Lo pastre, sei fedas e sei cans (1)

Encuei vos presentam, la premiera partida d’un cònte dau nòstre amic e sòci Andrieu GOYOT, l’autor de « Nivolet ». Embe « Lo pastre, sei fedas e sei cans » l’autor nos mena dins lei montanhas dau Mercantor, un univèrs onte la vida es penosa tant per lei bèstias coma leis òmes…

Lo pastre, sei fedas e sei cans

Dau temps qu’au levant, lo soleu trauca entre lei cimas encara sornas de Ventabren e de Manjabòu, Ludò, un pastre de Mercantor, sòrte de la sieu cabana bastida sus un adrech, au dessús de la Bevera linda. A pas gaire dormit.

Dins lo corrent de la nuech, l’an soventei fès desrevelhat d’udolars que lo ressòn repetiá sensa fin, tot a l’entorn, sus lei pendís escalabrós pròches ò luenchs.

Cada còp, s’es dreiçat sus la palhassa, sacrejant, leis uelhs fòls. Agantant lo fusiu, a bombit sus sei pès per se ronsar vèrs la pòrta, l’a duberta ambé violéncia e laissada badanta sus la sornura. Defòra, la luna plena negava l’environa sota una lusor bleima, inquietanta. L’èrba rasa aviá de rebats d’argent e leis aubres, coma cuberts de gelibre, semblavan de trèvas que lo ventolet, doç que non sai, bolegava a pena.

Cada còp, l’esperit tesat per aquel ambient estrani, escotant amb atencion, a percebut que lo silenci, una mena de silenci prefond, trebolant, que semblava de li voler faire ligueta. Auriá pas sachut dire perqué, per escotadas, una frenison li per-corriá l’esquina. Èra la crenhença, lo freg aigre de la nuech ? Per esperar l’auba, mau-segur, aviá decidit de velhar.

Ara, la lutz dau jorn naissent lo tranquilliza un pauc. Es mendre lo dangier, e mai pòsque sorgir a cada instant. Ansin, fa gaire, d’aquesta ora, lo mai vièlh e lo melhor de sei dos labrits, son mai fidèu companh, perseguèt un cabròu que s’èra avançat. Dispareissut a l’aurièra de la seuva, gitèt subran una insuportabla succession de quieus d’esglari, dolorós, ponhents, derromputs sobde. S’entornèt pus jamai…

Virant au canton de la bastissa, Ludò agacha amb insisténcia l’enclaus amaisat : l’aver pacienta, seren, après lo desvari continuau de la nuech. S’enauran que lei belaments de bèstias cochosas de pàisser e quauquei dindars de sonalhas una idèa gangassadas. Lo Bèu, lo pato, es coucat, immobil, davant lo portau cledat.

Ludò s’avança de la fònt captada que regoleja, escrèta, dins un tronc escavat. Coma cada matin, li fau un temps fòl per faire teleta : s’esposca la cara, se freta leis uelhs amb un paume d’aiga fresca e se cura leis aurelhas ambé leis onglas dei pichins dets. Se refresca enfin lei dents amb una golada que se fa rotlar un momenet dins la boca e qu’escupe, fòrça biaisós, sus una planta de gençana luencha.
Se sente alora fòrça mièlhs…

Pasmens, es las. Despuei tant de temps, li defauta lo sòm, que son aparéncia d’òme dei bòscs vertadier n’es pas melhorada. Sota seis uelhs lusents de colèra e de lassitge ensornits per d’espesseis ussas lordas de testarditge, de pòchas violetas lo vielhisson de vint ans.

Son capèu enclotit e graissós que, cuerbent en partida lei lònguei blocas negras de sa cabeladura, ombreja sa cara bruna e barbassuda, sa camisa mai que mauneta, sei braias reddas de crassa e son espés casòt plorant de vedilhas qu’encroquèron leis arpas dei romis, li donan lo biais d’un cochavèstit.

Empesta tant coma sei bòchis. Se comprene aisadament que deguna companha accepte de viure ambé eu e que reçaupe ges de visitas, levat d’aquelei d’un vesin retirat. Estrangier, mai vengut amorós fòl dau país, aqueu brave òme l’i rèsta desenant.Anatz saupre perqué s’amiguèt ambé Ludò. Tèn d’a ment l’ostau e s’ocupa, fòrça gaubiós, dau jaç d’aqueu gròs rufe quand aqueu d’aquí ganha la montanha. Cada fin de setmana, ambé la sieu « jeep » d’avans lo deluvi li pòrta de provisions, tòrna, de còps que i a, descendre lei bedigas lèstas per anhelar ò lei malauts que son darrier recors es lo veterinari. De mai, aquela visita rompe la monotonia dei jorns que, ambé lo temps, semblan lòngs de mai en mai a Ludò.

