– Que de nòu ?
– Coma lo diètz en niçard : Promenade exquise où l’on marche dans un éblouissement de lumière, les narines gourmandes des effluves marines.
– Pichina dictada
– Contatz lo vòstre aubre preferat/preferit (tema prepauat da Jouseta Maurançay)
Participèron au cors 11 sòcis : Crestian, Joan-Pèire, Marido e Rogier, Crestiana, Jouseta, Quiquí, Rogier Gilli, Choaseta e Gerald, Robèrt e una amiga Facbook : Lna d’En Haut..
Lo « Qué de nòu ? » :
Crestiana : ‘Sta setmana es aquela dont si devon semenar li lentilhas per tradicion lo quatre de decembre (Santa Barba). Per faire bèu, li cau faire crèisser dins li pinhas, cau metre de coton ben banhat entre li escalhas e pauar sobre li lentilhas. Li pinhas seràn pi messi au presepi e seràn verdi a Calènas.
Robèrt : Aquesta setmana, avèm augut una novèla que foguèt un pauc susprenenta. Avètz toi audit que per li vacanças de Calènas, porretz anar en li estacions que seràn duberti, mas que lu equipaments mecanics per puar seràn barrats. Es un pauc coma anar au restaurant per regarjar cen qu’auretz poscut manjar sensa poder manjar. Ieu, non capissi pus ren en aquesta istòria ma bessai es perqué l’i a ren a acapir. Es basta, coma soventi-fès, un biais de dire sensa dire vertadierament li cauas.
Coma lo diètz en niçard : Promenade exquise où l’on marche dans un éblouissement de lumière, les narines gourmandes des effluves marines.
Passejada/promenada squisida/delicioa dont si camina en un esblodissament de lume, li nharas/nasòlas gromandi dei sentors marinieri/audors mariniers.
Pichina dictada : Pantais
Mi plaseria d’aver un cavau blanc
Per partir de temps en temps sota l’estelam
M’escapar en la gaudina
E sublar ‘mé la martina.
Fabian ROSSO (in Ribon-Ribanha lo retorn pàgina 79)
– Contatz lo vòstre aubre preferat/preferit
Quiquí : La figuiera
Aquest aubre mi fa tornar a la mieu enfança a l’usina de l’aiga : vos en ai ja parlat !! En lo jardin l’i èran d’aubres fruchiers, pomiers, pruniers, e sobretot una figuiera, auta, larga, que donava de figas tant bòni qu’aüra non si pòdon trovar de figas tant bèli, tant negri, tant gostoï e que faía una confitura qu’èra un delici !!! Avia tant de fruchas que per mi faire quauques pítols, li culhii delicatament e li metii en una caisseta tra de fuelhas de la figuiera. Passavi lo Pònt de Var fins a Sant Laurenç dont un ortolalhier mi donava cinc francs ! una fortuna per ieu.
Mas aquesta figuiera èra tanben una sosta per ieu : quora avii da besonh de mi retirar per legir, escriure ò mi pantaiar d’istòrias.
Ai liejut la mieu premiera letra d’amor en aquesta figuiera e escrich la respòsta perqué a la nòstra época tot cen que tractava de sentiments èra un pauc segret !!!
Lo sieu bèu fuelhatge donava tot l’estiu un bèl ombrage per faire lo penec d’après-dinnar ò per jugar tranquilament denant d’anar en riba de mar per si banhar.
Ai pas da besonh de veire una figuiera per saupre que n’i a una ! L’odor d’aquest aubre es especial e si sente de luenh, es un odor verd que sente bòn la figa, non mi pòdi trompar d’aubre quora senti aquest odor !!!
Françon : Lo pin
Pin, as de raiç potents e t’enauces fins au cèu.
Li tieu brancas fan una sosta ai aucelons.
Lo pin es un simbolo dau miegjorn. A doi nemics : lo fuec e la tòra processionària. Embé li pinhas lo fuec pòu s’espandir sus lu autres aubres e ven a mau de l’arrestar.
Per ieu lo pin es ligat a de remembres d’enfança : èra un luec per faire de cabanas , per Calènas en plaça dau sap una branca de pin faía l’afaire.
Mi plasia d’anar querre de pinhas per acendre lo fuec dins lo fugairon.
