De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de febrier dau 2006. Òsca !
Santa Agata
Chronique du dimanche 5 février 2006 en lenga nòsta
La celèbra santa siciliana que, per la martirisar, li talhèron les possas, aviá a temps passat una granda plaça dins la tradicion provençala. La cresián mestressa des chavanas e per aquò lo 5 de febrier, jorn de sa fèsta, campanejavon per les cochar per tot l’an, d’abòrd que pensavon qu’ei just aqueu jorn d’aquí que se formavon.
La forma especiala de son martiri ne’n faguet ben entendut la patrona dei noiriças, e pus generalament dei fremas qu’alachon ò qu’an de maus des possas. Per aquò a Mostiers l’òm disiá una messa per lei noiriças joinas, e a Meolans e dins tota la vau de Barcilona, la pregavon per les pichòts que volián pas tetar. Son poder dins aqueu domèni anava jusqu’ai vacas, e dins tota la Valèia pereu l’òm disiá en provèrbi : « Per Santa Agata, se l’i a d’aiga a la belerieta (biau, canau dau molin), De lach aurà ta vacheta».
A Banon, l’i aviá aqueu jorn una distribucion de pichons pan sucrats, que li disián « les pans de Santa Agata ». Probablament qu’avián, au mens a son origina, la forma de possetas…
En Arle, metián una vièlha davans-darrier sus un ai, que teniá per la coa, li donavon una saca, e la cochavon a còps de bastons en crident : « Agueta, Agueta, empòrta lo freg dins ta saqueta ! »
Enfin a Beuvéser, a la sortida de la messa d’aqueu jorn, una farandola èra menada per lei darriers nòvis de l’annada, que la frema teniá dins la man un gròs caulet-flòri tot enribanat. Mai aquí, per ce qu’ei de ne’n sacher lo perqué, dono ma lenga au cat ; ò puslèu a Santa Gata ò Santa Cata, qu’èra lo nom familhier de nòsta santa…
S’es passat un 12 de febrier
Chronique du dimanche 12 février 2006 en lenga nòsta
Aqueste 12 de febrier de 1639, cent òmes de la milícia borgesa de Sisteron sortián de la vila, lo mosquet ò la pica sus l’espatla, e prenián lo camin de Peirueis. Anavon recebre un presonier, qu’èron a pauc près autant contents d’anar quèrre que eu de deguer les acompanhar…
Fau dire que lo prince Joan-Casimir de Polonha, fraire dau rèi d’aqueu país, aliat tradicionau de la França, veniá de se metre au servici de l’Austria, son grand enemic dau moment, e per aquò èra partit per l’Espanha, sostenèira dau camp austriac. Embarcat sus una galèra ginovesa, que deviá lo menar a Barcelona, se faguet desbarcar a Sant-Tropès per causa de raca-bòmit. Arrestat a Marselha onte l’avián conoissut, fuguet d’abòrd empresonat a Boc, puei a Selon, e a la fin decidèron de lo mandar a la ciutadèla de Sisteron. Onte lei gens avián pas la mendra enveja de pagar lo lotjament, la garda e l’entreten d’un tau personagi.
Se me reteniáu pas, vos diriáu que lei Sisteronencs dau temps aculhiguèron lo fraire dau rèi de Polonha a pauc près ambé lo meme estrambòrd que meton, ara, a recebre un plombier polonés… E bota, tant que l’i siáu, se n’èro un de plombier polonés, me gardariáu ben d’anar passar de Sisteron. Cu saup ? M’an vougut dire que lo nom de son cònsol d’encuei èra ben la pròva que la vila èra restada dins lo camp espanhòu*…
*NDA : Lo promier cònsol de Sisteron se sòna « Spagnou ».
Lo grand secrèt dei Juecs de Turin
Chronique du dimanche 19 février 2006 en lenga nòsta
Aqueles qu’an seguit l’autre jorn la ceremònia de dubertura dei Juecs Olimpics d’ivèrn o auràn benlèu remarcat : aquela manifestacion començava e s’acabava d’un biais totalament occitan. A la debuta, entendiam lo « Se canta », e a la fin èra una frema d’òc, Estefania Belmondo, qu’abrava la flama olimpica. Mai aquò, cu o sachet ?
De segur que les Occitans l’auràn conoissuda aquela cançon, la mai populara que l’i ague entre Aups e Pirenèus. Mai quand n’i a que se seràn demandats ce que fasiá ailà, a Turin ?
E a despart des Provençaus qu’avián regardat lo numerò precedent de « Vaquí », onte nòsta Estefania respondiá ais questions de Laurenç Revèst, dins un parlar dei Valadas Occitanas d’Itàlia (onte se debanon la quasi totalitat dei Juecs) que se vesiá pron qu’èra sa lenga mairala, cu aurà sachut qu’aquela campiona internacionala d’esquí èra una occitanofòna ?
Pasmens lei dorsiers de premsa remés ai jornalistas o disián, tot aquò, e deu ben n’i aguer quauques uns, en Itàlia ò en Espanha (penso ben entendut d’abòrd ais Catalans) que n’auràn parlat. Mai faliá pas comptar ambé lo basarutagi dei dos rompa-bassis francés de servici, les insuportables Bilalian e Montfòrt, per nos ne’n dire un mot… Eron ben tròp ocupats a s’escotar parlar e desparlar…
E agueriam aquela paradòxa : per lo promier còp de son istòria, nòsta lenga èra entenduda per un ò dos miliards de personas en meme temps, mai aquò fuguet dins lo pus grand secrèt…
Lo Jorn de la violeta
Chronique du dimanche 26 février 2006 en lenga nòsta
Au calendier republican, siam encuei lo 7 de Ventòsa, e aquò ei lo jorn de la violeta.
Se lo lengatge dei flors francés ne’n fai lo simbèu de la modestia, sa plaça ei ben diferenta dins l’imaginari provençau. Es aicí la marca de la gelosiá, coma o mòstron les paraulas de serenadas donadas per Damàs Arbaud :
siatz dins mon còr tota soleta,
mai per ieu seriá dolorós
se dins vòstre còr n’i aviá dos. »
En meme temps, la violeta es pereu associada a la mòrt. Es ansin que les promiers peus blancs son – entre autres – apelats « lei violetas dau cementèri », e quand se ditz d’una causa : « l’i pòs donar lo nom de la violeta », aquò vòu dire que l’òm pòt ne’n faire son dòu…
Ben entendut es en febrier que l’òm deu ofrir de violetas. Lo provèrbi ditz : « Violeta de febrier, per dama e cavalier ». Vos dirai pas per cu son, dins la seguida dau provèrbi, lei violetas de mars, mai una frema onèsta qu’autre temps n’auriá recebut, aviá gis d’autra solucion que de s’encanhar e mandar lo boquet au morre dau galant… E a la bèla, podiá ben eu après li donar lo nom de la violeta…