Acostumat de viure solitari, aquest es vengut tant delicat e sociable coma son can e compausa amb eu un duò de tria. D’escorrèires se vènon pas aventurar sus lo pasquier ? « Capon de (pas) Dieu ! Bogràs de feniants ! Fotètz-me lo camp ! Anatz pintar de gabias ! » li crida en li mandant de massacans per lei faire córrer. L’èr ferotge, lo pato se lança ambé de japars menaçós e lei paureis innocents s’esca-vartan a la lèsta, mostrant lo ponh e parlant de gendarmas.

E mai lei pastres deis èrbatges vesins lo tènon per dessenat e defugisson de lo rescontrar. Fuguèsse en dangier, sensa dobte l’ajudarián, mai li caudriá pas esperar mai. Saup ben qu’es lo mau-aimat de la montanha mai sembla de se ne’n garçar tant coma de l’an pebre.

Lo monde dau vilatge vos dison pasmens d’eu, un pauc afligits : « A temps passat, pastrejar per de proprietaris rics èra pas un pantais. Èra pasmens afable e semblava urós, coma leis autreis òmes de la valada. E coma èra un pauc artista, li passant pròchi, se congostavan de l’ausir traire de sa flaüta d’èrs tradicionaus ò compausar de musica a dançar. En mai d’aquò, ambé son ganivet, escultava, mai que vertadiers, de murets, de chamóç, de cabròus, totei leis animaus que vivián a son entorn. Faiçonava tanben de cambís de sonalhas adornats de decòrs meravilhós. Dins lei fieras deis alentorns, lei vendiá au pes de l’aur a la toristalha. Encara se reservava lei mai bèus per sei menons avenidors. Auriá poscut viure quiet, dins son ostau de vilatge, ambé çò que li rendiá son art mai, tant coma una dròga, lei fedas, la montanha e son èr embausemat li aurián totjorn crudelament estats de manca. »

Cadun saup çò que lo faguèt venir tau coma es ara. Despuei un òrre jorn, un image atròç lo secuta : mai d’un centenau de còrs desbauçats, amolonats, entremesclats, coma portats per un esglariant revolun de chavana. Quand lei descubrèt, eu, dins lo pendís, quauqueis uns vivián encara, au moriment, se lanhant feblament, pietadós, avans la fin que sentián pròcha. Èran sieunas, aquelei fedas ; leis aviá crompadas, fasiá gaire, après qu’aguèsse cessat de trabalhar per leis autres. Leis autoritats lei faguèron pas manco levar per élicoptèr e assajèron de badas de lei cremar. De setmanas de temps, una odor pestilénciala entronèt l’èr deis environs e aluenchèt lo monde que passavan près d’ailà. Se cresèt de venir caluc, lo Ludò.

Ploviá a raissa, a la bòna dau jorn. Aviá preferit de s’assostar sota la teulissa de tòle de son vièlh abric, a pas manco cinc cents mètres d’ailà, puslèu que de restar sota lo larg paraplueia dei balenas de bòsc, au mitan de l’aver. E, per un còp, un còp solet que s’èra aluenchat, tant pauc, aviá perdut de doas parts una de çò que teniá. Se la perdonariá pas jamai, aquesta fauta, d’aitant mai qu’avián pas constatat de mordedura e qu’aviá reçauput ges d’indemnitat.

Fa ja quauqueis annadas mai se refusa a oblidar.
D’unei contèron : « Cresi d’aguer ausit de tròns…
– Oc, mai l’i a tanben un fum de cans barrutlaires que corron dins lei còlas. E tant coma te fan de massacres de motons, te pòdon assautar de polins e de vedeus…

– E mai de vacas ! » ajustèron d’autres.
Mai Ludò es segur de conoisser l’òrre assassin, l’autre … que trèva la montanha e qu’aborrís. Aqueu chaple li destimborlèt en plen l’esperit e, despuei, còntra l’autre … e tanben còntra leis òmes, garda totjorn lo fusiu a portada de la man, crenhent pas la despensa per abenar una cartocha quand qué que siegue li menaça lo ben.

Sa teleta acabada, modula entre sei dents un sublament agut. Lo can respònde tanlèu amb un japar poderós mai bravàs. Badalha de temps que, eu tanpauc, s’es pas gaire pausat durant aquela penosa nuech de garda. Rejonhe puei son mèstre e, pus aut de talha, se dreiça còntra eu amb un roncament de plaser, li apielant lei patas còntra lo pitre, li morsilhant leis aurelhas, li lipant lei gautas e lo nas enjusqu’ais uelhs.

Totei dos ensems prenon lo dejunar e montan puei vèrs l’enclaus que l’i entra lo Ludò.

