De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de febrier dau 2007. Òsca !
La Sant-Blai
Chronique du samedi 3 février 2007 en lenga nòsta
Un còp de mai, se regardèm les provèrbis provençaus tradicionaus dau jorn, aurem aquí una bòna mesura dau rescaufament de la planèta, e que tant ne’n vau pron d’autrei.
Nòstes ancians avián costuma de dire : « Per Sant-Blai, de nèu jusqu’à la coa de l’ai ». Encuei, aqueles qu’an encara un ase, se vòlon qu’aguèsse de nèu jusqu’à la coa, an tot interèst a lo menar ais espòrts d’ivèrn, emai ben naut, a la cima des pistas, e encara de li tirar la coa pron bas se li vòlon faire tocar la nèu…
D’autres encara avián trobat una formulacion diferenta, afortissent : « Sant Blai, derraba la coa de l’ai ». Ieu compreno aquò coma un biais de dire que, per la Sant-Blai, les ais avián talament freg que la coa li tombava, espeçada per lo gèu. Encuei, a despart de conhar la coa de vòste ai, se n’avètz un, dins vòste congelador, podretz esperar de temps que la coa li tombe de la freg…
Lo 22 de Pluviòsa
Chronique du samedi 10 février 2007 en lenga nòsta
Es un juec d’enfant de trobar sus lo Net a quunte jorn dau calendier revolucionari correspònde lo 10 de febrier : es au 22 de Pluviòsa. Mai quand regardètz per sacher la planta, l’animau, ò l’aisina celebrada aqueu jorn, aquò es un autre afaire : aquela data ei dedicada a la « thimele »…
E aquí, vos ne’n fau de paciéncia, per arribar a trobar de qué s’esconde sota aqueu nom, completament despareissut dau francés d’encuei. Basta, ara sabo qu’es una planta, nomada en latin « Daphne cneorum L. », qu’en occitan li diam bensai « trantanèu, trentanèla, garon, mala-èrba, retombet, canta-perditz, èrba-laurina, èrba-d’ubac, santbòis », e ne’n passo, qu’ai pas capitat de retrobar dins totes aquelei variantas aquela qu’èra la bòna… De tot biais, es una planta mai que mai dau païs d’òc, e de l’est de França.
Una causa ei segura pasmens : se presenta coma una mena de bartàs ambé de polidei fuèlhas vèrdas que semblon un pauc de baguier, que carga de flors mauvas polidas, que donon puei de granas rojas, e que tot aquò ei de poison. Mai de que fai una planta toxica sus lo calendier republican ? Probablament per de qué, autre temps, nòstes ancians (qu’èron de bòna constitucion !) se ne’n son agut servit de purgatiu. E bota, aquò es una utilitat coma una autra, que s’amerita ben d’èstre celebrada un còp per an…
La Dindolièra
Chronique du samedi 17 février 2007 en lenga nòsta
La dindolièra ei la planta que festeja encuei, 29 de Pluviòsa, lo calendier republican. En francés li dién de « chélidoine », que n’ei lo nom sabent, vengut dei Grècs que la sonavon ansin dau mot que dins sa lenga vòu dire dindoleta (en francés « hirondelle »). Aquò perqué comença de florir just au moment que tòrnon lei dindoletas, ce que les Occitans avián tan ben remarcat coma lei Grècs.
En lenga d’òc li diam pereu la clareta, l’èrba-d’esclaire, ò encara l’èrba-de-Santa-Clara, dins la cresença qu’èra bòna per esclargir la vista. Ce qu’es pas completament faus, a condicion de n’emplegar lo jus que diluït, qu’autrament es pron irritant. D’alhors autre temps per aquò faire lo mesclavon ambé de vin ò de mèu.
Nòstes tractats de medecina medievala la disián tanben bòna per lo mau de tèsta. Aquí l’emplegavon, segon lei libres, siegue cuecha (« celodònia picada, cuèita, emplastrada e’l cap, tòl la dolor »), siegue mesclada ambé de burre (« a dolor de cap, prenètz lo celidòine et esquichatz-lo ben, e traisètz-ne lo suc amb burre e colatz-lo amb un drap e metètz-o en una bróistia et onhetz-ne lo cap. »)
Quand èro pichòt, disiam que quand aviam de verrugas, de se ne’n fretar dessús vos lei fasiá passar. Ai sachut puei qu’èra perfiechament verai, e d’una granda eficacitat. E adonc que nòstei dires de dròlles èron puei pas totjorn tant tòtis…
La Lenga d’òc
Chronique du samedi 24 février 2007 en lenga nòsta
Quand l’autor d’una cronica (qu’aurà dètz ans aqueste mes) intitulada « en lenga nòsta », entende dire que l’i a pas « una » mai « de » lengas d’òc, volètz pas que s’encanhe ? E quand vei qu’aqueles que vos afortisson aquò fan lo semblant de se reclamar de Mistral, lei braç li tombon !… E de tot segur que se deu revirar dins son cròs lo mèstre de Malhana que, tota sa vida, defendet l’idèa de l’unitat fonsa de LA lenga d’òc !…
E quand veso de gents que piton a’n aqueles afirmacions tant grossièras, m’aviso que seriá puei pas marrit de rapelar quauquei formulas d’aqueu paure Frederic. Sa definicion de l’espaci de nòsta lenga, per exemple : « Dis Aup i Pirenèu » (« Des Alpes aux Pyrénées », per aqueles qu’aurián pas comprés). O encara sei vèrs de l’Espouscado : « Eh ! bèn, nàni ! despièi Aubagno, / Jusqu’au Velai, jusqu’au Medò, / La gardaren riboun-ribagno, / Nosto rebello lengo d’O ! »
E son diccionari, que ieu me ne’n servo cada jorn, es que n’i a que n’an regardat soncament lo nom ? Lo vaquí donc : « Lou tresor dóu Felibrige / ou dictionnaire provençal-français embrassant les divers dialectes de la langue d’oc moderne. » E l’i son totei les parlars nòstes aquí dedins, de la Gasconha a la Provença e dau Lemosin au Lengadòc !
E vos ai pas encar tot dich ! Mai, bota, ne’n tornarai parlar…