Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei titrada « CHARRAÏSSA E PARABÒLA DE LA PARAULA PERDUÁ » v’es prepauada da Miquèl de CARABATTA, sòci de l’IEO-06. Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
« La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc ! »
Pour lire le texte en français : http://ieo06.free.fr/spip.php?article4205
CHARRAÏSSA E PARABÒLA DE LA PARAULA PERDUÁ
« Les peuplades de l’Orénoque n’existent plus ; il n’est resté de leur dialecte qu’une douzaine de mots prononcés dans la cime des arbres par des perroquets redevenus libres, comme la grive d’Agrippine qui gazouillait des mots grecs sur les balustrades des palais de Rome. Tel sera tôt ou tard le sort de nos jargons modernes, débris du grec et du latin. »
François-René de Chateaubriand, « Mémoires d’outre-tombe », VII, 10.
CHARRAÍSSA SUS LI LENGAS DI SÈT PETANS
Gravaüra dal sècolo XVII representant la Gran Prostituiá de Babilònia a gangalha sus lo Drac de sèt tèstas
[…] « & probablement, au lieu de la langue des Trouvères, nous parlerions celle des Troubadours, ſi Paris, le centre du gouvernement, avoit été ſitué ſur la rive gauche de la Loire. »
RAPPORT
Sur la néceſſité & les moyens d’anéantir le patois, & d’univerſaliſer l’uſage de la langue ſrançaiſe, par GREGOIRE Séance du16 prérial, l’an deuxième de la République une & indiviſible
E ! ben, tot bèl just, aviá chausit de la parlar, aquesta lenga di Trobadors per una charraïssa a Sant Martin. Tot aquò es pi estat remandat ai calendas francesas vist lo molon de despiechs, de malans que se son venguts s’escrancar sus la nòstra « derisòria pichina Pàtria ». Quora Mèstre Gili m’aviá fach la demanda d’intervenir en Val Vesúbia, m’aviá tanben bofat en l’aurilha que, da part mieua, seriá estat judiciós de faire auir lo « patois » d’un autre val dal país Nissard, un val desconoissut, que s’atròva degun saup dont mas, que vos pi assegurar que dessepara val Vesúbia de Val Ròia. Alora, fasètz-vos coratge, tenètz-vos ai brancas, lo vos vago charrar lo parlar dal Val Desconoissut !
Despí d’ans e d’ans, la garrolha lingüistica sogalha la Republiquia que teme coma lo diaul lo dangier de la division. Tot, ò esquasi tot es ja agut dich sus d’aquel sobjèct. Per cen qu’es de ieu, siáu pas pron sapient per espòrge qualqua ren de nòu que siá en lo debat. Es aquò que vos deurètz sodisfaire d’una ganassàia, de la derision d’un rimaire de festin, d’un pichin panflet, que lo panflet es tot cen que sobra per al manco si desfogar quora dos cents ans de rasons an servit de ren.
Aquò dich, tornam a l’abbé Grégoire – Dom Gregòri, per ben dire. Ailàs, non si tracta d’un di quatre capochins dal « Vin dei Padre », la peça de Francés Gag. Non vos parlo di fraires Ilarioun, Gregòri, Bonaventura e Mansuet, mas ben dal deputat de la promiera Republiquia.
Doncas, […] probablement, au lieu de la langue des Trouvères, nous parlerions celle des Troubadours, ſi Paris, le centre du gouvernement, avoit été ſitué ſur la rive gauche de la Loire. » Jonham ja aquí la pèira de l’escàndalo. Lenga e govern geograficament ligats, mesclats ; la lenga es ben aquí l’expression dal poder. Es dal resta aquò que començan per emparar lu farluquets que fan lis estudis de Scienças politiquias : La promiera politiquia d’un Estat es la politiquia lingüistiquia. Es ensin que, tot bèl just dos cents ans passat lo rapòrt de Dom Gregòri, en lo 1992, e maniera d’acabar l’òbra, la quinta Republiquia a cresut bòn e necessari d’ajónher a l’article dos de la Constitucion : « La langue de la République est le français ». E sabètz tots qu’en França, la Bibla, lo Coran e lo Camasotrà radunats son ren a costat de la Constitucion…
Nos es dich qu’aquesta jonta constitucionala èra estàia engimbràia per far restanc a l’influença delubiana de l’englés, a la sieu regretosa tendença a l’egemoniá, e a la diglossiá que s’enraisava a pauc a pauc en li ments e lo parlar di Francéses. Aquela preocupacion, per ben dire sanica, èra sobre tot la mòstra dal timor que suscitava la solombrinha dal tractat de Maastricht. L’integracion monetària e economiquia que s’alestissiá figurava ja l’integracion lingüistiquia a l’englés, la nòva « koïnê » mondialisàia di rapòrts economics, scientifics, diplomatics e culturals. Avèm vist la resulta : Grana Bretanha pòl ben tralaissar l’Union Europenca, la penetracion de l’idiòma anglò-american en la vida dal cada-jorn es jamai estàia tant fòrta ; e l’article dos de la Constitucion, impotent qu’èra, s’es revirat còntra li lengas de França – que si serián ben passàias d’aquel còrp de cotèl en l’esquinha. Mas l’i tornerem mai luenh.
