De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de setembre dau 2007. Òsca !
Lo jorn de la trocha
Chronique du samedi 1er septembre 2007 en lenga nòsta
Se siatz encara un Provençau que conois sa lenga, e que vos dieu que, encuei, 15 Fructidòr, siam au jorn de la Trocha, bensai que vos anètz pausar de questions.
Per l’autor dau calendier revolucionari, gis de dobte : aqueste jorn èra la fèsta d’un pèis, que se sòna en francés la «truite». Emai un èr celèbre a de paraulas que la dien barrutlaira, aicí lei mai apreciadas, autre temps, èron lei saumonadas dau laus d’Alòs, que sortián pas gaire de son endrech. Mai bota, a la talha d’una trocha, lo laus d’Alòs pòt ben semblar un ocean…
En lenga nòsta, la trocha es encara lo nom dau fielat de pòrc, ce que pòt se comprendre rapòrt a sa forma (emai ne’n faguesse una trocha lònga e pas tròp grassa…).
Mai subretot, la trocha ei lo nom costumier de l’aumeleta e, segon Mistral, d’abòrd de l’aumeleta ai fines èrbas. Aquí la comparason es pas tant evidenta, estent que nòstes trochas fachas ambé d’uous, aicí lei fem coire dei dos costats, en lei revirent amb una aisina que li diam, justament, un « vira-trocha », e lei servem redondas e ben dauradas. E jamai degun a vist una trocha que semblèsse a’n aquò. Alòr ieu veso gaire qu’una explicacion : ei la preparacion de la trocha, que li metiam totjorn d’èrbas, e mai que mai de jouvèrd, qu’a poscut donar d’èr au pèis cosinat. Se quauqu’un a una melhora idèa, que me la digue…
Un miracle de la Vièrgi
Chronique du samedi 8 septembre 2007 en lenga nòsta
Es encuei la fèsta de la Nativitat de Nòsta-Dòna. Sa Legenda daurada es clafida de miracles que l’Edat Mejana li prestava. L’un des pus curiós es aqueu monte vesèm la Santa Vièrgi prendre la plaça d’un cavalier dins un tornejament (« tournoi ») qu’aviá mancat per s’èstre arrestat dins un convent onte disián la messa en son onor. Mai de messas, lei monges les enquilhavon a-de-reng, e eu, per respiech, ne’n vouguet pas sautar una. E la Vièrgi li rendet la politessa… Quand sachet eu que s’èra tant ben batut, comprenguet tot, e tornet au convent onte se faguet monge. Vaquí, sensa ren l’i cambiar, lo tèxte medievau en lenga nòsta :
« Fonc un cavalier molt noble e molt devot a sancta Maria. En ayssi com el anava en un tornejamen, el intret en un mostier de sancta Maria que era e’l (sus lo) cami, per la messa ausir. E com hom dices aqui una messa e apres autra, el las volc totas ausir, per honor de la Verges Maria. En apres el yssi (sortiguet) del mostier, e tost volc anar al tornejamen, e vi (veguet) cavaliers venir que’l contero que molt meravilhosamen avia el cavalgat e guerrejat. Un ric hom l’amenet cavaliers pres davant, disens que ero pres per luy, per que lo bars (baron) savis creset que en aysso la cortesa Regina l’avia onrat, en so que era endevengut, e tornet se’n al mostier, et aqui el se fes monge. »
Sentors e sabors
Chronique du samedi 15 septembre 2007 en lenga nòsta
Un còp de mai, tota una bèla setmanassa, lo Païs de Provença Nauta mete a l’onor sei sentors e sei sabors. L’Agachaire, que mete un pauc mai que lo det, lo nas e la lenga, dins aquela entrepresa, vos ne’n podriá parlar d’oras de temps, coma o fai ben entendut mai d’un còp per l’ocasion.
En mai dau plaser que lo public, coma cada còp, vèn prendre a participar a’n aquela fèsta de la vista, dau sentir, dau tastar e dau mastegar (sensa parlar des païsans que, per un còp, pòdon vendre eles a ses practicas ses produchs, sensa se faire escanar per de gròs intermediaris que s’engraisson sus son esquina), fau dire qu’aquela mena de manifestacion a una utilitat publica urgenta e vitala.
