Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei titrada « De qu’as Paur ? » v’es prepauada da Sara Laurens, jova autora de Marselha, qu’avèm lo plasir de vos far descurbir. Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça :
ribonribanha@yahoo.fr
« La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc ! »
De qu’as Paur ?
Quand èri en CM1, aviam de sesilhas de cinema en classa. Vegueriam Moby Dick ambé Gregory Peck e puei una istòria nècia sus una joventa e de daufins, me rampèli pas mai lo nom d’aqueu d’aquí. Lei films a l’escòla, l’i a de bòn e de … mens bon.
E puei I aguèt Retorn devèrs lo Futur II, que veniá de sortir. L’istòria dau tipe que rescòntra sei parents dins lo passat e seis enfants dins l’avenidor. Fuguèt una capitada per lei nenons. Levat per ieu que ne’n sortiguèri espaventada. L’idèia dei consequéncias d’un viatge dins lo temps me terrifiquèt. La pensada sola qu’un ren podiá cambiar nòstrei vidas èra una orror. La mestressa comprenguèt pas perqué m’èri pas chalada coma lo restant de la classa. Me destriavi dau demai, ma paur èra pas aquela de l’enfantuenha d’aqueu temps.
Basta de veire, encuei, de films de la mena “Lo Retorn de la Man dau Crid de la Mòrt que Tua” per se faire passar la carn de galina. Encara que siegue pas una garantida. Pòu cambiar segon la qualitat dau film o la sensibilitat de la persona. L’i a que veson la scèna mai ensaunasida de Dawn of the Dead, qu’aquò lei fa badalhar. E aquestei que badalhan, de còps, mancan de s’esvanir davant lei serias sus leis espitaus. Lei gosts e lei colors … Si podriá dire, chascun sei paurs.
Mai de qu’es la Paur ? De que fa qu’avèm paur ? La rason mai simpla es que s’agís d’una reaccion naturala en fàcia, dau sentit o encara a la sola evocacion d’un dangier. La paur primièra servís de sauvar sa pèu. I a de paurs que son unicament psicologicas coma l’agorafobia, la claustrofobia, l’aracnofobia, eca… Mai s’arrestarem pas an aquestei cas especiaus. Demorarem ambé lei paurs d’origina imaginàrias.
Son de menas de paur que començan entre l’enfància, devèrs dos o tres ans emai encara mens. Lo nenon que pren consciéncia de l’univèrs a son entorn, s’aperceu tanben que I a de causas que compren pas, que pòu pas identificar. La paur, coma avèm vist, es sovent la crenta dau desconegut. Tot çò que se pòu pas destriar dins un sistèma coneissut es un dangier potenciau.
La paur dau negre, la paur de la nuech, la paur de l’escur son lei paurs mai ancianas e mai primàrias en cò de l’esser uman. Basta d’amossar lo lume que lei pichòts udolan “Lo Mostre ! Lo Mostre !” Pichòta, me terrificava l’idèia de traversar lo corredor tot negre dau nòstre apartament. Mi semblava qu’una causa afrosa, negrassa, marridassa, s’aprestèsse a si gitar sus ieu. Trobar lo boton per alucar èra una espròva terribla car faliá avançar dins la sornura totala. E la Causa esperava pas qu’aquò ! Lo jorn que capitèri d’o faire sola e sens esitacion, amai aguèssi encara lo baticòr, va sentiguèri coma una victòria. E tanben coma una manca, benlèu … Lo monde veniá mens fantastic e sosprenent.
Una autra paur qu’aguèri, una dei mai classicas, èra aquela dei Mostres sota lo liech. Dins lo paumarés dei terrors d’enfantuenha podèm classar lo Mostre Sota lo Lièch (que, se me sovèni ben, es mai comun ai filhas) entre la Paur dau Nègre e la Paur de l’Òme que Va Dintrar Per la Fenèstra per Nos Raubar, que sariá mai per lei dròlles. La Paur, per lo femelam, es interiora, sembla. Lo dangier es DINS l’ostau, a l’encontràri dau masclum que ressent l’agression d’EN DEFÒRA. Una excepcion : la Paur dau Mostre dins lo Placard que tèn onestament sa plaça. Mai ais Estats-Units qu’en França, se consideram lo nombre de films sus lo tèma.