Perqué, vego ben en li vòstres agachs la secaüra, la curiositat despacientàia e, per la part masquia de l’acampàia, una certa concupiscença gauchosa a l’esper de veire paréisser aquí aquelas sèt petans, en plaça d’un vièlh Barbet da curàia, borboteant en una lenga denembràia… Siáu pura segur que lu mai furbos tra vautres auràn ja fach lo ligam tra lo títolo dal mieu discors e la Prostituiá de Babilònia, dambé Babèl doncas, la Torre que s’atrovèt a l’originha de la fa-disent discòrdia dal plurilingüisme, en la ciutat de Babilònia… Babilònia e la Torre de Babèl, bastiá coma una pròvoca sota lo varasc rebèlo de Nemròd que vorguèt sostraire lo pòble al timor de Dieu, per mieu impausar la sieu autoritat personala. Conoissètz l’antifòni… En la Bibla doncas, volent a dire en li raïses prefondas de la nòstra civilisacion, lo plurilingüisme apareisse ja coma un castic divin, la respòsta a l’ofesa d’una volontat d’autonomiá – per non dire d’independença – a rapòrt en un poder sobeiran e autoritari. Anatz v’estonar après d’aquò que la Republiquia, assabentàia dal « retorn d’experiença » dal Bòn Dieu en pròpi, se vorguèsse assegurar d’un pòble sotamés en una lenga soleta !
Aí, petan de lenga ! E l’autra, la Petan de Babilònia cavaucant lo Drac de sèt tèstas, e doncas de sèt lengas – lengas que s’aretròvan talhàias a còrp d’espasa en mantu còntes popularis. La lenga, qu’en lo dich nissard « a pas d’òs, mas ne’n fa rompre » ; e encara la marriá lenga, dicha lenga de petan ò pèjor, de sèt petans… sèt petans que son magara li filhas de la famosa « Madama Jordan », regina di brics de Vilafranca ! Sèt filhas doncas, perqué en França l’i son ben sèt : Òc s’acapisse, Òil, Si, mas tanben Basca, Celtica, Germanica, e Catalana. Me calriá fint citar li sòrres Creòlas, mas aquò fariá vuèch e m’aranja pas… estarai doncas vesin de Metropòla. Sèt petans de lengas en l’esperit de la Republiquia que s’estraca despí mai de dos sècolos a esconjurar aquels demònis(1) que son aquò que l’i disèm aüra li lengas de França.
Mas laissam de caire Madama Jordan – rasseguratz-vos l’i tornarem – per provar de capir cen qu’es una lenga, un dialecte, un patois. Ja, maniera de metre cadun d’acòrdi, li podèm alugar toti tres sota d’un tèrme solet : un idiòma. Una lenga seriá ensin tot idiòma assegurant doas foncions socialas, la comunicacion e l’identificacion de l’idividuo al sieu gropa. Podèm laissar de costat la lenga coma sòrta de còde, mejan de comunicacion orala e/ò escricha dis ideas, sentiments, pensiers. Cada un lo capisse ben. Mas la lenga es ben mai qu’aquò. Una lenga es tant l’interiorisacion coma l’expression d’una cultura, d’una civilisacion. Son ben li paraulas que descrivan l’univèrs dal cada jorn dal Saharà, de l’Arctic ò de Val Vesùbia. E non pòlon èstre li parieras ! Es ensin qu’una lenga es sobretot l’image sonant d’una vision dal monde, lo mejan de trasmission d’una mitologiá, d’una onomastica, d’una toponimiá, d’una istòria individuala coma collectiva, d’una geografiá, d’una poesiá, d’una leteratura orala ò escricha, d’un imor, di formas de la parentèla, dis arts e tecnicas, e de tot’o patrimòni immaterial d’una civilisacion. La lenga es l’aise que fa nàisser lo pensier e li dona forma umana, culturala, e doncas rica de diversitat. Per acapir un pauc mai ben lo monde, val mai de capir e charrar diversi lengas qu’una soleta. Parier coma capir e charrar divèrs dialectes(2) d’una pariera lenga ajuá a la capissuènha dal sieu pròpri pichin univèrs.
