De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de junh dau 2007. Òsca !
Per parlar de lenga
Chronique du samedi 2 juin 2007 en lenga nòsta
Aquela letra de legeire, signada « Lou Renaire », que me demandava de qu’èra lo « charabiat » qu’escriviáu, me dona l’ocasion de parlar un pauc de la lenga nòsta, que despuei dètz ans que tèno aquesta cronica n’ai puei pas tant parlat qu’aquò.
Rena de veire que ma lenga es pas aquela d’unes escrivans dau sègle XIX. Sembla adonc d’aguer consciéncia que la lenga de Mistral es pas exactament aquela de Benedit, ni d’Arbaud ò de Plauchud. Mai perqué, adonc, s’estonar qu’un Bas-Aupenc de 2007 aguèsse, eu pereu, « sa » lenga ? E perqué, tant que l’i es, fai pas a Mistral lo repròchi de pas aguer escrich coma Benedit, e a Plauchud de pas aguer agut la lenga de d’Arbaud ? Aquela diversitat de la lenga d’òc, aqueles escrivans, e mai aqueles que son venguts après e que la manejon encara, l’an totjorn considerada coma una riquessa. E bè ieu, siáu simplament dau nombre. E quand me demanda « quau soun vosti mestre », li respòndo : totes aqueles que parlon e escrivon la lenga nòsta despuei mila ans. A començar per ma paura grand, que sachet me la transmetre. Qué volètz de mai coma referéncias ?
E d’abòrd que nòste « Renaire » cita Plauchud e Berluc, dins mes cronicas venentas aquò me vai donar l’ocasion de parlar d’aqueles escrivans, encuei encara un pauc celebrats mai gaire legits, e que son mei mèstres les pus pròchis.
Ni Berluc ni Plauchud ?
Chronique du samedi 9 juin 2007 en lenga nòsta
Coma vos ne’n parlo despuei un moment, un « Renaire », me demandent de qu’èra lo « charabiat » qu’escriviáu, s’estonava de pas l’i retrobar la lenga d’unes escrivans dau sègle XIX, rodanencs ò marselhés, mai pereu de Plauchud ò de Berluc.
Es aquí dessús que respondrai encuei. Berluc ei mòrt en 1902 e Plauchud en 1909. Parlavon, coma ieu o fau cada jorn (e cada jorn n’entendo) lo provençau de Forcauquier, qu’en cent ans sembla pas d’aguer conoissut d’evolucions importantas. Adonc, se per miracle tornavon dins nòste monde e que posquessiam charrar un pauc ensems, un observator (per pauc que comprenguèsse l’occitan) s’avisariá que parlèm exactament parier. Empacha pas que, graficament, nòstei biais d’escriure son diferents. Mai quauqu’un que saup la lenga a lèu fach de se l’i retrobar, e Berluc ò Plauchud aurián pas mai de pena a me legir que ieu n’ai a legir ses òbras.
Simplament escrivo ieu dins la grafia classica de la lenga d’òc, la sola que s’empleguet tant que lo rèi de França impauset pas, en 1539, lo francés per tot escrich oficiau. Un còp cochada de l’administracion (de nòstei municipis per començar), lei gènts sachèron lèu plus tròp escriure sa lenga, e se metèron a la notar mai ò mens a la francesa. Mai la renaissença de l’escritura classica venguet dei Basses-Aups, coma vos o dirai lo còp que vèn.
Lei cent ans de Renat Char
Chronique du samedi 16 juin 2007 en lenga nòsta
Vau interrompre un moment les prepaus sus la lenga nòsta, qu’un « Renaire » m’aviá donat l’ocasion d’entamenar, par parlar una pauc d’un des pus grands òmes qu’avèm agut en Provença : Renat Char, qu’auriá agut cent ans dijòus passat.
Coma son pas, ben entendut, lei dires de l’Agachaire que pòdon apondre qué que siegue a sa glòria, m’acontentarai de debanar aicí quauquei remembres de familha, que mòstron un pauc ce que fuguet, en Provença Nauta, la Resisténcia au quotidian.
Mon paire aviá servit dins la SAP, sota les òrdres dau capitani Alexandre, nom dins la clandestinitat qu’aviá pres nòste poèta a Ceirèsta. En mai de sei letras a mon paire, que gardo preciosament, ai en tèsta tot plen de racòntes d’aquela aventura eroïca.