Per Calènas si metia de coton dintre per semenar de lentilhas ò de blad.
Podii findar jugar emb’una pinha estacada qu’estirassavi coma un can .
En riba de mar li son de pins tormentats embé lo trònc estòrt.
Que sigue en riba de mar, per còla ò en montanha lu pins son differents .
Son totjorn aquí « lu pins e lu coquins ne’n veirem jamai la fin » ditz un proverbi
Choaseta e Gerald : Lo castanhier
Lo nòstre atacament a n’aquel aubre comença en 1995 quora avèm crompat un ostau à renovar a Valdeblora embé 7 castanhiers qu’avèm tratentuts d’estiu 23 annadas.
Lo castanhiar aima lu terrens acides (lo savèu, sistre…), s’acontenta de sòls paures e demanda pauc, de fem, d’aiga e du soleu mas dona totplen. Es un aubre a creissença lenta ma viu totplen vièlh. Dona una frucha, la castanha, si donan lo nom de marrons a de varietas qu’an pas de postament interne. Li sieu raïç retenon la tèrra, la sieu fusta sierve a faire de charpenta, taulas, piquets, cavanhas, bòsc d’escaufatge e li sieu fuelhas servion de jas. Aquest aubre maestós es sonat « aubre a pan » a passat temps evitèt li faminas.
La cortura de la castanha data de la renaissança, a conoissut li sieus òras de glòria dau 1800 a la primiera guèrra mondiala. A n’aquesta època, lu vilatges èran populats, li castanhas èran manjadi sus plaça, pòrtan una norritura rica en sucres lents, saus minerali e vitaminas. Après la guèrra dau 1914, lu vilatges començan de perdre la populacion, la segonda guèrra fa crèisser l’exòde rural. La castanhiera es au tramont e a l’avaste.
En 1967, per promòure la castanha, de productors crean la premiera fèsta dei castanhas qu’estirassa de numerós abitants de la còsta. Mas la repilhada de la castanha de la Tinea data pròpi quora una associacion de proprietaris si son donats par fin de tornarmai metre en mesura lu tròç de castanhieras abandonadi. Si recampa la frucha au principi de l’auton mas lu aubres necessitan un travalh l’annada tota, cau rebrondar e levar li brancas mòrti en ivern, tratenir e netejar lu tròç de tèrra, luchar còntra li malautias coma lu cinips, aquesta vèspa, venguda du Japon via l’Itàlia que s’i multiplican en faguent de ronhas qui si meton en plaça dau grelh. De castanhiers numerós son estats decimats. Una autra vèspa, antidòte, lo torimus, a mes fin a n’aquesta epidemia.
Li castanhas si conservan pròpi dins la baià dei liumes du refrescator en pilhant cura de li bolegar cada doi jorns. Cau evitar de li laissar a temperatura ambianta dont si dessecan lèu. Si pòdon manjar crudi mas son puslèu utilizadi rostidi ò bulhidi. Li recetas son numeroï, si manjan finda embé de salat ò de sucrat, de l’entrada ò en fin de past coma frucha. Per li sieu qualitats gustativi e la sieu riquessa en vitaminas, la castanha es un element indispensable per la vòstra taula.
JPB : Lo castanhier
Da jove èri totjorn ficat au mitan dei castanhiers centenari dau Pimont. Jugavi ai indians e mi faíi de coronas emb’ai fuelhas que faían da plumas, emb’ai ferlas que creission ai sieus pen, faíi d’arcs e de saetas, d’estiu anavi cercar de bolets tra lu aubres, a l’auton èran li castanhas que m’interessavan ; a manjar bulhidi ò rostidi ò per faire de marmelada que ren que de l’i pensar mi fa venir l’aigueta.
Es que sabètz qu’en latin si diía « castanea » e en grec ancian « kastáneia » (καστάνεια), « kaskeni » en armenian, « kastanien » en alemand, kasztan en polonés, castaño en espanhòl, castagno en italian, kastana en sirian, e kāstha en sanscrit que vòu dire aubre, cen que laissa a pensar que lo castanhier seria originari d’Asia.