França èra crespinàia. Èra la nacion que recaçava la mai bèla, la mai larga diversitat lingüistica d’Euròpa occidentala : li sèt filhas qu’avèm dich adès… Que n’avèm fach ? Avèm bregalhat lo nòstre eiretatge. En plaça de s’apontelar sus d’una populacion « naturalament » poliglòta per desfolopar li sieu qualitats intellectualas, l’escòla dis « ossars negres » de la Republiquia s’es encaïnàia – embé de mejans bàrbaros – a derrabar di cervèlas enfantolinhas la sieu lenga materna. Al jorn d’ancuei, seriá notat d’infamiá ò de crime. Totis estudis de psicologiá cognitiva mòstran totun que lo bilingüisme es un atots per totis aprendissatges e lo desfolopament intellectual dis enfants.
De badas. França, la Nacion, la Republiquia, sonatz-la coma volètz, despí de l’Atge Mejan fint au jorn d’ancuei, a recampat de pòbles divèrs e, en la sieu quimèra universalisatriça, li a trach la lenga. Trach la lenga – mas, per n’ensertir una autra en plaça. « Tuez les toutes, Dieu reconnaîtra la sienne », porriá èstre lo parangon di politicas de la lenga en França, despí di fachendas de Simon de Montfort en aquò dis Albigés… Es ensin que lo patois de l’Ísola de França, dambé armàia, marina e diplomaciá s’es pres reng de Lenga. Tenèm aquí una autra definicion di rapòrts lenga-dialecte, segon una escòla de lingüistica mai pragmatica (3) …
Aüra lo mau es fach. E la glotofobiá, per repilhar un concept de Philippe Blanchet (4) desfolopat en lo 2016, està sempre de mai d’actualitat.
Fa aüra vuèch cents ans de temps que França es anàia vesent en la lenga francesa un mejan de dominacion politica, economica, culturala ; volent a dire de dominacion coloniala, tant oltre-mar coma en dedintre de Metropòla – qu’aquò èra la tèsi de Robèrt Lafont que foguèt candidat a la votacion presidenciala dau 1974. Per cen qu’es mai prechisament de la nòstra Comtea, se remembram que lo Professor Pau Castelà a poscut dire que l’annexion de Nissa es estàia la soleta empresa coloniala que França aguèssa jamai capitàia.
– Que faire ? se son dich alora lis aparaires di lengas de França. En un moment que s’acapissiá ja que li familhas ‘n assegurerián pus la trasmission, que l’ascensor social èra programat en francés, es apareissut que l’ensenhament podiá encara salvar li mubles di lengas minoràias. E de fach, despí dal 1951 e de la lèi Deixonne, èra pus estrictament bandit d’ensenhar li lengas de França a l’escòla de la Republiquia… D’uns, coma Carles Camprós, fan alora l’escomessa de l’ensenhament (5).
Li magistres, après la creacion d’un C.A.P.E.S. de breton en lo 1985, ò d’occitan en lo 1992, se son sentits avanats. Mas sus lo prat batalhier se son vito vists biocs de sordats. Maugrat lo nombre de candidats, li creacions de pòsts se son reduchas a esquasi ren. De lèis de circonstanças, de mesuras decorativas an provat de faire illusion, mas la mancança de mejans es estàia la nòrma. En lis establiments, li collègas son en batèsta perpétua dambé lis administracions a toti nivèls, dal Ministèri, a l’Inspeccion Academica, ai Caps d’Establiments, e fint ai collègas. L’Universitat – per cen qu’es d’aquesta de Nissa – es anequeliá e fa ja d’ans que non assegura pus la relèva di magistres vièlhs, coma ieu.
