Autor d’un diccionari Brigasc Didier LANTERI, nos avia ja presentat un tèxto en aquest parlar qu’avia per nom : Rösalinda. Ancuei lo subject tractat es mai seriós, parla de quauqua ren qu’es arribat au Quosòvo, una istòria d’amistat, de mòrt e de lentilhas que s’es passada set ans fa… Se lo brigasc es pas d’occitan, es un parlar dau nòstre relarg e amerita tota la nòstra atencion. Vos demandam de lo legir plan-plan e de faire cantar lu mòts en la tèsta. Veirètz son coma li bòfas dau « champagne » petan quora arriban au cervèu. Aremerciam encara Didier LANTERI per lo sieu tèxto. Bòna lectura.
Per ne’n saupre mai sus lo diccionari brigasc : http://ieo06.free.fr/spip.php?article659
Per legir Rösalinda en Brigasc : http://ieo06.free.fr/spip.php?article229
Per legir Rosalinda en Niçard : http://ieo06.free.fr/spip.php?article230
MILOSALEVIC Goroljub
MILOSALEVIC Goroljub l’é mort a prima düdëmènëga d’avrìi dër 2000, ai düi dër mesë, ae 7.
Ër cunusciavama ben Goroljub. Ër stagìa a BANJSKA, ër paisot ëndund l’era vënü ar mund, sëtant’e-quatr ani fa, e ëndund l’avìa dëlongh vivü.
Ër li vivìa cun düi di sei fantiti e cun a sa fanteta. Ni ili, ni ela li në s’eru mariài.
A sa femëna dë Goroljub, la së n’era gia ëndaita deej ani fa.
Goroljub, gia da trei ani, dopu chë l’avess fait üna ataca, l’era arëstà megë paralisà. Ër në pìa bugiàa ni ër bras, ni a piota dreiti. Ër së pisciava ëncol. A sa fanteta, mëschina, la’r cüdìa cun andi, sensa arësparmiàa a sa pena.
Mi, quand, e sun arivà cussina ar Kosovo, li m’avin ciamà a veirurlù, mëschinas. Ma lo chë ti vurin chë fassess. E n’urërìa pusciü, nu, rëndurlì r’üsë dër se leirée dreit chë s’era ëndurmì trei ani fa. E pìa dëma dunàa ër me temp, ëntërëssarmè a ée, a ili, mësürarlì a prëssiun d’ënsem ën quand, parlarlì ëngech e ascuitarlù parlàa (r’ataca i avìa lascià r’üsë da parola, bona gaugë). A sci, i avìa dunait di paneli për ch’ër së staghess ciü ar sech, e për avansàa ëngech ër travay da sa fanteta.
Pöi, ün di, sun arivà, li m’an diit chë li r’avin fait purtàa ënt ün uspeàa ën Sërbìa, përche l’era gramëgà. Ënt st’uspeàa, ër li é arëstà dùe sëtimane.
Quand ër së n’é rëcampà, mi e sun ëndait a veirurlù, ma ër fagìa dëma durmìi. L’era sciüit, magr, e ër në rëspundìa ae dumande. L’era cagiü ën lë coma. L’aurà avü fait üna sëgunda ataca, dër autr leirée.
Mangiàa, ër në pìa, bevu ër në pìa. Dëma durmìi. Alura ai spiëgà aa famiya chë l’era ar term, l’era arivà aa fin da sa vita ; e chë cuscì sensa mangiàa e sensa bevu, ër pìa vivu dëma düi di, magara trei.
Ma a famiya la në capìa guair. Li avin tüti ëncòo a spëransa ch’ër së pess dëjvëyàa…Li n’eru pa ëncòo rassëgnài, li n’eru pa prünti a veiru se pai partìi.
Lo chë fàa ? Vist r’ënsistensa di sei fantiti, e i ai mes üna përfüsiùn, për dunarlì r’aigua ch’ër li vurìa e ch’ër në pìa bevu, për nurirlù ëngech.