En la mitologia latina si ditz que lo castanhier es la despuelha de la ninfa Nea, companha de Diana, que preferèt si tuar puslèu que d’anar embé Jupiter. Vengut fòl lo dieu que comanda lo Ciel e la Tèrra la cambièt en Casta Nea, juec de mòts de segur, remembri que li castanhas s’atròvan dins un ariç plen de ponhons que simbolisan aquesta aventura.
Ancuei, lo castanhier demòra sempre lo mieu aubre preferit, simbòlo de vigor e de longevitat, lu castanhiers pòdon viure fins a 1000 ans. Aimi tanben li sieu flors jauni que senton bòn au principi de l’estiu e que donan un mèu escur de qualitat.
Dirai per acabar qu’en lo nòstre departiment l’i es la comuna de Castanhier (Castagnier) en la comba de Var e qu’en Còrsica la famoa region de la Castagniccia.
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 25 de novembre dau 2020
Crestiana : Lo castanhier. A costat de l’òrt nostral, au planistèu de Sant Ròc, l’i es un enòrme castanhier. Aquest aubre fa sièis mètres cinquanta di chirconferença, mesurada per lu especialistas dau Parc dau Mercantor. La dimension es estada pilhada a un mètre trenta dau sòl , coma si deu faire per dire l’atge. Dion qu’a bessai nòu cents ans. Fa de pichini castanhas mas l’estiu lu terrens alentorn son ben a la sosta. Pensi a cen qu’a vist fins ancuei e finda a toi aquelu que l’an pouscut veire e mi dii qu’es un privilegi de l’aver aquí au nòstre. Aquest aubre, solet, talament vièlh e impausant, nen dona en toi de tant bèli liçons d’umilitat.
L’aubre de Sant Ròc
Marie-Do e Rogier : Ai ben pensat a l’aubre que mi plas !
Bessai lo mimòsa embè li flors jauni que senton bòn que resplendisson au mitan de ròcas rogi dins Esterèl e la mar blu marina : un paisatge meravilhós quora camini au mes de genoier.
Cau pas oblidar : lo blacàs imponent, maestós, embé li fuelhas que semblan ai copas de Matisse e d’aglans que metii en tèrra quora èri pichina per veire lo blacàs crèisser.
Lo tilhul e li sieu granas que volastrejan embé una pichina ala coma un elicoptèr. Es bòn de beure la sieu tisana ben cauda l’invern quora fa frei.
Lo mieu preferit es lo mele pòdi caressar li sieu agulhas verdi e doci l’estiu quora mi promeni en montanha, après una bòna puada si veon perqué lo verd es mai clar dei autres e l’auton la gaudina s’afòca emb’ai colors jaunes, oranges, roges e l’ invern son originaus perdon li agulhas son solets a faire aquò au mitan dei sapes, dei pins e dei chedros.
Jòuseta : L’olivier Siáu amorosa de l’olivier, d’en promier perqué es un aubre bèu, ambé son tronc nosut a la rusca grisa fondarassa e son fulhatge argentat que luse au soleu. Puei qu’es ancrat dins lo còr de tot mediterraneenc e qu’es ben mai qu’un element de folclòre. Es tanben lo testimòni d’una cultura tradicionala maintenguda despuei ja tres milenaris.
Es un aubre que pòu èstre considerat coma exceptionau per :
– sa longevitat dei grandas, si ditz meme qu’es immortau. Si son tronc es destruch, de soquets an lèu fa de faire un aubre novèu ò mai d’un. N’en aguèri la pròva.
– sa resistència, que, meme abandonat durant de centenaus d’annadas, si remète lèu en produccion ambé quauquei suenhs.
Enfin, a despart de tròp nombrosas annadas que passèri dins nòrd per lo mestier, ai totjorn viscut environada d’oliviers. Quand mon reire grand (un autre que aqueu de le fogasseta …), Joan, ja veuse faguèt l’aquista de sa campanha, en lo 1911, l’i aviá qu’un cabanon, una cistèrna e lo terren « complantat de vinhas e d’oliviers « , coma o dison leis actes dau notari. La crompèt per l’i anar lo dimenge ambé son enfant, sa nòra, son felen e sei 3 felenas, entre autra ma maire.
