De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de julhet dau 2005. Òsca !
Lo Jorn de la Lavanda
Chronique du dimanche 3 juillet 2005 en lenga nòsta
Lo calendier revolucionari nos mete encuei au 14 de Messidòr, qu’ei lo jorn de la lavanda.
Sabo pas vos, mai ieu aquela flor (qu’autre temps li disiam puslèu « l’espic »), ai plus tròp enveja de la celebrar, de tant que ara nos la meton a totei lei saussas, au sens pròpre (ailàs !) tant coma au figurat.
Auriáu pasmens jamai pensat qu’un jorn quauqu’un auriá tant de perversitat per s’imaginar d’anar metre d’esséncia de lavanda dins… lo mèu de lavanda, per de dire de ne’n renfortir lo gost !… E bè si ! Aqueu mostre se sòna Jean-Pierre Moggia, e vèn de publicar un libre que li dién « Recettes provençales aux fromages & Banon AOC », e que vos ne’n tornarai parlar, tre que la canha d’aguer vist una tala abominacion m’aurà un pauc passat.
Aquela creatura infernala es anada vos inventar una « Tarte au chèvre frais et miel de lavande », ont a lo coragi de preconisar de metre dins aqueste mèu « 1 goutte d’huile essentielle de lavande ». Aquela gota, la ditz facultativa, mai aquò ei just per amor que « D’un miel à l’autre, la saveur n’est jamais exactement la même, plus ou moins prononcée selon les fleurs butinées. Goûtez tout simplement votre miel… Vous déciderez alors, ou non, de le renforcer par très peu d’huile essentielle, qui se trouve sur nos marchés provençaux et dans les bonnes herboristeries. »
Que volètz encara apondre a’n aquò, facultativament ò non ?…
Un Jorn de Menta
Chronique du dimanche 10 juillet 2005 en lenga nòsta
Siam encuei lo 21 de Messidòr dau calendier revolucionari, que consacra aqueu jorn a la menta. E aquò deu valer pereu, probablament, per una de sei varietats sauvatjas ben conoissudas aicí : lo mentastre ò mentau.
Dins la tradicion provençala, aquela planta a un imagi contradictòri. D’un costat es una des plantas de l’amor, coma o mòstron les provèrbis : « Au brot de menta, l’amor aumenta », ò « Boquet de menta, l’amor vos tenta ».
De l’autre, nòstes ancian l’i avián atribuït la proprietat de faire passar lo lach – quand èra pas l’enfant per nàisser en meme temps !… Aquela ligason entre la menta e l’esterilitat, li vesián son origina dins un episòdi de la fugida en Egipte, pròpri a la tradicion provençala. La Santa Vièrgi aviá vougut escondre son pichòt, per l’aparar dei sordats d’Eròdes, dins una mata de menta. Mai aquela, de la paur, s’èra tota recauquilhada, e Maria l’aviá maudicha. E despuei aqueu temps : « La menta florís mai non grana, la Vièrgi en aquò la condamna. »
Lo verai de l’afaire, es que lei mentas de jardin son essencialament de plantas ibridas, que per aquò granon pas. Ara per sacher se la menta pòt, d’un costat levar lo lach e de l’autre empurar l’amor, penso que per o sacher vos fau beure de braves bachàs de tisana ò de siròp, ò bensai s’empegar a l’arcòl de menta…
S’es passat un 17 de julhet
Chronique du dimanche 17 juillet 2005 en lenga nòsta
Despuei quauques annadas, avèm plus gis de dobte : la tèrra se rescaufa. En mai de la canicula e de la secaressa, aquò nos dona de chavanassas dau tròn de l’èr. Mai s’aqueles auritges son a se multiplicar, autre temps n’aviam pereu de braves.
Lo 17 de julhet de 1540, aqueu que tombet sus Sisteron a degut èsser quauqua ren. Començat après lei vèspras, duret una ora de temps. Mai n’i aguet pron per que les aigas des Combas venguèsson s’amolonar còntra lo barri, entre la torre de l’Espitau e aquela dau Jalet. L’i fuguèron lèu tant autas que lo barri se fondet, e les aigas s’abrivèron dins lo monastèri de Santa-Clara e la carrièra dau Riu. Quand se retirèron, laissavon 32 mòrts.