Es pas soncament dins nòsta region, mai sus la planèta tota que la « mondialisacion », per son marrit costat qu’es, ailàs, lo pus gròs, es en trin de nos ensacar dins de vidas sensa gost ni gosta. E volètz pas qu’après aquò siegon pas lei gents elei-memes que se posquèsson plus sentir ?…
E de qu’es que nos prepauson, a la plaça de tota la varietat tradicionala dei biais de viure e de manjar, lei multinacionalas ? De carns dejà mastegadas, dins de pans moligàs, amb de saussas doucinassas… Tant vau dire la fin de la civilisacion, e son remplaçament per la regression universala a la bolhaca des pichonets qu’an pas encar fach sei dents…
Lo promier de l’An
Chronique du samedi 22 septembre 2007 en lenga nòsta
E vò, siam encuei lo promier de l’An… D’abòrd qu’ei lo 22 de setembre de 1792 qu’a l’endeman de son promier acamp a Paris, la Convencion prenguet la decision, sus proposicion dau Danton, que desenant les actes publics serián datats de l’an I de la Republica. Per les Crestians, aquò èra (e es tornat ara un pauc per tot lo monde) la fèsta de sant Maurici.
Dins la tradicion provençala, aqueu sant ei censat aguer un poder sus lo vent. Galtier ditz qu’es perqué dins « Maurici » s’entende lo mot « aura », mai aquela explicacion me sembla un pauc tròp espelofida (a l’encausa dau vent justament, cu saup ?). N’i a una autra mai probabla bensai dins sa Legenda daurada, mai ne’n parlarai un autre còp.
Coma que siegue, de tot temps, ei lo moment de l’equinòxi qu’a totjorn semblat au monde l’important d’aquela data. N’avèm un provèrbi provençau que ditz : « L’endeman de Sant-Maurici, lo jorn fai pas d’escarrabissa ». Autrament dich, a comptar d’aqueu moment, lei jorns fan de pas coma les chambris, es a dire que van de reculon. N’i a un autre de provèrbi que pretende qu’es un jorn que fau jamai samenar : « Cu samena a Sant-Maurici, ne’n serà per son caprici ». Mai vai te’n ne’n sacher lo perqué… De tot biais, es en cò nòste lo començament de la pus bèla sason de l’annada, aquela de la doçor, des colors e dau temps clar.
Montgolfiadas
Chronique du samedi 29 septembre 2007 en lenga nòsta
Aquesta dimenjada, Forcauquier organisa de Montgolfiadas internacionalas, que capitaràn se l’aura vòu ben bofar a mens de trenta quilomètres a l’ora, e se plòu pas. Mai la meteò sembla nos o prometre.
Que lei montgolfièras siegon una invencion occitana, es una causa un pauc oblidada, d’abòrd que lei libres d’istòria nos parlon subretot de l’envòu versalhés de 1783. Les originas auvernhatas de la familha Montgolfier son pasmens pron conoissudas. Mai ce qu’es encar mai oblidat, es que l’idèia ne’n fuguet trobada en Provença. E pus precisament au 18 de la carrièra Sant-Esteve en Avinhon, au mes de novembre de l’an d’avans.
Un matin frisquet dau mitan d’aqueste mes, Josèp Montgolfier, avans de se vestir, faguet una regalida dins la chaminèia d’aquela aubèrga onte lotjava. (Papetier d’Anonai, veniá sovent dins l’anciana ciutat papala vendre ses papiers.) Aquò per far caufar sa camisa, gelada, avans de se la passar. Es aquí qu’en vesent l’èr caud gonflar e li far bofar la camisa, aguet l’idèia qu’èra benlèu possible, en utilisent aqueu principi, de faire volar de causas…
Lo còp que passètz en Avinhon, regardaretz ben aquel ostau : sus sei balcons de fèrre fargat, de pichòtei montgolfièras de tòla rapèlon, discretament, aquel eveniment… D’alhors, a’n aquel ostau, les Avinhonencs li dién encara « L’Ostau dei Balons »…