Cristu ! Ti i avessu visti ! Li pënsavu, cun quela mëjina, ch’ër sërìa stait sarvà.
Com ër së stagìa tüt ër di e tüta a nöit curcà ën lë leit, sensa bugiàa, l’avìa ciapà sciü a pèe dë quili ciarastri chë i rüinàvu i gariti, ër cüü e e spale. Alura ai diit ai mei ënfèrmée dë vënìi a truvarlù, tüti i di, për nëtëgiarlù, cürarlì i ciarastri, frëtarlù, sparmarlù dë pumada.
Ma fìa cun e përfüsiùn, ër në pisciava ciü, nu. Ër m’é tucà meturlì üna sonda ürinària. Guaita chë i passavama dui ure tüti i di a cüdirlù.
E i sei fantiti e a sa fanteta, li së stagin dëlongh atenti a speitàa ch’ër rövess i öyi, ch’ër bugess üna man o a testa. Ma ren ! Sëgüü, ch’ër në pìa ciü, nu.
E r’ama cüdì cuscì öit di.
Mi, tüti i di, e digìa aa famiya : « Quand e vurëré, chitërema e përfüsiùn, e ër së n’ëndërà ar celu rëtruvàa sa femëna, vostra mai ».
Dopu öit di, li an pöi capì ch’ër në si era ciü spëransa, e ch’a sa ura la era vënüa. Li m’an diit chë pìa tiràa fora a përfüsiùn. Eravama a sabia, ër prim d’avrìi. L’a ëncòo vivü üna giurnàa, e ër s’é stent com na candera r’ëndeman bunura, aa fin da nöit.
Ër m’arëstava dëma a scrivu ër vërbàa da mort, për pöi purtarlù ën cumüna.
Li r’an sutërà ër lüne, r’ëndëman dër di da mort, a dui ure. Nùe, i mei ënfërmée e mi, sema ëndaiti aa sa sëpurtüra.
Ecu com la s’é dëbanàa sta giurnàa :
Tüta a famiya, a parëntela, la së sta aa ca. Ër corp, ënt ün lënsòo, së sta ën la cascia chë li n’an pa ëncòo ënciaudà ër cüvèrcë. Sema tüti li ënturn, cun de candere ën man, a barbutàa de litanìe chë ëntona ër pop, ër prevu ortodossu. Dopu üna megiura, li aìssu a cascia sciü üna careta atëlàa a ün tratùu, pöi s’aviassama cian cianin vers ër sëmënteri, dëre dër mort. Ër pop, ée, ër së sta dënant ër tratùu, cun üna granda cruj ën man, com për mustràa ër camin ; sciübìt dëre da careta, tüte e femëne dër paìsë, vëstìe dë neir dar mëndiy dë testa fin ai cussée. Pöi dëre, venu i omu ; i prümée s’assögu ën silensi, pöi quili ciü ën dëre li ciarlu ëngech tra ili, li së fümu üna sigareta ; e pöi, ën cav da cùa, mi e i mei ënfërmée, chë në vurema dëstürbàa r’intimità da famiya ënt quer mument pënusë.
Arivama ar sëmënteri. Quatr omu sun assëtài dapè d’ün müy dë tera. Li sun ili chë li an scavà a fossa. Li në veiru e li s’aìssu, së fretu e braghe për lëvarlì a tera, e li së levu a sa bëreta. Li dëscargu a cascia da careta, e li a punu dapè dër garb, e së tacama turna a dìi e litanìe për üna megiura. Pöi, arivama aa fin. Ër pop cröv ër mur dër mort dar se lënsòo, pöi ër bagna ër lënsòo cun üna bëvanda (dër vin o magara ün giüs dë früita) pöi ër versa r’àmura ën cav da fossa. Ün met ër cüvèrcë, e ër l’ënciauda. I quatr jbiri chë avin scavà a fossa, li piyu dùe grosse sughe e li fan caràa a cascia ën cav.
