Pas de repaus per la curtura occitana !
Aquest an provam de demorar quauqu jorns a Sent Pie (San Pietro di Monterosso), pichin vilatge occitan en la Val Grana e breç de la familha, dau costat de ma maire.
5 d’avost : Basta arrivats a Sent Pie, siam convidats a un viatge musical en occitania emb’ai instruments tradicionaus. Aquest viatge nos es prepauat da Sergio Berardo e Manuel Ghibaudo en la glèia dau país. Un viatge iniciatic e pedagogic dont si retròvan toi lu instruments dei Aups fins ai Pirenèus que comença emb’au flaüt, lo pifre (ò siblet), lo galobet, li diversi varietas d’auboïs, li cabretas, la sansonha, sensa denembrar la giorgina diatonica. La glèia es cómola, Sergio presenta cada instrument : la sieu istòria, la region d’occitania dont si juega au jorn d’ancuei, la tonalitat de l’instrument, eca… A cada còup s’ensegon un a doi cants musicals d’ilustracion. Lo public es pivelat davant tant de gaubi e de scienca. La presentacion musicala, s’acaba per lo tradicional « Se canta ». Aquí quatre cantaires gascons dau grop « Los pagalhós » en vacanças dins lo canton venon renforçar Sergio e Manuel. Doi oras d’espectacle que semblan aver durat cinc minutas.
Viatge musical embé Sergio Berardo e Manuel Ghibaudo
Après l’espectacle, siam convidats da Sergio per acabar la serada a la « Bocciafila » (sala dont si pòu beure e manjar), cants Gascons, dau País-Niçard, e dei Valadas s’ensegon, un balèti improvisat tanben. Li discutidas pòrtan sus la lenga, Carcassona lo 24 d’octòbre, lo plasir d’èstre ensems.
Per la pichina istòria, lo grop dei « Pagalhós » programat per anar en Argentina, l’i posquèt pas anar per causa de gripa porcina e si repleguèt sus lo vilatge d’Argentiera en li Valadas. Doi letras que fan la diferença e que n’an donat lo plasir de lu rescontrar. Autra precision, faguèron dins lo temps passat, lo viatge en cò nòstre per lo bessonatge Coarasa-Coarrasa (en Bearn). Lo monde es pichin e coma si ditz, basta li montanhas s’encontran pas.
6 d’avost : Caminada sus li peadas dei antenats.
Partiriam de Sent Pie per se’n puar ai Verra, masatge, dont èra originari mon paigran : « parsé » coma si ditz aquí, una contraccion de « paire sénher ». Si sonava ‘Prit (Spirito) VERRA e avia per escainom lo «Caporal di lèures » (Caporal dei lèbres), per rasons qu’èra estat caporal-major en temps de guèrra (1915-18) e qu’èra un caçaire de premiera.
Borgada VERRA en Val Grana.
Da notar la pichina crotz occitana sus lo lògo
Passam per una draia e, après una ora e mieja de camin, arribam a la Lausiera, luec dont parsé anava si servir en pèiras per bastir la sieu maion. Pensi au travalh qu’auguèt per menar de nuech li lausas fins au luec dont bastissia. Dii de nuech perque la lausiera èra pas sieua e de nuech toi lu cats son gris, ditz lo proverbi. Pensi qu’aüra l’i es prescripcion e lo pòdi contar qu’en aquesta época la misèria en la valada èra lo cada jorn per toi. Travalhavan per sobreviure e non pas viure. Alora de sòus n’avion pas per crompar quau que sigue.
La lausiera dei VERRA
Arribam ai Verra, lo masatge es tot aroinat. Li maion s’encalan. Esquasi soleta la maion de parsé es drecha. Aüra es la proprietat d’un pimontés qu’a tot barrat alentorn. Pòdi pas ientrar e siáu privat d’una fòto sovenir. Fa pas ren, proverai de l’i anar una dimenjada que lo proprietari l’i serà bessai.
Au mitan dei fraises e castanhiers : I Verra
De retorn a Sent Pie, d’amoras nen tendon lu braç, son bèli gròssi, fortuna avèm pilhat lo « pirolet » (pichin pairòu per lo lach) per cas, si saup jamai… En gaire de temps l’avèm emplit d’un bòn quilò d’amoras. Farem de geladina que dins la confitura li serion tròup de granetas. Tornerem un autre còup per ne’n culhir d’autri.
Lo « pirolet » emplit d’amoras
7 d’avost : Serada cinemà au « Pensionat » (maion dei ancians per la valada). Projeccion dau film occitan « E l’Aura fai son vir ». N’avii fach la publicitat sus lo site de l’IEO-06 mas sensa l’aver jamai vist. L’ocasion es tròup bèla de lo regarjar emb’ai gents dau país e de saupre cen que ne’n pensan.
Lo film es de Giorgio DIRITTI, sotitrat en italian, aquò mi geina que l’aurii preferit sensa. Bessai que si pòdon levar lu sota-titres sus lo DVD. Dura 110 mn. Graziella, que l’i a jugat dintre, mi ditz qu’a vist una autra version dau film e que durava encara mai de temps.
En la sala l’i son de monde dau pensionat e dau vilatge de Sent Pie. Tra autre, Graziella e Beppe dal Cuc que l’i an jugat dedins. Son reconoissuts sus l’ecran tot’ai doi, Beppe l’i juega lo ròtle d’un « preire » (un curat) e Graziella aqueu d’una frema dau vilatge dont si debana l’istòria. L’i juegan tanben Inés Cavalcanti (la postiera) e Dario Anghilante (lo cònsol). Sergio Berardo e « Lou Dalfin » son tanben presents per un moment de fèsta dins un balèti. Lu autres actors, lu conoissi pas.