Cresètz que leis aima, sei bèstias, aquest. Mai que leis umans. Caduna es un pauc tant coma una partida d’eu e malur en cu lei tòca. Quand l’una se nafra, es un pauc eu que patís, e sente s’estraçar lo còr, se perís la pecaireta.
Coma cada jorn, laissa córrer son regard atentiu sus la tropa pasibla, s’entrauca entre leis animaus que bolegan a pena, chaspa, verifica e, rassegurat per quant a la santat de cadun, pren lo temps, esto matin, de gachar a son entorn.
Cambièt la qualitat dau pascatge despuei son arribada. De verai, son fòrça luenchas leis abondosei plueias de prima qu’avián favorisat la creissença d’una èrba espessa, grassa e perfumada. Peu après peu, lei fedas tondèron tot e lo sòu cauquier pareisse en larguei placas nusas entre lei rarei matas cremadas per lo soleu.

Li cau adoncas pas perdre temps. Mai lèu amontanharàn sota la Cima dau Diable, dins lei pasturas d’altitud, mièlhs serà.

Deu estimar e alestir çò qu’es de portar per totei, eu comprés. En doas seradas, es lèst per la parténcia.

Encuei, au soleu tremont, èra roge viu lo cèu, coma enfuocat : deman, serà bèu, lo temps.

D’ora d’ora, tornat lo matin, la sornura agolopant encara la tèrra, Ludò es ja drech. Duerbe la pòrta e gacha lo cèu onte tremolan una possa d’astres. Leis aubres regolants deversan tota l’umiditat de la nuech e, tant banhadas coma per una raissa d’auritge, lei tòlas rovilhadas dau cubèrt lagremejan, un a cha un, de degotets glaçats. « Brrr ! » te fa Ludò que crenhe pas lo freg e fremís pasmens en s’engulhant demieg lei saumas provençalas, lei fedas, leis anhèlas, lei tardons, quauquei motons castrats, lei cadèts que son sei preferits, lei cabras e lei bochis, portant de braçadas de chambis. A cadun, passa lo sieu, levat lei mai joves, lei foligauds e lei testards dau caractèr barrutlaire que te pòdon entraïnar de nombrós innocents. Coma per juòc, se bolegan totei, compausant ambé sei platelas, redons, picons, clarins, sonalhons, picas, una melodia alegra que sembla de leis eisaltar. D’efèct, la mager part d’entre elei visquèron ja aquelei moments enebriants que precedon l’amontanhatge.

Lei darriereis estèlas s’amòrçan una après l’autra. Lo trabalh es tot bèu just acabat qu’una benda argentada s’esclargís vèrs lo levant : l’aurora s’avança. Se fau cochar : serà ruda, l’estapa. Ludò verifica un darrier còp l’ensems de la tropa, endorsa sa lorda carga e, segur de pas ren oblidar, duerbe lo portau de l’enclaus e crida enfin : « Endralhem ! »

Dins un belament enfebrat, quatre cents bocas galavardas se ronsan, bom-bant, se preissant, se cavaucant, fòlas d’impaciéncia. D’unei redolan sota la butada desaviada d’autras que braman la fam. Sei batas turtant lo sòu amb un martelar precipitat, s’enregan sus una draia qu’escala lo pendís.

Lèu, cadun se prèn la plaça. En tèsta, vènon lei saumas seguidas per lo gròs bòchi banarut que lo sòn grèu de son redon ritma la progression. Ben lèu s’amaisa e, dins la calma, se tòrce, branda, rodela, la movedissa massa deis aus blocats. Lei tèstas se dreiçan en dessús ò se clinan entre lei gropas redonas que precedon. L’ondada s’escola amb una cocha quieta, tant suava coma un riu pasible que seguiriá sa maire. S’estira dins d’estrechuras e se tòrna agropar, quand s’alarga l’espaci, se desformant per mai aisadament rajar.

Un entravadis s’opausa a l’avança sobde. Blòts affondrats e aubres tombats,l’ivèrn passat, per lo vent ò lo pes de la nèu, barran lo camin. Lèu, se l’i rejonhon e se l’i tustan totei lei bèstias. Lei cabras, mai agilas, davançan lei fedas encanhadas que s’opilan, tèsta aquí, fins que la premiera onda capite de trespassar la restanca. Alora, leis autras cabussan de l’autre costat, talas una cascada d’escuma. Mai avisadas, menadas per lei saumas, d’unei evitan l’embarràs e se van esmarrar au mitan de matas de gèrme tendre onte li agradariá de s’atardar. Lèu agarridas per Lo Bèu, s’abrivan puei per regantar lo gròs de l’aver dins un trinhon galòi de sonalhas.

