Dins lo quadre dei cors de lenga de l’IEO-06 a Niça lu escolans deuguèron escriure quauqui regas per completar lo cònte de Grimm « La clau d’aur ». Aquest cònte cortet es sonat « cònte achapa » ( conte-attrape en francés, catch-tale en inglés) e s’acaba en pam de nas per lo lector, parier au cònte « Lo reinard e li aucas qu’utiliza li parieri claus,
« La clau d’aur » s’atròva en darriera plaça dau recuelh dei fraires Grimm. Per lu besonhs de l’exercici siguèt adaptat au niçard.
“La” clau d’aur
Un ivern, estent que lo país dins l’entier èra cubèrt de nèu, mandèron un paure jove querre de fusta. Denant meme de n’aver arecampat e de n’aver cargat la sieu slesa, èra ja gelat coma un pipiu. Si diguèt alora que denant de tornar au sieu, anava acendre un pichin fuec per si rescaufar.
Abutèt la nèu e, tastonant per sòl, trovèt una claveta d’aur. « Una clau es jamai luenh d’una serralha » diguèt. Si metèt a gratar de mai en mai font e, d’efèct, descurbèt una pichina boita de ferre. « basta que la clau la pòsque durbir, si pensèt, conten de segur d’objècts de grana valor. »
Cerquèt lo trauc de la serralha mas non lo trovèt ; fin finala finissèt per lo descurbir ; mas lo trauc èra tant pichin que lo jove avia esquasi mancat de lo veire.
Provèt la clau e, per fortuna, èra la bòna. La faguèt virar un còup – e aüra devem asperar que duerbe en plen e que leve lo cubercèu ; serà basta après que sauprem que tresaurs a trovats en la boita.
Cònte (attrapé / achapat) de Grimm adaptat da Joan-Pèire BAQUIÉ
Seguida de Crestiana : Au premier torn de clau la serralha es restada barrada, mas, au segond s’es duberta…
Dins la boita a la sorpresa de trovar encara … una autra clau d’aur coma la premiera, mas un pauc plus pichina, e doi còfres.
Aquesta clau anava per un còfre mas per l’autre minga serralha.
Pensèt que lo còfre barrat èra mai ric d’objècts de grana valor alora lo durbèt vito vito. Trovèt escrich sus lo cubercèu … chausida
e dintre un molon de pichins pergamins plegats.
Si metèt sus lo còup a lu desplegar emé cautèla.
Sus cadun li èran doi mòts escrichs un a costat de l’autre.
generositat egoïsme
perdon vindicta
amistança discòrdia
bontat òdi
benevolença malícia
Capissent lo message, laissèt lu pergamins per durbir lo pichin caisson sensa aver besonh de clau.
Darrier lo cubercèu ren d’escrich mas … sus lo solet pergamin doi mòts, un sota l’autre
sanitat
mòrt
Seguida de QUIQUÍ : Lo jove non pòu durbir la boita sus lo còup : bessai que l’i a un trabuquet en aquela boita ? Pauc a cha pauc la duerbe embé cautèla e sorpresa l’i a una autra boita mai pichina e qu’es barrada tanben : coma la durbir ? pròva de lo faire embé la pichina clau d’aur, mas aquela deven encara mai pichina fins a desparéisser en l’ària….Lo jove la cerca dapertot mas l’i es plus. Alora sòrte la segonda boita, la regarja ben, sembla un cube de fusta sensa dubertura, la cascalha e li sembla que l’i a quauqua ren dintre ! Un pichin papeiron qu’avia pas vist tomba en tèrra, lo si pilha e ve escrich sobre una question : tròva la respòsta e la boita si durberà : Quau es l’influença dau vòl dei moscas sus de la flexibilitat de la coa de la vaca ?
Aquela pi !!! Aquesta question demanda reflexion ! Lo jove es perplèx : coma faire per carcular aquò ? Bessai d’anar veire de vacas, mas aüra siam d’invern e son toti en l’estable, cau asperar la prima quora li bèstias son defòra a si regalar d’èrba fresca, en aquesta sason l’i a totplen de moscas !!! Alora lo jove s’en torna au sieu en portant li boitas escondudi en la sieu camia : a decidat d’asperar la prima. Coma li boitas son magiqui, quora si mete au liech per la nuech, s’enduerme e si desvelha au cant dei aucèus : es la prima. Si leva d’un còup sensa acapir coma a poscut durmir tant de temps !!! Si prepara da partir per l’alp au rescòntre dei vacas, mas li boitas an despareissut : avia fach un pantais e non sauprem jamai la respòsta a la question nimai cen que li èra en la boita !!!
E cric e crac lo mieu cònte es acabat !!!
Seguida de Crestian : Lo cubercèu tombèt a costat de la boita e lo morre dau jove si virèt sus lo còup : èra vuèia ! minga de tresaurs, manco de pítols, manco de riquessas, enfin a premiera vista. L’i èra dins lo font una pichina gandaula de ferre blanc, coma per durbir una tota pichina pòrta. La curiositat pilha lo sobre e delicatament duerbe la pòrta. Un lume blu esclara lo sieu morre e una nébla de belugas vira defòra de la boita. Un buf estrange semblava l’atirar vèrs la pòrta . Si mete a escassear e plan planin passa dins lo passatge. L’autre costa èra un monde bizarre. La nèu avia despareissut. Faía coma d’estiu embé lo ciel d’azur e quauqui nèblas laugieri. Volastrejava embé lu aucèus coma se l’auguèsse fach despí totjorn. Una pichina arèndola s’apressèt e li parlèt. Capissia tot :
– Cen qu’es lo tieu nom ? demandèt l’aucèu.
