Aquí lo plan d’una dicha que si faguèt, li a quauquei mes a l’atalhier de lenga de Grassa.
Per ce que tòca a la Crosada, leis estrategias politicas cambiadissas, lei reviraments d’alianças, lei fachs de guèrra nombrós, rendon fòrt complèx aquest periòde important de la nòstra istòria.
Siguèt una mena d’escomessa : simplificar embé la risca d’imprecisions, de superficialitat emai, bessai, d’inexactitudas, en temptant de laissar de caire l’aspèct passionau tocant a la perda de l’autonomia dei regions megjornalas conquistadas per un poder reiau francés expansionista e brutau.
Observacions e criticas seràn lei benvengudas.
LO «CATARISME»
ORIGINAS
– «Catars» – e mai «Perfècts» – noms pejoratius e ironics donats per lei clercs dei Temps Mejans (dau grèc kaqaróV /katharos/ = pur).
– doctrina naissuda au sègle Xen, en Euròpa orientala ; tira la sieu origina d’aquela dei Bogomiles de Bulgaria.
– espandiment en direccion de l’Euròpa occidentala vèrs l’an 1000.
– leis adèptes an nom diferent segon lei luecs ; en país d’òc, «Albigés», Albí estent un dei centres mai importants de la sieu activitat.
– per la Gleisa romana son d’erètges (= eretics).
DOCTRINA
– si proclaman «Crestians»,
– la sieu doctrina es dualista, coma dins lo crestianisme primitiu : lo «Ben» es l’esperit (= l’ama) e lo monde invisible, totei doi creats per Dieu, lo «Mau» es lo monde visible e corruptible, òbra dau Diable,
– si basan sus lo Novèu Testament unicament e sus l’Evangèli segon Sant-Joan, lo mai pròche disciple de Crist,
– denegan lei sacraments de la Gleisa oficiala, lo solet sacrament valable per elei es lo «consolament» (= consolamentum), sierve a l’encòp de baptisme, de peniténcia, d’ordinacion e d’extrèma-oncion,
– an ges de gleisas bastidas : la paraula de Dieu si pòu ensenhar dont que siegue que s’acampan lei fidèus,
– quand l’ama es pas digna d’intrar au reiaume de Dieu, si va tornar incarnar (bessai, mai que d’un còp) dins un uman ò dins un animau per si perfeccionar progressivament (si sòna aquesta cresença, la metempsicòsi),
– Crist venguèt sus tèrra per revelar ais òmes la sieu natura divina e li mostrar la via dau salut ; per aquò prenguèt l’aparéncia d’un òme mai èra pas un òme, venguèt pas levar lo pecat dau monde e la sieu mòrt sus la crotz foguèt pas qu’illusion (es tanben ce que professa islam),
– lo sacrament es lo signe visible e eficaç de l’amor de Dieu (don de l’Esperit).
CLERGAT, CRESENTS E AUDITORS
A.- Clergat, d’òmes e de fremas, pauretat, moralitat exemplària, castetat, vegetarisme, pòdon donar lo «consolament».
– lo pòple lei sòna «bòns òmes» (= òmes bòns), elei si sònan «bòns crestians», leis inquisitors lei sònan, per derision, «perfècts» ò «catars»,
– si cargan de l’evangelizacion : per 2, si desplaçan d’a pè, son paures, trabalhan per viure, la sieu disponibilitat es totala : ajudan, sonhan, instruison,
– exerçan lei professions mai divèrsas (a condicion qu’implican pas de violéncias fisicas ò moralas), fan d’estudis lòngs e son fòrt apreciats coma preceptors, secretaris, e diferents emplecs de fisança,
– lo sieu salari es donat a la sieu Gleisa, en favor de diferentei fondacions bailejadas per de «bònei fremas» e de «bòns òmes» annats que pòdon plus percorre lo país per evangelizar,
– regisson d’«Ostaus comuns» per reculhir enfants abandonats, vièlhs desemparats, personas macadas per la vida ; bailejan d’escòlas gratuitas, d’atalhiers de reabilitacion, d’ospicis dont lei sonhs son donats bontosament e fan pròva d’una toleréncia absoluda, cadun dei pensionaris a una libertat totala de s’enanar quand o vòu.
