Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei, titrada « Barma Sotana », v’es prepauada da Joan-Pèire BAQUIÉ, president onorari de l’IEO-06.
Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
« La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc ! »
Barma Sotana
D’estiu m’en vau sempre en vacanças en li valadas occitani d’Itàlia, breç de la partida mairala de la mieu familha.
Es sempre l’ocasion de faire de passejadas en montanha e de descurbir de beutat novèli.
Ièr aneriam, ma frema e ieu, fins au vilar d’en « Fugirós » e d’aquí lu nòstres pas nen menèron a « Barma Sotana » (1) dont l’i a gaire encara, sortion de pèiras e de lausas d’una bauma.
L’utilizacion de lauvas en tant que material per faire lo cubert dei maions es relativament recent. Lo premier escrich relatiu a l’utilizacion de lauvas dins lo vilatge de Sent Píer (2) data dau 1645 (3).
Lo premier cubert en lauvas dau1645 siguèt aqueu de la glèia de Sent Píer.
Denant lo monde utilizava la palha de ségala per si parar de la pluèia e de la nèu.
La lauviera de barma sotana © Céline BAQUIÉ
En lo 1822 la produccion de lauvas produchi sus lo territòri comunal èra de 1 000 « brachas » (4). Dins la segonda mitan dau sécolo XIX, si cambia de tecnica d’extraccion dei carrieras de pèiras : de la carriera a ciel dubert si passa a la carriera en de galerias, cen que permetia ai lauviers de travalhar tot l’an (5).
70% dei pèiras son laissadi sus plaça per rason de cost de transpòrt © Céline BAQUIÉ
A comptar dau 1870 l’extraccion de lauvas ven una activitat en plen desfolopament. La chifra dei carrieras si multiplica. A La Ruera travalhan uèch familhas, au Lauzet tres. Lo govern italian e la comuna de l’época plaidejan per la taxacion dei beneficis. Li taxas seràn aplicadi a comptar dau 1874.
A comptar dau 1870 la chifra dei carrieras si multiplica. © Céline BAQUIÉ
Au principi dau sécolo XX, un reglament municipal definisse de règlas novèli per cavar li montanhas, cen que va pas ai lauviers. Faguèron una manifestacion embé 40 lauviers sus la plaça de la comuna e doi ò tres personas si faguèron recevre dau rei Victor Emmanuèu lo Terç que li donan rason : « Se vogliono lavorare, lasciateli lavorare » (Se vòlon travalhar, laissatz-lu travalhar) diguèt.
La fabricacion d’una lauva
La premiera guèrra mondiala e l’emigracion faguèron baissar la chifra dei lauviers. D’unu anèron travalhar dins lo País-Niçard : a Niça, Sant-Andrieu, La Ternitat, lo Plan Tercier, lo Mont Leuze, lo Plan de la Justiça, la Revera …
Aquelu que demòran crompan li carrieras de lauvas laissadi vuèii. Cercan de si modernizar.
En lo 1944, lu lauviers installan un teleferic per faire davalar li pèiras fins au camin gran dins lo « Prat dau teleferic ».
Lo transpòrt dei lauvas.
Lo 17 de junh dau 1960 lo prefèct arresta per un temps lo travalh en li minieras au motiu que li règlas de securitat non son respectadi. En lo tra temps la populacion baissa per motiu d’emigracion. Lo monde van travalhar a Niça ò a Turin.
Carriera de pèiras dau País-Niçard dont travalhavan d’emigrats de Sent Píer (colleccion Davide Arneodo)
A comptar dau 1970, lu cuberts de tèules roges en tèrra cuecha ò gris en cement fan la sieu aparicion. Esquasi degun es bòn de faire li reparacions dei cuberts en lauvas. Lo darrier a faire aquest travalh e que conoissèri, siguèt Toana dal Tech, que venguèt mai d’un còup sus lo mieu cubert levar li « estissas » d’aiga que passavan au plafon. Per trovar lo camin de l’aiga, Toana utilizava una èrba un chícol dura, que faía passar tra li lauvas dau cubert. Da pichon èri admiratiu dau sieu travalh.
Li familhas encara activi abandonèron a pauc a pauc aquest travalh penós de lauvier. La darriera familha abandonèt oficialament lo mestier lo 31 de decembre dau 1983.
Podem imaginar sensa pena, lu sacrificis d’aquest mestier, la fatiga, lu riscs e dangiers quora li èran lu tirs de minas e que de pèiras dau votin ariscavan de tombar.
Lu lauviers pasmens avian lo sieu jorn de fèsta e lo mancavan pas. Era lo 5 de febrier, jorn de Santa Gueta (Santa Agata). Sus lo panèu explicatiu davant de la bauma si ditz qu’aqueu jorn lu òmes anavan a la Santa Messa, acompanhat da la bodeta (6). Pi s’enanavan manjar a cò de Rosa de raiòlas e d’anhèu. Après dau past d’unu jugavan a la morra, d’autres a la belòta, lu autres cantavan davant lu mes (7). L’endeman s’entornavan au travalh coma se ren siguèsse. Ancuei 24 de julhet, plòu. La mieu pensada s’en va devèrs aquestu òmes qu’an trampinat d’annadas per si ganhar de que viure. Pensi tanben a la mieu joinessa quora anavi veire arribar li lauvas au prat dau Teleferic.
Testimoniança de vida abandonat a la carriera. © Céline BAQUIÉ
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 24 de Julhet dau 2020
(1) Bauma Sotrana en occitan-niçard.
(2) San Pietro Monterosso en italian
(3) Draios e viol : Quaderni degli ecomuszi delle valli Stura, Grana e Maira N° 3 e 4 anni 2012-2014 p 163 a 197
(4) Una bracha es un carrat de 1,7 m de costat, es a dire alentorn 2,90 m2. Un còup pauadi, li lauvas pilhan la plaça d’un mètre carra sus lo cubert.
(5) La temperatura es constanta en li galerias, tra 10 a 12 grados tot l’an.
(6) campanas picadi embé l’ajuda de martèus : https://www.facebook.com/100001006348202/videos/pcb.3412348582141986/3412345888808922/ ).
(7) Botelha de mieg litre de vin.
Panèu explicatiu a l’entrada de « Barma Sotana » © Céline BAQUIÉ