– Mi sòni Jacòb e ai un fraire que si sòna Wilhem. E tu ? as un pichin nom ?
– Non ! respondèt l’arèndola. Mas lo vorguèsses, trove-mi un nomenaïa.
Tot aquò semblava normau. E vequí lo nòstre jove, dins l’ària, charrant mé una chorma de pichins pitos parier a una banda d’amics. Anam a drecha pi a seneca, faían de gran cèrcolos dins una corsa joioa. Lo temps èra suspendut e ….. JACÒB !!!!! Una votz grava retròna. Lo jove faía bus e continua mé lu sieus amics novèus…… JACÒB !! bolega !! La votz virona dins li aurelhas de l’enfant que provava de capir. …. JACÒB !! Leve-ti, es l’ora de l’escòla, ton fraire es ja lèst.
Jacòb si desvelhèt sus lo còup, son paire a costat e lo sieu fraire WILHEM que si riía dins la coïna . Adieu lu pitos, adieu lo ciel e li nèblas adieu lo bèu pantais dins un sòm de plomb. Cerquerai un autra boita mé una autra clau d’aur, d’argent ò de lenha, fa ren tant que retroverai li mieu amigas li arèndolas.
Seguida de Choaseta : Alora, si precipitèt per durbir lo cubercèu de la boita. O surpresa ! l’i èra una autra boita, pi encara una autra boita, la 3ça boita èra la bòna . La durbèt en pensant descurbir de pèiras e de lingòts d’aur. Decepcion, li trovèt un pichin libre roge embé de daururas, lo durbèt delicatament e començèt de legir. Emparèt que si sonava Bernhard, un caçaire dau Wesens. L’i son de creaturas que an la particularitat de conservar una fòrma umana dau moment que contròlan lu sieus instincts. Si diguèt que caurà partir a la recerca dau lop-garop dins la forèst, siáu ieu que l’ajuderai a combatre toti sòrtas de creaturas.
Arribèt au sieu, diguèt ren a degun, chuto es un segret…….
Seguida de Marie-Do : Que l’i a dins la boita ? Pensèri pendent la setmana e meme la nuech.
Bessai d’aur, de peças , un molon de peças d’aur, un tresaur que pòu durar tota la vida, soterrat per un maufatan enseguit per la poliça, que durme en càrcer e aspera de sortir per lo venir pilhar.
Bessai un gèni coma dins lu còntes per lu pichoi : un fum sòrte e un gèni si realisa e demanda : « as 3 vòts da formular, demandes e lu exaudisserai » . Mas non lu gènis sòrton d’una botelha !
Bessai una clau e una carta per anar cercar un tresaur en un país african dins una gaudina clafida de marridi bèstias.
Bessai una autra boita pus pichina que deu durbir embé una clau : encara una clau !
Es la clau dau bònur !
Seguida de Françon: Lo jove durbèt la boita.
Dintre trovèt una pichina nèbla blanca alassada d’èstre embarrada.
Durmia despí de temps e l’ària li mancava. Durbèt lu uelhs, èra la nuech.
S’en partèt en l’escurcina. Sus lo camin si trovèt una nèbla negra que volia castigar la nèbla blanca.
La nèbla negra si metèt a barcelar la nèbla blanca.
Li doi nèblas si metèron tant a sudar qu’a la fin lu pichins degots de sudor s’amolonèron e la plueia tant esperada calèt sus lo país.
Aquesta aiga faguèt renàisser lo país que n’en podia plus de la secaressa .
Lu animaus , lu òmes posquèron renàisser
Lo vertadier tresaur èra l’aiga.
D’après ( La nèbla esconduda : Contes et légendes des indiens d’Amérique )
Seguida de JPB : Doncas lo jove durbèt la boita de ferre e li descurbèt un pergamin que parlava d’una legenda indóa :
Après d’aver creat la raça umana, lu dieus chifrèron dont porrian escondre li respòstas a la vida perqué calia ameritar aquest tresaur.
– Metem aquesti respòstas au som d’una montanha, prepauèt lo premier.
– Non, es tròup facile. Lu òmes saupran anar sus lu soms lu mai auts.
– Au centre de la tèrra, alora !
– Non, li troveràn finda aquí.
– Ieu dii au fin font de la mar !
– Saupràn tanben anar en li profonditats de la mar.
Après d’un lòng silenci un dei dieus diguèt :
– Mi pensi que se li escondem au dintre dei òmes, pas jamai auràn l’idèa de li cercar aquí.
Es cen que faguèron e es au dintre de si-meme qu’aquest jove qu’èra ant querre de lenha, trovèt li claus de la vida.
E cric e crac passèri per lo prat gelat, tirèri la coa dau cat, lo cònte es acabat.