B.- Cresents es la granda massa deis òmes e dei fremas que, en defòra de l’òrdre, adèron a la doctrina.
– granda liberalitat dau clergat a regard dei fidèus (lo mestier deis armas li es permés ; lo maridatge es pas indissoluble ; la libertat de noiridura e de bevenda es totala…),
– avans lo past : ceremoniá dau partimen e de la distribucion dau pan = simbòl de l’amistat frairenala unissent lei cresents (coma ‘cò dei premiers crestians),
– lei devers dau cresent : > se rescòntra un «bòn crestian», lo deu «venerar» = li testimoniar lo sieu respèct ; aquest respònde a la «veneracion» per una «benediccion»,
> si deu confessar publicament : consiste mai que mai an una mesa au ponch,
> deu participar ai «predicacions» = comentaris Evangèli segon St Joan e epistòlas de Pau.
C.- Auditors son de curiós ò de simples simpatizants.
RASONS DAU SUCCÈS (XIIen s. —> començament XIIIen)
– vida exemplària dei «bòns òmes» e dei «bònei fremas» a rapòrt de l’existéncia gaire crestiana de mant un representant de la Gleisa oficiala a l’epòca,
– son en permanéncia au contacte dei populacions e desvolopan una accion sociala (ostaus comuns),
– plaidejan per lo retorn ai principis de la Gleisa originala : pauretat, obligacion de trabalhar, respèct de la veritat, refús de prestar jurament, de tuar (òmes ò animaus),
– refús de l’ierarquia sociala : fremas egalas deis òmes e egalas entre elei, son precèptes opausats au sistèma societau en plaça (gleisa de Roma e feudalitat).
LA CROSADA
SITUACION INICIALA : Au s. XIIen, 3 entitats politicas, lei mai poderosas d’Euròpa.
1) La peitavina : «Granda Aquitània» dei Pirenèus a Lèira (Còmte de Peutieus),
2) L’aragonésa (dicha, « catalana ») : reiaume d’Aragon + comtat de Barcelona + comtat de Provença, Niça e País niçard comprés (Rèi d’Aragon),
3) La tolosana : comtat de Tolosa (de Marmanda a Avinhon) + marquesat de Provença en riba senèstra de Ròse (Còmte de Tolosa)
ACTORS :
1) Domenge de Guzmán (Sant-Domenge) : « dont vau pas la benediccion, vaudrà lo baston »,
2) Inocent III, Papa : « lei princes an lo poder per delegacion », la soleta autoritat, la Gleisa (decretala de Viterbo),
3) Felip-Aguste, rèi de França, en conflicte emb lo Papa, refusa d’abandonar una part dau sieu poder a la Gleisa, en mai, conflicte latent emb lo Rèi d’Anglatèrra, Joan-sens-Tèrra, fraire de Ricard Ier, Còr-de-Lion,
4) Simon de Montfòrt, pichin senhor d’Isla de França, catolic fanatic, serviciau tucle dau Papa,
5) Raimond VI de Tolosa, « Lo Pacific », embegut de cultura e de patz, devòt ai sieus subjècts que l’adòran,
6) Pèire II d’Aragon, vincèire deis Infidèus, « fiu escarit de la Gleisa », pantaia d’una dominacion aragonesa a l’ubac dei Pirenèus.