De fach, e coma l’escriu Michel Feltin-Palas, « […] la philosophie de l’Etat, au fond, n’a pas changé. Les gouvernements continuent à réduire ces fichues langues qui s’acharnent à ne pas mourir à un simple élément du « patrimoine » […]. En clair : un vague élément du passé, qu’on époussette de temps en temps en attendant que le temps en vienne à bout et que l’on continue de mépriser. » (6)
Naturalament pus degun, ò esquasi, se vòl avantar en una batèsta que l’escamp laissa just estraveire la « desfacha sensa avenir ». l’Estat es mèstre sarraire de luquets ! Tuatz l’oferta, e la demanda serà lèu desanàia…
Nos sobrariá encara d’esperar en la volontat di gents de contuniar de far viure la lenga dis avos… Mas ne’n siam cascats en un grado d’alienacion e d’aculturacion di pòbles que fa efre. Li nòstres contemporans son manco pus bòn a prononçar lo sieu nom de maison coma se deu. Me ven en ment Monsieur Ciamos, en qu un demandava s’èra pas un pauc Grec d’originha, e que non sabiá que respòndre… Son paigran èra un Chamóç d’en Tiniò ò de Var, non sai pus ! Coma l’autre nissardàs que mi parlava de la fa disent grequituda de Madama Nespoulous, sensa mànco reconóisser l’etimon dal « tapa-cúol » nissard. Enfin, embé lou temps, lu nèspols s’amaduran, ditz lo proverbi… Es coma lu Ciais, ò Chaix que se sovenon pus que se sònan Chais, ò Cais, segon la valàia…
Coma li volètz faire lo repròch quora la sieu lenga non li es ensenhàia e quora non pareisse en la realitat sociala dal cada jorn, quora non se pòl tràlher dal relarg dal folclòre. Lo silenci di mèdias, ràdio e telé es pròpi embalordissent. Manco l’existença di nòstras lengas non l’i es evocàia. Es lo neant mediatic absolut. Gràcia e omatge sián aquí renduts al mieu amic caro e país Joan-Pèire Belmon, que s’es batut tota la sieu vita a far viure la lenga d’òc a la ràdio e a la television e que, per ben dire e de badas, l’i a laissat la pèl. Lis estents di bònas volontats associativas, individualas son vans, coma se s’afanessan a pistar d’aiga en un mortier, faça a l’inerciá de l’Estat, a la sieu volontat seculària « d’aneantiment ». La vida culturala di lengas, la creacion son estenchas dal fach dal desinterés di mitans economics, de l’ostracisacion, la minoracion, la folclorisacion dis escrivans, musicants, creators e artistas de tota raça que siá. Revendicar de drechs culturals en aquel ambient es un pauc coma de s’embarcar sus la Nau di Fòls. E pi tant, de que se lànher ? : es pas bandit d’usar la lenga en l’espasi privat !
Costrénher li lengas a l’espasi privat es lo mejan doç de li liurar, bus de ren e dambé cinisme, ai grados ùltimos de la sieu dialectisacion, de la sieu polverisacion, e de li redurre ai sieu garrolhas de cloquiers e de grafiás.
Tuar ensin li lengas de França es de fach coma de tuar la Nacion, en plaça de l’arecampar. Robèrt Lafont (8) ditz qu’es a Verdun que li pòbles de França si serián verament radunats per lo promier viatge en lo mite de França. Mas tot al còrp, l’espaventable mortalatge a segilat la fin d’aquel mite. E non son li lengas de França que, au jorn d’ancuei, fan tornarmai brandolhar, dal poder central, l’espaventai dal « separatisme » ; es l’eschuèp de « l’arquipèlago francés » (9) en un posc d’ísolas socialas, religiosas e etnicas, totas ben mai aluenhàias d’aquela idèa de democraciá culturala qu’està cara ais « independentistas » felibrencs, occitanistas, ò bretonencs que sián…
A la fin finala se porriá fint parlar, en lo nòstre car país, e s’apontelant sus lo concept de Philippe Blanchet, de ben mai que de Glotofobiá. En l’indiferença esquasi generala, lo país de la Filosofiá di Lumes e di Drechs de l’Òme a menat a ben un vero Glotocidi. L’Estat plurilingüe, li pòbles plurilingües, estaràn lo parangon impossible de países coma Soïssa, ò lo pantais de temps passats, coma dal temps de Savòia aquí en lo nòstre ; lo temps qu’eravam tots « d’Austrò-Sardos », per si menchonar encara un viatge dambé lo nòstre amic Sivirine.