La tradicion s’es perpetuada. Ambé mei gents restaviam dins la vila vièlha de Grassa qu’elei li trabalhavan. Mai lo dimenge calaviam d’a pè fins a » la campanha « . Durant lei vacanças d’estiu li restaviam e, meme sensa ges de confòrt, èra lo paradís. Ara li resti e leis oliviers l’i son totjorn, sus de faissas ben espausadas. N’i a un desenau au tronc fòrt larg e ai brancas autas que leis ancians lei laissavan devenir grandassas.
Sabèm pas son atge mai es evident que son vièlhs vièlhs, bessai plantats dau temps de l’empèri roman. Perqué creisse pas lèu e si ditz : « L’olivier, a cent ans, es encara un enfant ».
An resistats a totas menas de parasitas redobtables entre autra la mosca de l’olivier, la trèva deis oleicultors, que la recolta d’olivas pòu èstre totalament perduda.
An subreviscut a de geladas catastroficas coma aquela de febrier 1956 que lo termometre aviá calat de mens de 18° a mens de 25°. Après fauguèt lei talhar severament e si ve encara que d’unei son coma si avián perdut un membre.
En mai de tot, coma pas venerar aquest aubre, en pensant a la colomba largada per Noè que tòrna, tenent dins son bèc un ramèu d’olivier devengut lo simbole de la PATZ…
Rogier Gilli : Lo fustet.
D’aubres maestós n’i a totplen en li gaudinas nostrali : lo rore potent simbòlo de la galhardisa, lo fau dei fustiers de cadieras, lo castanhier que a sauvat dau fam tant e tant d’òmes de gavotina, la píbola d’en ribas dei rius que laisse lo vent li raubar li sieu fuèlhas d’aur en novembre. E tanben lo mèle que denant de si desvetir dei sieu garnas illumina la montanha de vermelh. Pi lo serenta superbi, coma lo sap que assostan tant d’esquiròtos e d’aucelons denant d’èstre cuberts d’un mantèu de nèu. E lo blae que de plaça en plaça òrna la selva de tacas de soleu, eca…
Mas aqueu que m’agrada lo mai es un aubrilhon, doi mètres d’autessa per lu mai grans, esquirichon e inobservat d’invern : lo fustet. Vòli dire aqueu d’aquò nòstre, pas lo “sumac de Virginie” qu’es una planta invasiva.
Lo fustet que si ditz tanben : aubre ai perrucas, perqué li sieu granas, coma aqueli de la vinalha, s’entressan e semblan de barbassas ò de capeladuras escarpinadi.
Aubrilhon que colora, per Toi lu Sants, la gavotina dei sieus colors que van dau jaune, pi l’orange, lo ròse e, denant de s’encalar en tèrra, d’una bèla tencha rubina, sobretot quora l’aigai si paua sus li fuelhas que sem-bla que si ploran. Fustet que servia d’un temps a tinher la lana en un bèu brunet e que lu ebanistas d’en per aquí n’en faían de placatges preciós.
Fustet que lu ancians, denant que lo crisentema sigue arribat sus lo mercat, n’en portavan de massons en lu cementeris per ornar li tombas lo jorn dei defuntats.
Fa pas mestier d’èstre maestós per èstre bèu !
Robèrt : Totjorn aquí, totjorn drech
Totjorn aquí, totjorn drech, despí que Berta filava per sègre lo fiu de la vida.
Regajava ja li armadas romani defilar fierament
Totjorn aquí, totjorn drech au mitan d’un camp de roïnas,
Regarji encara ancuei lu restas d’aquela grana civilisacion
Totjorn aquí, totjorn drech,
Simbòlo de la patz, m’estonI de la folia assassina dei òmes,
que mena a la guèrra, que mena au destruge dei sentiments de fraternitat.
Totjorn aquí, totjorn drech,
Pòdi testimoniar d’aquela frenesia dei òmes de curbir li còlas de maions
Sensa retenguda.
Siáu totjorn aquí, totjorn drech,
Lo vent bofa e n’aprofiti d’aquel’ària per mi laissar breçolar, au breç de la vida.
De temps en temps d’aucèus vènon si metre a la sosta per repilhar l’alen e pi s’en van coma èran arribats.
E ieu regarji totjorn, embé un pichin soguinhe, l’òme sègre lo sieu camin.