Lo pastre sègue, atentiu, e regís la lònga caminada ambé sei cridas e sei siblars costumiers. Lo fusiu a l’espatla, l’esquina clinada sota una pesanta biaça, dei gonflas, cerca pas manco de rescondre lei rebats d’òrrei maissèlas metallicas dei dents aceiradas, de fiòlas que lei tiquetas mòstran una instructiva tèsta de mòrt e de misteriosei boitas tapadas e envelopadas ambé suenh qu’apareisson dins una es-crancadura abadanta.

Aicí, sensa lo fusiu, lei lecas e lo poison, es lo rèi dins son domeni, l’autre … . E amb eu, fa de temps que se descadena la guèrra !

Après una revòuta, una autra subrevèn e l’ascencion se perlònga dins un ritme lent, inchalhent. Ailà, au tornant d’après, pareisse mai lo dangier, mai mena-çós, qu’ais imprudents, lo plan li permete de s’esparpalhar sus lei ribas ombrosas. Alora un ren alèrta Lo Bèu que bombís e avisa Ludò. Aqueu aganta sus lo còp son arma qu’a pas, es segur, cargada ambé de granalha per leis aucèlons.
-Pauc a cha pauc, an dispareissut lei fulhós. Serpeja ara entre lei mèuses, la draia. Se fa mai frei l’èr, mai viu.
Subran, se mòstra arderosa la suava tiera que se precipita. De belaments s’enauran e lei maires que, fins ara, esperavan sei pichòts lei laissan luench darrier. Ges de mistèris dins aquela ronsada fòla. Un pauc mai aut, un raiòu cascarelant davala la montanha, risolier, rotlant entre lei rocàs una aiga fòrça fresca. Cadun a ausit son cascalh leugier e pensa plus que de beure. Ludò lo conoisse e, tanlèu, manda lo can en avans e se preissa eu tanben. Ignòra pas que l’autre… saup e espèra aicí sei predas assedadas. Seis emprentas : un coissinet e quatre dets perlòngats per d’arpas, s’afichan, dei claras, demieg aquelei, fòrça nombrosas, de chamóç, de cabròus, de singlars, de reinards e d’aucèus, estampadas dins la nita mòla .

Dau temps de l’abeuratge, decèssa pas Lo Bèu d’anar e de venir, niflant, renant, lo morre prenent lo vent. Lei peus rebarbelats, Ludò escruta lei ribas, lo det crespat sus la destenda, qu’aicí, subretot, se pòu perdre una feda, un anhèu ò un cabrit.

Ben lèu, compelits per un sublar de l’òme e un japar dau can, totei tiran mai camin e sembla mai aisada, ara, la montada, d’aitant mai que, de temps en temps, se derrompe la seuva. Dins lei traucadas, se pòu veire la linha dei crestencs que des-separa lo cèu de la tèrra.
Enfin desboscan davant lo paradís : un ocean ondejant d’èrbas abondosas e de flors embausemadas que s’entrelaçan, mesclan sei perfums, montant a l’assaut dei cimas nusas. Dins un concèrt de sonalhas fòlas entrecopat de belaments estrambordats, la banda indisciplinada s’abriva, ébria, esperduda, cadun corrent d’aicí, d’ailà, per se regalar avans l’autre d’un peu de gèrme ò de civada fòla.

Ludò perde pas temps, lo soleu virant vèrs lo ponent. Lèu lèu, desbasta lei saumas. Per gandir son ben, li cau establir lo pargue movedís avans la nuech. Se l’i encanha alora de fèbre-contúnia, coma un forsenat, sensa marcar la mendra pausa. D’aqueu temps, lo can tèn l’aver recampat. Gara an aquelei que se vòlon escartar !

Mai tard, ailalin, dins lo fons de la valada, lei vilatjons que luson lei premiers
lumes se negan dins la brunièra. Lo cèu se pòu ensornir. Ludò es rassegurat : son trabalh, l’a acabat e se pòu ara interessar an eu e a son can.

La cabana es ailà, au debàs d’una comba, apielada còntra un rocàs qu’una fònt perleja de per dessota. Es totjorn tot plen freja l’aiga de la cònca e sembla de li segar lo braç que l’i trempa. La pòrta plena e lo paravent de l’unenc fenèstron son barrats, taus coma lei laissèt a la fin de l’auton passat : venguèron pas, lei maufasents, per tot afondrar. Duerbe, intra, enflama la mecha de la candèla, abra lo fuòc qu’es alestit, mete d’aiga a caufar e, per lo premier còp de la jornada, se pòu pausar una passada. Sòrte alora s’assetar defòra e, gachant leis estèlas que s’alucan una a cha una, ròtla una cigareta amb un sospir de contentesa.

Andrieu GOYOT (seguirà…)