Vago fint abutar lo lec un pauc mai luenh e, dambé una briga de provocacion lo vos confesso, dirai que lo bòn Manechau non aguèssa perdut la guèrra, lo gran General non aguèssa restabilit la Republiquia, la devisa de l’Estat Francés auriá ben poscut èstre : 
Totun, nos cal mentar que la lenga germanica a sofert dos revès màgers, en lo 1918 e en lo 1945. Es fint l’ocasion de mentar qu’aquels milermes son aquels de victòrias majas de la lenga anglò-americana. Tornam doncas a l’entamenàia de la mieu dicha, a l’article dos de la Constitucion e a la jonta facha lo 12 de mai dal 1992 : « La langue de la République est le français ». Se lo francés es ben designat coma « la » lenga de la Republiquia, es ren dich qu’es « la soleta » lenga de la Republiquia. En tant, lo Consèlh Constitucional, e lo Consèlh d’Estat, a comptar dal sieu vot, van usar d’aquel article, non tant còntra l’englés – qu’aquò èra la sieu tòca – mas còntra li lengas de França. Ja en lo 1539, lo bando de Villers-Cotterêts, que mirava pura l’emplec dal latin, èra estat una promiera condamna di lengas de França. Es tot bèl just cen que crenhán mants deputats e autres aparaires dis idiòmas minoritaris de França.
Es usant d’aquel article, per ixemple, que França a jamai ratificat la Charta europenca dei lengas regionalas ò minoritàrias. Es aquò tanben qu’es estàia cancelàia una disposicion de l’Assemblàia polinesiana que donava permés ai orators de s’exprimar tant en polinesian, coma en francés. Es aquò, per la finir, que lo lingüista Bernard Oyharçabal a escrich : « L’esprit du texte était de défendre la langue française principalement face à l’anglais (…). Il [est devenu] un instrument de discrimination envers les langues de France autres que le français ». (10)
Coma lo paigran en lo 1940, mobilisat en li fòrts di tremenhas italianas, França usava dal bòn fosil, mas ren de la bòna cartocha (11). L’intencion éra la bòna, mas la sieu messa en òbra impossibla. « L’egemoniá culturala » dal monde anglò-saxon – per usar de la paraula d’Antonio Gramsci – a contuniat de s’impausar, riegiá da la dominacion financiària, economiquia, politiquia, scientifiquia, militària de Barba Sam. Es ensin que lo Conselh Constitucional, per tornar en el, a crestat en lo 1994 una part de la lèi Toubon dau 1992, sus la lenga francesa. Acaurat di mitans de la publicitat e di mediàs qu’engavaissan la gusàia d’anglicismes, lo Conselh a agut la mótria de desquiarar que la lèi èra « contrària a la libertat de pensier e d’expression »… Mesclum de laxisme cinic, d’aroganta inhorantisa, d’esnobisme, de viliacariá ? En tant, la lenga dal mai fòrt es sempre la milhora.
Perqué d’aquel temps, la diversitat lingüistica de l’umanitat se restrenhe dramaticament dambé la disparicion de centenals d’idiòmas. Dapertot, lo rotlèu anglò-american pista li diversitats culturalas e emborna « The master’s voice » en lis esperits, li pensiers, li representacions. Si tracta pus d’escambis tra li lengas e civilisacions, si tracta de perfusion, de sens único. Lo francés, que despí ja bèl temps influença pus lo pensier mondial, fa pas excepcion. Es bèl que lo contrari. Cadun lo sieu torn. La lenga de la Republiquia s’atròva en situacion diglossica, un pauc coma l’i s’atrovèran li lengas de França : Lo mòt francés si retira per laissar plaça en una paraula englesa que vòl dire lo parier, mas dambé talament mai d’elegança, de distinccion, e la gratificacion per li Tartufa de se marcar en lo corrent màger (12).
En tant, lo patois dal Val Desconoissut porriá ajuar lo francés en dificurtat. Per ixemple, lo timing si ditz la cronologiá ò lo calendari ; lo tracing es lo traçatge ; lo tracking es la traca, la recerca, e lo fast track lo cort camin. Lo fooding es lo ben manjar (en oposicion a la mal-manjuca). Lo macking of s’acapisseriá, li diguessiam simplament la fabrica. Safe ò secure, es ren de mai que la segurtat. Lu follower son basta de seguins, de seguilhons ; mas es ver que marca mai ben de si dire follower que feá gregària. E se vos recrea de segre una fec nhoz, es bessai que v’agrada la mòda trombetanta de la nòva fecala ? Una Task force si pòl dire simplament fòrça especiala, ò d’intervencion, de truc, d’accion… e task force vaccin, fòrça d’accion vaccinala. Que dire dau tradiment de la Toulouse Business School al paìs dal Gay Saber ; l’Escòla de Comerci de Tolosa ? Camina magara per cobia dambé la caena logistica, la Supply chain en francés contemporan. E lo mèstre de l’empresa France Supply Chain, concurenta de France Logistique la ben nomàia, es bessai ren un seguilhon dei Juecs florals ! Sempre en l’ecolomiá, lo click and collect, qu’en la Roacha l’i dison lo pica leva.