Se fau pas enganar, son aquestei paurs d’enfància qu’ajudan en partida de congrelhar lei films d’orror. Lei realisators sabon que lo monde a mestier dei sensacions fòrtas per s’estraire de la vida vidanta tan ordinària. Avèm besonh de sentir la paur, es per aquò que son creats nòstrei films d’orror.
Dins l’Antiquitat, la tòca de la tragedia èra de « purificar » per una emocion grandarassa aqueu que la regardava. La terror sentida davant una pèça sus l’incèste o lo murtre deviá empachar lo spectator de faire parier.
Ara, se diriá que lei films d’Orror (o « films fantastics », leis expèrts s’entendon pas sus la qualificacion) influençan lei gènts. Coma aqueu garçon, fa quauqueis annadas, que tuèt sa vesina a còps de cotèus, après aver vist Scream. Portava lo mantèu e la masca de l’assassin. Lei films sarián la sòrga dau passatge a l’acte dei psicopates ? Aquò’s pas lo nòstre subjècte. L’anecdòta mòstra la fascinacion qu’avèm per aquestei films. Chasque an, sortisson dins lei salas, nombrós e divèrs. Noirrison nòstrei fantasmes e nòstra enveja d’aver paur. De se « purificar », de retrobar la frenison de la paur enfantina dau negre.
Lo genre sembla prendre sa sòrga avans-guèrra ambé Georges Meliés e l’aparicion dei trucatges. Mai foguèt en Allemanha dins leis annadas vint que començèt vertadierament (lo monde se rampèla dau Nosferatu de Murnau). E dempuei, s’es pas arrestat, totjorn mai sofisticat, totjorn ambé mai d’efièchs complicats. Fau veire la lònga lista dei films de « zombies », de Sam Raimi ( Evil Dead ) a Georges Roméro ( Dawn of the Dead ), sens oblidar Rob Zombie ( es ben son nom ! ), aqueu dau darrier Halloween. N’i a un molonàs. E vos parli pas dei serias coma Scream, Vendredi 13, Freddy Kruegger, Alien ( que vos dona un imatge gaire encoratjant de la maternitat)… Emai, Blair Witch Project a mostrat qu’èra pas indispensable de despensar de fortunas per vos donar la petòcha.
Estats-Units, Anglatèrra, Italia (de mens en mens dempuei que Cinecittà fuguèt barrada), França (mai pas gaire), e Japon ( Ring e The Grudge, per exemple, son venguts mitics ) sabon donar sa part dins un genre que s’es jamai agotat e que creis encara e totjorn.
Fins a uei, coneissiáu gaire lei films d’orror qu’èran pas çò que m’agradava lo mai. Hitchcock, un pauc benlèu. E encara … Aviáu vist de films muts qu’èran interessants e que quauquei fes te donavan la pèu de galina. Mai, sabi pas perqué, l’espelida dei Screams, Halloween, Vendredi Treize, e autre Sabi çò que Faguères l’Estiu Passat me daissèron freja. Siáu pas tròp onèsta en disent aquò. Avans, èri tròp pichona e dau temps dau licèu, emai après, aviáu de causas pus urgentas de veire au cinemà. E mai lo costat logic de la causa me mancava. A ieu, m’interessava de saupre perqué aquest ostau èra trevat o perqué lo Mostre deviá tuar. Mai a la darrièra minuta tot lo monde èra mòrt e demoravi sus ma fam. E fin finala èri mai maucontenta qu’espaurugada. Podiáu pas saupre, a l’epòca, que l’esséncia de la paur èra justament de ren comprendre.
Mai faguèri la coneissença de la seria japonesa Ringu ( o Ring ), qu’es un univèrs ric e rassegurava mon questionament e puei rescontrèri un afogat dau genre que me faguèt descubrir sei preferéncias. Mai “gore” que lei mieunas, mai bon, sensa eu, auriáu pas vist lo costat comic e artistic dau genre, dins Shawn of the Dead per exemple, parodia intelligenta dau film de zombies. Per vos dire qu’es pas necessariament de films comerciaus sus la carnassa per de Q.I. limitats. Congrelhan la paur per tot lo monde.
Revenem a la nòstra constatacion : lei gosts e lei colors … Fauriá mai de plaça qu’aquí per explicar coma lei passionats de l’Orror s’entendon per qualificar sei objèctes d’adoracion. Per lei glorificar o lei criticar. Avètz que de crompar lo jornau MadMovies, especializat dins lo domèni.