Après aquela catastròfa, totei les ans jusqu’en 1789, lei Sisteronencs faguèron una procession per demandar a Dieu de plus jamai veire aquò.
Es tanben un 17 de julhet, mai en 1685 aqueste còp, qu’a Mostiers les aigas d’una autra chavana embalèron dos molins de farina, la capèla des Penitents, la mitat dau cementèri, la torre de l’ostau de la Clastra e mantun ostau.
Adonc s’aqueste 17 de julhet, un chavanàs vèn picar sus nòstes Aups, faudrà pas s’estonar : serà pas lo promier còp…
Santa Cristina
Chronique du dimanche 24 juillet 2005 en lenga nòsta
La santa dau jorn es una d’aquelei joves crestianas dau temps dei Romans que faguèron lo mai patir (ei ce qu’assegura, en tot cas, la tradicion crestiana…), d’abòrd que refusava d’adorar lei dieus e les idòlas de sei gents. Vaquí ce que li faguet far son paire, segon lo tèxte occitan medievau de la Legenda daurada :
« E quand lo paire ausic aiçò, fonc fòrt irat e comandet que òm li rasès la carn trò als òsses e que òm li trenquès los membres. Adonc santa Cristina pres ela meseissa una peça de la sua carn, e gitet-la en la cara del sieu paire, e dis li enaissin : « Malvat, malvat carnacier de la carn que tu as engendrada, pren-la e manja-la ! » Adonc lo paire comandet que òm la mesès sobre una ròda e que òm li mesès dessobres fòc et òli bolhent, e tantòst una grand flama eissic d’aquela ròda e aucic mil e 500 òmes. E quand lo paire vic aiçò, penset-se que ela obrès amb art del demòni. E dis que òm la tornès en la càrcer. »
La manda puei a la mar amb un cairon estacat au còu, la fai coire dins l’òli bolhent, puei dins un fornàs, la dona a dos parèus de serpatàs, mai ren l’i fai. A la fin :
« Adonc lo jutge fonc tròp irat e comandet que òm li trenquès las tetinas, e quand o agron fach, eissic lach en lòc de sang. Adonc lo jutge fonc molt irat e donet li amb una sageta pe’l costat, e amb autra pe’l còr. E adonc ela rendet l’esperit a Dieu. »
Sant German e lei diables
Chronique du dimanche 31 juillet 2005 en lenga nòsta
Dei sants que se festejon lo 31 de julhet, sant German es un des pus conoissuts. Vaquí un episòdi de sa vida, coma nos la cònta la Legenda daurada occitana. Veiretz tornarmai qu’amb un pauc d’atencion, la lenga d’òc dau sègle XV se compren perfiechament :
« Endevenc se un ser, que (sant German) fonc albergats amb un òste, que quand agron sopat, e l’òste fes metre autra vetz la taula après sopar. E sant German fonc estabosits, e demandet li a cui metia òm aquela taula ; e l’òste respons que a las bonas dònas que anavon de nuech amb sa mainada (familha). E adonc sant German dis que velhès aquela nuech amb sa mainada.
E quand agron un brieu estat ni velhat, sant German e l’òste viron grandren de diables que’s metian a taula en semblança de òmes e de femnas. E tantòst sant German comandet als diables que non’s moguèsson de la taula, e fes levar tota la mainada del ostal, e demandet lor se conoissian aquelas personas que eron a taula. E els responderon que aquò era lor vesins e lor vesinas. E adonc sant German comandet a la mainada que anèsson a lor vesins veire se eron al ostal, e aneron o véser e troberon los tots dorments en lor liechs. E adonc sant German comandet als diables que dissèsson davant tots qui eron. E els dissèron qu’ilh eron diables que se’n eron aquí venguts per decebre (engarçar) l’òste e sa mainada. E après sant German dis al òste e a tot lo pòble que mai uei non mesèsson aquelas taulas. »