapavon a sa juridiccion…
L’estenduda d’aqueles poders aviá fòrça impressionat l’istorian de Sisteron, De Laplana, qu’escriviá a prepaus de la carta de 1212 : « Après avoir confirmé la franchise de quelques servitudes et autres droits utiles au pays, la charte n’exprime plus que des clauses obligatoires pour le nouveau comte ; et chose digne de remarque, ces clauses, on les dirait calquées sur celles dont les républiques italiennes faisaient alors usage contre les Seigneurs de ces contrées. »
Un darrier mot : aquela data de 1212, ei de tant bòn retenir per un escolan coma aquela de 1515. Mai m’estonariá pron qu’un pichòt sisteronenc n’entendèsse parlar un jorn. E s’aquò arribava pasmens, de tot segur que seriá pas a l’escòla…
Sant Domnin
Chronique du dimanche 13 février 2005 en lenga nòsta
Sant Domnin, ò Dounin, qu’es encuei sa fèsta, fuguet en 314 lo promier avesque de Dinha. S’es encara conoissut dins nòste despartament, onte li an bastit mai d’una capèla, cu l’i saup encara qu’èra un African ?
Naissut dins la Tunisia actuala, l’i faguet ses estudis a Sica Veneria, qu’es encuei Lo Kef (au nòrd-oest dau païs). Ailà se faguet collèga ambé dos autrei joves crestians, que li disián Marcelin e Vincenç. Seguissián l’ensenhament d’un professor celèbre, Arnòbi, qu’èra pereu lo mèstre de Donat, lo gramatician (la pus vièlha de nòstei gramaticas, lo « Donat Provençal », s’inspirarà encara de son òbra au sègle XIII).
Sabèm pas tròp perqué se retrobèron un bèu jorn a Roma, mai ailà se faguèron un collèga de mai, Eusèbi, que puei lo papa lei mandet totes quatre ensems evangelisar (ò tornar evangelisar) les Aups. Aqueste lo laissèron a Vercelh, en Piemont, e passèron lo còl dau mont Ginèbre. Domnin venguet promier a Alons, avans de convertir lei valeiencs d’Ubaia e de Verdon.
Au sègle XIX encara, segon lo testimòni de l’abat Pelissier, la promiera causa que lei maires d’Alons aprenián a ses pichòts èra una preguiera locala a sant Domnin. En mai d’aquò, lei gents l’i pensavon qu’aqueu sant les aparava de la ràbia, e que se per còp d’asard un chin enrabiat veniá a pausar la pata sus son territòri, tombava mòrt ò èra garit tot d’un temps…
Domnin s’establiguet puei a Dinha, mai son òbra ailà marchava pas tròp. Es alora que faguet un grand còp : recampet totei lei malauts dau païs e, d’un solet miracle, lei garisset totei ! La fola piquet dei mans, e demandet a èstre batejada… Moriguet lo 13 de febrier de 340, e son amic Vincenç lo remplacet au sèti episcopau.
Les Patas d’Ase
Chronique du dimanche 20 février 2005 en lenga nòsta
Son pas des piadas des ases que vos vau parlar encuei, maugrat ce que lo títol d’aquest article vos a benlèu laissat pensar. Les patas d’ase ei lo nom d’una planta que li dién pereu lo tossilagi, ò lo tussilagi, qu’aquò es a pauc près lo meme mot en francés. Mai ieu ma grand parlava ren que de « patas d’ase ». E ne’n parlava fòrça, d’abòrd qu’aviá de lòngtemps, pron sovent, de maus de garganta e mai dei broncas. E, coma son nom francés o ditz (mai en occitan…), aquela planta lèva lo tussir.
Mai se ne’n parlo encuei, es pas en promier qu’aquelei maus son de sason, mai per que lo 20 de febrier correspònde, au calendier republican, au promier jorn de Ventòse, data onte celèbra nòstes patas d’ase. Data ben chausida, de tot segur…
Son lei flors que son bònas, e adonc fau ramassar la planta quand an espelit. Autre temps, per mai d’eficacitat, se preniá en infusion non pas dins l’aiga, mai dins de lach (bolhent ben entendut). Aquela practica des infusions au lach, encuei pron oblidada, èra a temps passat fòrça correnta. Per exemple, ma grand fava de còps au lach de tisana de telhòu, que sucrava ambé de mèu, e onte apondiá en mai quauquei gotas d’aiganafa (autrament dich d’aiga de flors d’arangier). Se siatz tisanier, vos fau assajar, que vos regalaretz.
Mai lei fuelhas d’aquela planta (qu’ei sa forma que li a fach metre son nom) son bònas tanben, emai s’es pas per la mema causa. Pendent la guèrra, quand les òmes avián plus de tabat, fumavon de cambas d’ase. O ai agut fach e, ma fista, vos pòdo dire qu’es puei pas marrit. Pareis meme que l’i a ren de melhor per aqueles que vòlon assajar d’arrestar lo tubar… E se trantalhètz encara entre la pipa e la tisaniera, au printemps auretz que de ramassar de plantas entieras de cambas d’ase : auretz ansin lo fumar e lo remèdi per la garganta en meme temps…
La Violeta
Chronique du dimanche 28 février 2005 en lenga nòsta
Ei mai lo calendier republican que vau seguir encuei, ce que nos mete au 8 de Ventòse, jorn de la violeta.
Coma i a degun que non conoisse aquela floreta, son perfum, son gost, e sei vertuts, m’estendrai pas aquí dessús. Mai cu saup encara sa significacion dins nòste lengatgi dei flors ? Ei dicha dins les coblets que lei jovents cantavon autre temps sota la fenèstra dei filhas au mes de mai :
siatz dins mon còr tota soleta,
mai per ieu seriá dolorós
se dins vòste còr eriam dos. »
Ce qu’es un biais de dire clarament a la dròlla desirada : « – Mèfi, que siáu jalós… »
Mistral cita pereu sus aquel article un provèrbi pron curiós :
per dama e cavalier ;
violeta de març,
per puta e per bastard. »
Ieu compreno que lei violetas, quand n’i a en febrier, son encar raras e adonc es un present de tria. Mai come en març n’i a de’n pertot, se pòdon plus ofrir qu’a de gents que valon pas grand causa. Mai perqué o dire d’un biais tant grossier ?
Coma que siegue, ambé lo temps qu’avèm per ara, entre lo freg e la secaressa, deu pas i aguer bòrd de violetas dins lo despartament. Nos faudrà de tot segur esperar lo mes de març. E per ofensar degun, s’un còp ne’n ramassetz alòr, un bòn conselh : gardètz-lei vos…