Pejor que la viliaca sotamission a la diglossiá, es lo gust per lo laidor, lo renec, la pèrdita ò la perversion dau gust natural que un deu tenir per la sieu lenga materna : Dispach, Dispacher. Es l’onomatopea de l’escluep s’escagassant al morre di lengas romani : Spach ! Se lo francés non s’en val de revirar lo vèrbo, a Ribassiera n’avèm al manco tres : despartir, distribuir, atribuir ; e encara ventilar, epc.
Encapelant aquela aculturacion planetària, lo cloud, que cadun saup qu’es una nèbia, nàia coma un gròs pèis sobre la tardocariá de la mondialisacion neò-liberala ; e m’arresterai aquí que ne’n porriám escriure un libre. Mas la gijòla reven al Govern, a l’Estat francés, aquel que la sieu lenga est le français, e qu’a renomat l’Institut Nacional di Donàias de Sanitat (INDS) en – tenètz vos ben – Health Data Hub. En patois seriá la Plataforma (ò lo solier) di Donàias de Sanitat, per si far ben acapir. Mentatz que de l’un a l’autre s’es perdut l’adjectiu « Nacional » e, penso pas que siá necessari de vos faire un dessenh. Sus lo site d’aquesto Hub, en promiera pàgina, atrovatz lo Starter kit. Tanta Victorina auriá sonat aquò lo necessari de partença e cada un auriá capit… En lo sieu varasc, e sensa mai de vergonha, vequí que l’Estat armanesca lo One Planet Summit, Som de la Planeta – una e indivisibla… en asperant lo collaps, lo prefondament gran ! Darriera gijòla sus la gijòla, l’Union Europenca que partorisse d’un Digital Services Act (DSA), que li disèm Reglament di Servicis Numerics a Ribassiera, e que l’ai jamai audit sonar dal sieu nom francés.
Sensa manco una briga de provocacion esto viatge, la devisa dal nòstre monde nòu porriá èstre : « One planet, one Empire, one lenguage ! ». En aquel ritmo, e d’aquí quauquis ans, lo francés serà vengut el tanben, coma lo disiá Giono a prepaus dal provençal, « una lenga qu’es pus charràia que da qualquis apotecaris »…
« Mòrts nautres, adieu lo monde », que me dirètz ; l’i serem pus. Bessai, mas ieu que la lenga que vos parlo bèl aüra, la sieu anàia arecampar, l’achapant dai cabèls, coma una que se va negant, conoisso lo cost de la pèrdita.
« Sur l’onde calme et noire où dorment les étoiles
La blanche Ophélia flotte comme un grand lys,
Flotte très lentement, couchée en ses longs voiles…
– On entend dans les bois lointains des hallalis. »
Perqué un que charra la lenga d’òc se deuriá passar de Rimbaud ?
Perqué un que parla francés se deuriá passar de Mistral ?
« Car, de mourre-bourdoun qu’un pople toumbe esclau,
Se tèn sa lengo, tèn la clau
Que di cadeno lou deliéuro. »
E la quiau, la laissam perdre, ò la mandam via al barranher… Petans de quiaus que nos fan venir fòls ! Gauch pron que l’i es Alan Pelhon que mi brama, d’en Palhon : « Òme desvelhe-ti ! Es encà temps ».
Miquèl de Carabatta, Nissa (13), març dal 2021.
Nos a(n) escrich :
JPB : Un tèxte fòrt, que farà data, en plen dins l’actualitat de la lèi Paul MOLAC. Miquèl de Carabatta ditz de maniera clara cen que sabiavam despi d’annadas. Esperi que totplen liegeràn e faràn legir aquest escrich. Merci Miquèl d’aquest tèxte en lo parlar de Ribassiera.
LA PARABÒLA DE BARBA MIQUELIN
« On n’habite pas un pays, on habite une langue. Une patrie, c’est cela et rien d’autre. »
Emil Cioran, « Aveux et anathèmes », Gallimard, 1987.
Sant publicitari e logò de la marca The Gramophone Company Ltd, 1899.
Fa ja bèl temps que li vièlhs barbas son mòrts. An pura laissat de penàias.