L’é ër mument chë a famiya la së ciagn dëmai. Li levu e corde, e ër pop për prim ër geca üna manàa dë tera, pöi tüta a famiya, anant chë i quatr bëcamörti, cun e pare, finisciu ër travay. Mi pënsava chë sërìa stait a fin. Nu ! Mentr a cërimonia, üna femëna avìa prëparà, bel ën lë sëmënteri, tra dùe tumbe, sciü üna banca, a sëgunda part da cërimonia. Alura, e passama tüti aa cuera dapè dë sta banca. Ëncol, ër si a ün gros tundiu dë dëntiye büyìe, cun ün cüyée, üna àmura d’aiguavita, ün prat cun di töchi dë pisci sufriti, e di trupeli dë pan. Venta sëgnarsè (nùe catòlichi, ën sëgnendsè, fama ëndàa a man dreita daa spala sënestra aa dreita ; i ortodossi ili, li a fan ëndàa daa dreita aa sënestra), mangiàa ün cüyée dë dëntiye, bevu darè ün cichet (fait cun i susen), ün toch dë pescë e ün toch dë pan. Në venta pa essu trop schifignusë, surtù quand ti passu aa fin, ch’ër të toca süssàa ër cüyée chë tüti s’an mes ën buca. Istes për lë got.
Li, më crëdìa dë purée ëndàa. ‘Nu’, li m’an diit, ëndama turna ën ca.
Ëndama ëndend.
Arivài ën ca, tüti s’ëntaurama. Ti a ün prat, ün cüyée e üna furcina (ër cutèe, ün di dë sëpurtüra, l’é dëfesë). E së tacama a mangiàa. L’é ün past dë prima cumëniun. Ëntamënama cun di pëvrun ar öri, di cauri crüi ciapulài fin fin cun öri ajée, dër bruss fresch, turna di trupeli dë pisci sufriti (dë quili dër sëmënteri), e dër pan bel e caud chë sciort apena dar furn. Ün fa ër gir da taura cun dëlongh quer grapas fort e cun ün got. A për ün, së sëgnama (daa dreita aa sënestra) e vöidàma ër got ; quand ër got a fait ër gir dër desch, ër së taca turna üna vouta, e cuscì vìa fin aa seira. Quest di, mi e më sërai magara sëgnà vint viagi…
Pöi e fèmëne le portu di ëncìi : pëvrun ëncìi e cauri ëncìi. Ma atënsiun, r’ënciüm ër dev essu aa magra, sa, chë quand ün möir, li në poru mangiàa da carn për quaranta di. Ün viagë ciassa neta faita sciü’r desch, e fèmëne portu üna mënestra dë fajöi gianchi, pöi ër cafè (ër cafè türch, cun a brata) e i dürsi (i dürsi li s’assëmeyu ëngech a quili chë in pòo truvàa ënt quele bütèi arabe, cun dëche d’amèe).
Pöi e gente, a turn, le s’aìssu, le van a ciarlàa ëngech cun i ün, cun i autri. Ti a chi parla d’üna cousa, chi dër autra, dë quili mörti, dë quili ëncòo vivi ; ti a chi së ciagn, ti a chi së rìë.
Cun a megia àmura da grapa chë ti t’esti ënfìràa, ti në veiru ciü ër temp chë scüya, e man a man ti t’acorgiu chë le sun e öit da seira. Cristu ! Venta ëndàa.
Ëndama a stregnu a man aa famiya dë Goroljub. Li n’abrassu e li në chitu dë strëgnurnè e dë farnè di rëngrassiaminti për tüt lo chë ama fait për lë pai, për lë fra, për lë barba, për lë cujin. Li në n’avin ëncòo diit ren ëncöi, ma la, s’acurgema chë ama fait ben dë vënìi aa sëpurtüra e chë lo chë ama fait tüti i di a sëtëmana anant ch’ër muriss, so i a dëche cumössi, e a trëssà tra ili e nùe di lëgami förti förti.
Dalura, fìa se ër pai n’i é ciü, nu, tüti i viagi chë ëndama ënt stë masagë, e ëndama a truvarlì a ciarlàa ëngech. Ormai, e sema amighi.