Un d’aquelei racòntes me tocava de pròchi. Les paracasudas que servián a aduerre a nòstei maquisards, dins de gròs contenèires mandats de nuech, les armas de sa lucha, èron de colors divèrsas : subretot blus, vèrds ò marronàs, e quauques uns de blancs. Aquestes èron reservats ais òmes qu’avián de dròlles pichòts, ò que n’anavon aguer : aquela seda èra, dins aqueu temps de guèrra, una matèria preciosa. Vaquí perqué ma maire, que m’esperava, ne’n recebet un parèu. E que, tota mon enfança (aviá aprés lo mestier de cordurièra), fuguèro ieu vestit de camisetas blancas en seda de paracasudas…
Dau temps de Char
Chronique du samedi 23 juin 2007 en lenga nòsta
Per celebrar lo centenari de Renat Char, es encara un sovenir de la Resisténcia au quotidian en Provença Nauta que vau evocar.
Tant mon grand, un ancian dau XVen còrs qu’èra estat blessat au Camin dei Damas, coma mon paire, èron dins la SAP, dins la mema chorma, sota les òrdres dau capitani Alexandre. Era, aquela còla, responsabla dau terren de largament de contenèires dei Nautes Planas de Mana, que li disián per nom de còdi « Noctambule ».
Ma tanta pereu n’èra, mai ela o sabiá pas… Lo sinhalament qu’avián trobat per anonciar que d’avions l’i anavon largar la nuech venenta èra aqueste : mon grand mandava son ainada gardar sei fedas en riba dau Viou, en vista dau viaduc, amb una rauba d’una color donada. Era aquò lo sinhau. Mai de còps èra pas simple. Ma tanta disiá : « Mai papà, l’i siáu dejà anada gardar fai tres jorns ailà : lei fedas van ren aguer a manjar !… E aquela rauba, la vòlo plus metre, que la faudriá puslèu lavar… » Mon grand respondiá : « Pichòta, discutes pas, e fai ce que te dieu !… »
En aqueu temps d’aquí, lei filhas escotavon son paire, e ma tanta renava, mai menava son aver onte faliá, ambé la rauba deguda. E lei resistents d’aqueu grop de la SAP, en passent sus lo Viaduc, se disián : « A ! La pichòta Ròcha garda ambé la rauba de la color dicha. Esto sera, montarem ai Nautes Planas… »
Dètz ans dejà !
Chronique du samedi 30 juin 2007 en lenga nòsta
Sembla pas de crèire, mai d’encar un pauc anavo oblidar mon anniversari ! E quand diso « anavo », aquò vau per lo mes, mai plus per la data, qu’ei dejà passada… E vò, aqueste mes de junh de l’an 2007, l’Agachaire a agut 10 ans ! Sa promièra cronica pareisset lo 8 de junh de 1997…
Cu se soven de qué parlava ? Degun ? E bè vos o vau dire. Portava sus dos tèmas : la Sant-Medard e la fèsta dau fromatgi a Banon, que tombavon lo meme jorn. Ne’n vaquí lo començament : « Encuei a Banon festejon lo fromatgi. Sant-Marcelin e Sant-Paulin an dejà anonciat sa preséncia, e se fai d’especulacions sus la venguda ò non de Sant-Tibèli. Mai un que pòu pas mancar de l’i metre lo nas, ei lo grand Sant-Medard, d’abòrd qu’es tot bèu just lo jorn de sa fèsta. Ara, es que lei Banonencs an agut una bòna idèa de vouguer festejar tant de sants en meme temps ?… »
Quant ne’n fai de cronicas agachairèlas, aquelei dètz ans de publicacion ? Mai de 520 ? L’i aguet quauquei mancas, deguts a de problèmas d’informatica mai que mai, que n’ai pas fach lo còmpte. Se me sovèno ben, fuguèro probablament lo promier correspondent a mandar son tèxte numerisat. A l’epòca faliá expediar una disqueta per la pòsta, que de còps que i a èra tota una aventura… Que tè, vos ne’n tornarai parlar lo còp que vèn ! Après tot, avèm pas totei lei jorns 10 ans !…