Ensin, s’enavisam tots di viatges a beure sota la làupia de Barba Micho a Collabassa ; d’aquela nuèchola de plastica que lo vièlh furbo accionava m’una pera de caochoc, e que pissava un giscle d’aiga al morre dis enfants que la venián badar. S’enavisam, alora, di sieu petanhas de rire.
Barba Miquelin el, èra pi ren tant jugarèl.
Bèl tenebrós, bòia di còrs e gròs bicoladier – gròs travalhaire tanben – dal temps dal proletariat acaurat e pura trionfant, foguèt un muraor fin e respectat. La sieu enfantuènha èra pura estàia paisana, a la Colla, en lo tramont dal monde biblic que n’a encara poscut mostrar Vittorio de Seta (14). Lo gran malan d’alora, la tuberculòsa, aviá fach d’el un orfanèl de maire ; e fint de paire per ben dire, vist qu’aquel chifot l’aviá pi abandonat. Es ensin que foguèron li sieus avos, Barba Miquè – de Carabatta – e Tanta Magdalena que lo s’alevèran. Miquelin se teniá per els una reconoissença e una veneracion afectuosa. Coma toti paisans dal « Nove cento », aviá calgut que cambièssa de monde e s’anèssa empiegar en vila ; volent a dire a Nissa. E coma toti Talians, ò mieg Talians, mieg paisans, mieg Nissards, mieg Francéses de Cónis (segond la proporcionalitat massaliòta de Cesar), èra anat picar en lo bastiment.
Es ensin que da jove, dal temps de l’ocupacion tedesca, li chapa-chocs franceses l’avián chapat – ren per embriaguenha, mas per lo STO – e mandat en Alemanha. S’aretrovèt en qualqua campanha, varlet de ferma, a faire l’òbra de qualque enfant mandat au front – e que ‘n es jamai revengut, coma disiá lo poèta. En tant, la filha di paisans ela, non l’i èra al frònt… Lo nòstre « Zoli cœur » non tardèt gaire de l’entartugar. E la se faguèran bòna toti dos. E ‘m’aquò, capitèt qu’a la fin de la guèrra, la pichona Teclà èra emprenha. En plaça d’aprofitar de la fortuna e d’assegurar la contunhitat dal sieu teniment, li mestres, en bòns vièlhs pacanarts qu’èran, la se prenguèran cauda. Foguèssan fint vincuts, pistats, destruchs, li vièlhs se tenián sempre la sieu mótria de purs Arians encarnàia en l’ànima. Cen qu’auriá pas dich la gent dal país, la sieu filha se foguèssa messa en mainatge, ò pèjor ! mariàia dambé un manacho e, pèjor que pèjor ! aguèssa promenat en lo país lo bastardon d’aquel manacho mieg talian, mieg paisan, mieg Nissard, mieg Francés…
Lis escasseguèran toti dos. E Barba Miquelin s’en tornèt al nòstre dambé tot cen que l’i cal per faire maison, la piuma al vent, e la vita a salvament per tota fortuna.
Mas es pas aquela fachenda que voliá contar.
Miquelin èra doncas en Alemanha en temps de guèrra ; e l’i èra sempre per assitre a la fin dau Reich. Se veguèt doncas arribar « li nòstres amics Americans » ; cen qu’èra bessai pas tant pejor que de se veire arribar « li nòstres amics Sovietics »… En tant, e en un sera matin, la sieu vita trabuquèt da l’estatut de galeròto en aquel d’òme libre, da la vergonha a la fiertat, dai misèrias e dai privacions a l’espectacle de la chabença d’aquel monde novèl e encara desconoissut, que la bana d’abondança estatsuniana fasiá tant de devessar sus d’Europencs afamegats, desnutrits e estransolits.
Mas tant li vincuts coma li liberats, tots aquels qu’avián patit d’ans e d’ans, estentavan a sudurar l’agachaüra motriosa que li mastegaires de suçangòms (15) portavan sus li pòbles de miseróses e de tardiers en qu venián espòrger la Libertat e li benfachs universals de la liura empresa, dal consum e dal bregalhar a ratge. Tant totun – e l’ambigüitat essent la sal de tot sentiment uman – a la reconoissença e al badar, se veniá mesquiar una nèbia fosca d’umiliacion e de rancor. Es fòssi ensin que Miquelin visquèt l’acapitar d’aquesta genòia flandrinassa e delassàia, en lo prefondament tubejant d’un monde vièlh e acabat sota li bombas.