Perqué es pas tant simple de faire paur, emai lei mai grands realizators pòdon s’enganar. La seria televisada Masters of the Genre, fuguèt creada un sera que mantunei grands mèstres de l’Orror se recampèron dins un bar. Après que la bevenda aguèsse ben colat e que leis esperits se siguèsson escaufats, n’i aguèt un que cridèt ambé fiertat : « We are the Masters of the Genre ! » (sabi pus s’èra Joe Dante, John Carpenter, Guillermo Del Toro, Dario Argento o un autre …). Es coma aquò qu’aguèron l’idèia d’aquesta seria onte chascun ne’n faguèt un episòdi. Malurosament, èran ben lei melhors e lei « Mèstres dau Genre » mai fuguèt pas totjorn una capitada segon leis morcèus. Tot es relatiu … Tot aquò son de films. De films mai o mens « gore » que pausan totei lo sentit de la paur sus l’imatge. Quauqueis-uns fòrçan sus l’emoglobina e lei mascas cuberts de verrugas, d’escaumas, de dents ponchudas o pièger encara. Fan una error dei gròssas, a mon sens.
Avèm cinc sens mai son pas totei lei rasons de la terror. Podèm estre desgostat per lo plat qu’avèm en òdi mai s’es jamai vist degun correr en udolant davant una omeleta que bolèga pas manco. Podèm aver enveja de racar en sentissant una fortor, mai la frenison sarà pas de paur vertadiera. Per lo sentit, es pas parier. Podèm aver paur en tocant una causa sosprenenta o qu’es pas ben identificada mai es una paur de reaccion davant un objècte precís. Rèsta lei dos sens que pòdon provocar la terror : la vista e l’ausir.
Tòrni un còp de mai sus mon pichòt cas. A ieu, leis imatges mi pòdon faire subressautar, me desgostar emai me faire stressar, mai … Es pas aquò que me fa paur vertadierament. Quauquei realizators fòrçan sus lo costat espectacular mai trop de roge pòu semblar artificiau. Faguèri una experiença ambé Dawn of the Dead : me tapèri leis aurelhas e m’acontentèri de regardar. Aguèri gaire paur dei paurei mòrts-vivents, bramant, aissejant e bracejant lo vent ambé furor. Èra just enrabiant emai repapiant. Donc, l’efiech visuau èra pas tarrible. La vista, per ieu, es una compausanta de la paur mai pas sa sòrga …
Quand aguèri manlevat GhostBusters per lo primier còp au collègi, la vista dei trèvas e deis esqueletas me sosprenguèron. Mai çò que faguèt paur, dau bòn paur, siguèt la musica, ansiosa, esfraienta. Me donèt de cauchavièlhas e mai me tornèt ma vièlha paur dau nègre. Mai tard, una autra scèna de film, qu’aviá ren de veire ambé l’Orror, mi faguèt una bèla terror. Dins Bodyguard, l’eroína respònd au telefon en cresent que s’agís de son filh. Luòga d’aquò, lo fadat que la perseguís li respònd per un rire isteric. Dins leis annadas uechantas, una emission d’informacion aviá un generic estressant ambé una musica esfraianta que me’n sovèni encara. Dins I coma Icara, que s’inspirava dau murtre de JFK, Yves Montand jogava un jutje que fin finala compren leis implicacions politicas dau murtre ( vèn Icara que se sarra de la vertat e se fa tuar per aquò ), gràcia a l’escota d’una cassetta codada. S’ausissiá primier de musica e puei un silenci e enfin de sons estranhs, desformats que semblavan venir d’endacòm mai. De fach, èra lo messatge. Vos cònti pas la terror. Lo grand avantatge de l’ausir es quand ausissètz un son palaficant, avètz paur, quand ausissètz ren, avètz encara mai paur !
Un exemple : donatz an un fanatic de fantastic lei novèlas de Lovecraft de legir, ambé un disc de cants tibetans prigonds, que gemisson de lònga. Sensa alucar lo lume de segur. Au cap d’un quart d’ora d’aqueu regim, vos desconselhi d’intrar dins la cambra. Lo porriatz pagar d’un còp de solier dins la cara o ben de causar un infarctus an aqueu malurós !
En conclusion …
Boooo !
Sara LAURENS