De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de mai dau 2007. Òsca !
Nautrei, fadats ?
Chronique du samedi 5 mai 2007 en lenga nòsta
Vos ai promés lo còp passat de vos ne’n dire mai sus aquela famosa enquista, menada per 25 estudiants que, après aguer pausat 9 questions (a respòndre per òc ò non), a 915 personas, carculava que, dins nòste despartament, eriam per lo mens 45 % de fadats…
Vaquí encuei quauques unei d’aqueles questions : « Es que, dins lo mes passat, avètz agut au mens un parèu de setmanas onte vos siatz sentit trist, lanhós ò deprimat una bòna part de la jornada, e aquò quasi totei lei jorns ? » « Es qu’aviatz lo sentiment d’aguer gost a ren, d’aguer perdut l’interèst ò lo plaser per les causas que vos agradon de costuma ? »
S’aviatz respondut de òc ai doas questions, vos demandavon puei se vòste apètit aviá chanjat, s’aviatz ganhat ò perdut de pes ; se vos revelhaviatz au mitan de la nuech, ò d’ora lo matin ; se vos sentiatz las ò sensa vòlha ; se vos eriatz fach de repròchis ; s’aviatz de pena per prendre de decisions, e tota aquela mena de causas (e avètz aquí mai de la mitat dau tèst…)
Conclusions ? Siam aicí 35 496 ansiós, 24 174 globalament suicidaris, 19 890 qu’avèm l’umor trebolada, 6120 psicotics, e ne’n passo… Volètz la mieuna de conclusion ? O ben aqueles estudiants se garçon dau monde, ò ben son de niais, de tòtis, de gigèts, de calucs e de santibèlis dins de proporcions que devon pas èstre luenh dei 100 %…
Lo Borragi
Chronique du samedi 12 mai 2007 en lenga nòsta
En vos parlent encuei dau borragi, fau pas una allusion ais eleccions que venèm de passar, e que la participacion l’i borret vertadierament les urnas, dins lo bon sens dau tèrme. Emai lo mot posquèsse aguer pereu en lenga nòsta aquela significacion, ei de la planta que vos vòlo parlar, que li dién en francés « la bourrache », e nautrei lo borragi, ò borratge segon les endrechs.
Autre temps aquò èra un lieume, e d’alhors sa definicion dins lo diccionari dau Manosquin Avril es : « plante potagère ». Nòstei grands ne’n favon de tians, de sopa, e pereu de tisanas.
Aquela tisana de borragi, totjorn sucrada ambé de mèu, aviá tot plen de vertuts. Dins l’Antiquitat, èra renomada coma tonica per lo còr, e per rendre lei gènts contents e gaujós. Se beviá encara còntra lo tussir e lo mau de garganta. La tradicion provençala ela aviá puslèu retengut que fasiá susar (emai pissar, per aqueles qu’avián de mau per aquò faire), e qu’èra bòna per lo raumàs. Bòna encara per digerir, e tot plen de monde ne’n prenián a la plaça dau cafè.
Ara, se ne’n mete sovent lei flors, tant polidas, ròsas quand son joinas e blueias puei, dins de saladas ò per decorar quauqua entrada.
Mai perqué vos ne’n parlar encuei ? Es que siam lo 23 de Floreal de l’an 215 de la Republica, e qu’ei segon aqueu calendier lo jorn dau Borragi…
La Lenga qu’escrivo
Chronique du samedi 19 mai 2007 en lenga nòsta
Una letra de legeire (que sembla de jamai m’aguer legit avans) signada « Lou Renaire… e sis ami », me demanda : « Mai, tron de Dieu, qu’es aqueu dialeite qu’escrivès ? » Ei lo promier còp, despuei dètz ans que tèno aquesta cronica totei lei setmanas, que quauqu’un me pausa la question. Jusqu’aicí, mon parlar sembla pas d’aguer pausat tròp de problèmas ai Bas-Aupencs que me liejon (e sabo que son ben mai nombrós que ce qu’auriáu jamai poscut pensar), d’abòrd que pas un me o demandet jamai.
Mai ei verai qu’aqueu « Renaire » es pas gavòt, ni de luenh, ni de pròchi, d’abòrd que m’escriu en rodanenc. E coma cadun o saup, lo rodanenc se parla en riba de Ròse e, vèrs l’est, vai gaire pus luenh que Cavalhon. Alòr quand s’estona de pas retrobar, dins ce que sòna mon « charabiat » ( aquela empega !) la lenga de Mistral, de Josèp d’Arbaud ò de Fèliç Gras, es pas ieu que li vau dire lo contrari. Mai es puei pas de ma fauta a ieu, pasmens, se lo Ròse passa pas a Forcauquier ! Nautres, aquí, avèm ren que lo Viou… Mai bota : eu au mens, degun se l’i ei jamai tròp negat dedins, e avans que vengue inondar les carrièras forcauqueirencas, de tot segur que se parlarà rodanenc jusqu’a la cima de Lura !…
Mai coma l’i a pas qu’aquò que lei fan renar, nòste òme e, pareis, ses amics, continuarai aquela respònsa lo còp que vèn…
Mon « charabiat »
Chronique du samedi 26 mai 2007 en lenga nòsta
Vos ai parlat lo còp passat d’aquela letra de legeire, signada d’un « Renaire », que me demandava de qu’èra lo « charabiat » (sic) qu’escriviáu, s’estonent de pas l’i retrobar la lenga de Mistral, d’Arbaud ò de Gras. Un pauc pus luenh s’estonava encar de pas l’i retrobar aquela dau « Chichois » de Benedit, un escrivan marselhés dau sègle XIX (son promier « Chichois » ei de 1840).
Ei verai, pasmens, qu’autre temps la mar montava jusqu’a Forcauquier, e mème pus luenh. Tot Ganagòbia es encara clafit de dents de requins, e avèm dins Lura d’amonitas que sabèm que vivián au fons dei mars. Mai a l’epòca l’i aviá degun aicí per parlar, ni per renar… E vos pòdo jurar, sus la tèsta de la Bòna Maire emai sus aquela de Nòsta-Dama de Provença, que jamai un Provençau d’entre Lura e Leberon a parlat exactament coma un Marselhés d’En Dome ni de la Bèla de Mai. O alora, bensai, au temps des trobadors, quand la lenga d’òc èra pas encara tant esparpalhada dialectalament coma o fuguet puei. Mais siáu pas segur que nòste « Renaire » siegue un gròs legeire de Folquet de Marselha ni de Garcenda de Forcauquier… E veso encara mens perqué me faudriá escriure ieu, a Forcauquier en 2007, dins la grafia mitat-francesa d’un Marselhés de 1840…
Mai nòste « Renaire » pren puei un exemple un pauc mens tòti, que l’i respondrai lo còp que vèn.