Lo monde son estats contents d’audir la sieu lenga. Si passa de l’italian a l’occitan segon li situacions, lo monde rescontrat, emb’un chícol de francés, un pauc coma dins la vida d’aquí, que manqueria basta lo pimontés per completar.
Lu espectators reconoissèron li montanhas, lu vilatges, quauqui personas que l’i juegan e si son manifestadi quora apareissèron a l’ecran. Tanben an cantat lu cantics au moment de la procession.
Lu paisatges son meravilhós. Sensa ne’n dire tròup sus lo film, per aquelu que lo vorràn veire, dirai qu’es dur, dona gaire d’esper per l’avenir d’aquest vilatge en perdicion, bessai lu darriers imatges donan lo sentiment que tot non es perdut…
Denant de partir legiguèri lo generic per curiositat e parlèri embé Beppe que mi diguèt qu’èran totplen per aquest film e que se ne’n rendèt còmpte quora faguèron lo past ensems en fin de film.
Rescontreriam tanben Claudio, un jove qu’a causit d’estaire au vilatge, parleriam dau film e de la dificultat de si durbir a l’autre, a l’estrangier, en aqueu que ven de luenh. Una cobla de niçards an fach santmiquèu a Sent Pie e l’i vòlon demorar a l’annada, esperi que seràn ben aculhits, pas coma en l’istòria dau film.
Claudio e la sieu frema venon d’adoptar doi pichoi venguts de Chequia. Aüra son 15 pichoi en lo vilatge. La sòrre de Claudio aspera. Bessai l’escòla de Sent Pie tornerà durbir. Serii talament content que Sent Pie tornèsse a mai de vida. La joinessa son l’esper e lo devenir dau vilatge que s’es pauc a pauc endurmit.
E l’Aura fai son vir
8 d’avost : La geladina d’amoras.
Ancuei plòu e fa garbin, « neblha bassa » coma si ditz aquí. Pensi a ma maigrana que quora l’i èra aquest temps diía sempre : « mi fisona » (mi fa venir la babaròta). Pas question d’anar caminar.
La plaça de Sent Pie : ancuei plòu e fa garbin
Avèm decidat de faire de geladina emb’ai tres quilòs doi d’amoras qu’avèm culhit. Ja avèm passat lo jus a travèrs d’un saqueton la nuech tota. Ne’n sobre encara un pauc dintre lo sac e l’anam pressar emb’ai mans.
L’anam pressar emb’ai mans
Avèm trach doi quilòs sièis de jus, mesclat au sucre aurem donca mai de cinc quilòs de geladina. De que pensar ai vacanças quora serem a Niça !
Avèm trach doi quilòs sièis de jus
9 d’avost : Chastelmanh (Castelmagno)
Ancuei lo soleu es de retorn, anam a Chastelmanh per caminar de matin.
Chastelmanh es conoissut per lo sieu sanctuari en la montanha (1750 mètres). Lo monde l’i van numerós, sobretot d’estiu per la fèsta de Sant Manh lo 9 d’avost ; es un luec de romairatge un pauc coma en lo País Niçard lo sanctuari de Laguet.
Chastelmanh es conoissut per lo sieu sanctuari
Sergio Berardo nos donèt tanben un apontament per 4 oras dau ‘près-dinnar que « Lou Dalfin » l’i farà balèti davant lo sanctuari.
Arribam de matin alentorn de dètz oras, l’i es esquasi degun. Decidam de caminar per lo mens quatre oras de temps. La puada es dura, montam au « Pas dei crosete » fins a 2 200 mètres, per veire la panorama qu’en temps normal, l’i es una vista fins a Coni e mai encara. Mas li neblas arriban alentorn de miegjorn. Daumatge. Decidam de pas anar visitar la « Barma dal Glhaç » (Bauma de la Glaça) que la draia es pas ben marcada.
Vista despí lo « Pas dei crosete »
Se’n tornam a Chastelmanh.
A doi oras, comença de plòure. Si metem a la sosta en la galeria que fa tot lo torn dau sanctuari. Ja de grops de musicians fan balar embé de músicas tradicionali occitani. L’i anam nautres tanben de la nòstra dança.
Quatre oras. Plòu pas plus. Lo balèti dau Dalfin pòu començar. La plaça dau sanctuari es cómola. Lo monde son dapertot, fins sus lo davant dau sanctuari. Ai de dificultat a dire quant l’i son de balaires : 400, 500, de mai bessai.
Ai de dificultat a dire quant l’i son de balaires
Rescontrèri un amic d’enfança de Sent Pie, Giorgio. Aüra viu per partida a Chastelmanh, es content de nos veire e nos convida au sieu. Aquí una surpresa nos aspera. A cambiat mestier, d’entreprenaire en lu travalhs publics, aüra s’es mes a faire de fromais : de Chastelmanh, de segur. Un fromai conoissut despí l’antiquitat romana. Nen fa visitar lo sieu laboratòri e li sieu cròtas, n’a tres, emplidi de fromais de Chastelmanh, pean sièis quilòs l’un. Es una meravilha, un pauc coma visitar li cròtas de Rocafòrt, mas per nautres solets. Lo sieu fromai a lo gust d’aqueu que manjavi cinquant’ans en arrier embé parsé. Mercí Giorgio per lo gust de l’amistat e de l’enfança retrovat.
Giorgio nen fa visitar li sieu cròtas
10 d’avost : mandadís de la carta postala
Ancuei la sòrre de Claudio, n’a promés de nen durbir lo local de la « Civitou », una biblioteca per lu gents dau país. L’i a la telaranha, proverai de vos mandar la carta postala dei vacanças en li valadas occitani d’Itàlia.
(da segre… bessai)