Li batèstas acabàias doncas, li tropas US ocupavan lo relarg de la ferma de Miquelin. En li borgadas, balandrinavan de batèls de sordats en cerca de qualqua ren, ò de qualqu’una. Tubavan d’aquelas cigaretas que fint lo fum odorava lo luxo, la riquessa e la glòria. Charravan en cada un coma se lo conoissèssan, en lo sieu lengatge bramassier.
– « Alora, me contava mon barba en bòn Nissard d’en bassura, n’ai vist un que s’adusía devers de ieu ‘m’una andana de « cò bòi » ; e faía lo bulo, faía, tot afifolat qu’èra en lo sieu unifòrme de saute-mi-davant nòu flamant, sas. S’es mes a mi barbatar quauqua ren que l’i capissíi un còrno ».
Miquelin s’esquissava una nhara dal det guinhaire e regaunhava la votz nasilharda de l’American.
– « Sas coma fan, ti van parlant coma li granolhas, li pichini rainetas de la pesquiera, sas ! Ieu, la mi volíi esbinhar, mas l’autre m’entraïnava, barbatava sempre…
Alora, l’i ‘n ai cascat doi sobre lis aurilhas ».
Creo pas que Barba Miquelin aguèssa mentat sus lo còrp tota la portàia simboliquia, politiquia, de la sieu gèsta ; la beutat de la performança artistiquia, de la prodessa poetiquia que veniá de pausar aquí, en frònt al quilibre novèl di potenças mondialas que veniá de se revessar. Dal segur, non l’i veguèt cen qu’es aüra per ieu una vera parabòla.
Perqué venir a bòts ? e em’un baudo pusleu amistós, que demandava bessai una malícia per destraucar un tòmo de branda, per atrovar lo bric lo mai ben provedit de lesca fresca. Ò bessai au contrari que traficava, el en pròpi, de tabac, de viestits, de cubertas, de rabatins, de whisky, de conservas, de pan de municion, de racions K, de kartoffeln, de chicha, ò de filhas ? Enfin, lo cada jorn de la guèrra…
Miquelin non èra en cerca de pítols, de cúols ò d’esquiapa tèsta. Èra en cerca de la sieu libertat. Totas aquestas annàias aviá calgut obedir al gergon tedesco : Die Stimme seines Herrn (16). E vequí que, li Prussians trabucats li cambas en l’ària, pareissiá un autre borbot, vinchitor, motriós, chabencier, tant desacapit coma l’autre, mas que de segur se teniá lo tortòire dal bòn costat. Me creo que Miquelin, inconscientament, intuitivament, gauch a l’estern paisan que li aviá trasmés Barba Miquè, aviá capit que non se tractava ren tant de liberacion en aquesta prima dal 1945, mas ben de cambiament de mèstre. D’aüra en avant calriá conóisser e emparar The master’s voice (17).
Basta qualques quilomètres mai luenh, d’aüra en avant, èra голос его хозяина (18). Autres mèstres, autras votz, autras guèrras da venir, trucs dipropagandas, luchas d’influenças di parangons culturals, di visions dal monde, di formas de pensiers… E a la violença fisica se jonhèt, da cada part di zònas d’ocupacion, la violença psichica de l’aculturacion. E tant, que l’i volètz far ? Nautres Nissards avèm trebulat parier, dal nissard al talian, dal talian al francés e aüra dal francés a la master’s voice.
Gauch pron, l’i seràn sempre de bastians contraris, de reborsiers, de trobadors, de poètas, de musicants, de muraors ò de sabatiers, tant per far córrer li piumas coma per far virar li massòlas. E aquò, bèl coma Àngelo Pardi tirava lo sabre, ò coma Còrto Maltese auçava lo rabatin : per la pura beutat dal gèst, per lo sentiment de la sieu dignitat, per fedeltat en l’onor e en l’esperit perdut d’una Derisòria Pichina Pàtria.
Lo simec de Barba Michelin non a revessat l’andana dal monde, pas mai que li messas en garda di dos Guiaudos, Claude Lévi-Strauss ò Claude Hagège. Amin Maalouf pòl demandar la pariera atencion per la biodiversitat curturala qu’aquela que cada un pòrta aüra a la biodiversitat ecologica. Ren arresterà pus lo varasc de l’uniformisacion e de l’egemoniá de qualquis sobeirans.
Per li lengas acauràias, Le jour se lève !… il faut tenter de vivre
Miquèl de Carabatta, Nissa, març dal 2021