FACHS :
1) Assassinat dau legat dau Papa (Pèire de Castelnau) per inconegut en 1208,
2) Inocent III crida a la Crosada : indulgéncias se quarantena (40 jorns dins l’òst), cu conquista una tèrra la fa sieua,
3) Felip-Aguste, rèi de França, si vòu pas mesclar d’aquò (conflicte ambé lo Papa, preocupacions amb Anglatèrra),
4) constitucion d’una granda armada a Lion : 5 a 6.000 chivaliers armats + 40.000 païsans e vilans (Francés, Anglés, Flamencs, Alemands, Olandés e mai Escadinaus), Simon de Montfòrt ne’n pren la tèsta ; en facia, tropas dau Rèi d’Aragon e dau Còmte de Tolosa, mens nombrosas, mens aguerridas e mens ben equipadas,
5) La Crosada : 3 moments (segon Miquèu Roquebert, istorian) :
a – Batalha de Muret (1213), victòria dei Crosats ; Pèire d’Aragon es tuat, Raimond VI, escomenjat e despoderat au profiech de Simon de Montfòrt,
b – La liberacion, pendent 8 annadas de 1216 a 1224, leis Occitans son solets mai le Rèi de França ajuda pas lei barons dau Nòrd ; Raimond VI e l’enfant reconstituisson lo sieu domèni, es una revirada per lei Crosats, Simon es tuat, lo sieu enfant Amòri a pas la valor de son paire, vençut en 1224, reparte ; aquò abotisse a la naissença d’un patriotisme occitan e au refortiment de la Gleisa « catara »,
c – repression novèla e reconquista (Loís VIII, Blanca de Castilha e l’enfant, Loís IX «Sant-Loís»), Conferéncia de Meaux e Tractat de París (1229), fin de la guèrra, Carcassona + Comtat de Tolosa restacats a corona de França, mai regla ren ; intensificacion de la repression, tribunaus de l’Inquisicion, estatut de tipe coloniau per lei tèrras somessas a l’autoritat dau Rèi de França, perda dei libertats, persecucion dei «Catars»,
6) Montsegur : en seguida a l’assassinat d’inquisitors per chorma venguda de Montsegur, Papa Inocent IV exige dau Rèi de França qu’assètge lo castèu, refugi d’erètges (1243) ; sètge dura 10 mes, defensors son constrenchs de cridar seba : trèva de 15 jorns > se erètges abjuran la sieu fe, seràn sauvats, se non, brutlats ; 1244 : 210 «Catars» montan au lenhier, sota lo castèu e si ditz que lo «Catarisme» moriguèt emb elei. Pasmens, tribunaus de l’Inquisicion contunhèron longtemps encara de secutar «Catars» subrevivents : 1328, bauma de Lombrives (Tarascon d’Arieja), 500 siguèron emmuralhats vius.
Se lo «Catarisme» dispareguèt, jamai cessèt la resisténcia occitana que si manifestèt de tot temps per lo mantèn de la lenga, maugrat lei pressions e la «mòda», una oposicion an un poder d’estat jutjat autoritari e tròp centralizator, oposicion de còps latenta, de còps violenta, fins a la lucha armada.
Au subjèct d’aquesteis eveniments :
Juli Michelet (1798 – 1874) liberau e anticlericau, adversari de Napoleon III, a prepaus de la guèrra còntra leis Albigés :
« Les mangeurs d’ail, d’huile et de figues rappelaient aux croisés (de l’Ile-de-France) l’impureté du sang mauresque et juif… et le Languedoc leur semblait une autre Judée. »
Jaume Pietri, President de l’IEO 06 (de 1994 a 2002) :
« Si tracta d’un combat per la toleréncia e per la libertat de consciéncia, d’un combat còntra la barbariá. E leis òmes e lei fremas dau nòstre sègle son en mesura de comprene aquest combat. Es pas un azard se, dau temps de la segonda guèrra mondiala, leis intellectuaus replegats dins lo miegjorn, taus Simone WEIL, Louis ARAGON ò Tristan TZARA si son interrogats sus aquest moment important de l’istòria d’òc qu’es un moment important de l’istòria de l’umanitat fàcia a la libertat de consciéncia. »