RIBON-RIBANHA

Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei, titrada «DANTE ALIGHIERI E LA LENGA D’ÒC.», vos es presentada da Jaume PIETRI, sòci de l’IEO 06.

Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bendas dessenhadi…

a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
« La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc ! « 

 DANTE ALIGHIERI E LA LENGA D’ÒC

Vos prepausam una passejada a grand dèstre (1) dins leis òbras de Dante (Florença, 1265-1321) per fin de botar de relèu sei rapòrts ambé la lenga d’òc

 -I- « De vulgari eloquentia »

Avans de chausir lo toscan per escriure sa famosa « Divina comédia », Dante chifrèt sus l’usatge dau « vulgari », valent a dire la lenga mairala e naturala dau  pòple, en l’opausant au latin, lenga internacionala dei letruts que s’apiela sus una « gramatica ».  

Dins son assai inacabat titolat « De vulgari eloquentia » ( « De l’eloquéncia en lenga vulgària ») escrich a l’entorn de 1304, fa la demonstrança que lo « vulgari illustre », çò es lo toscan, es necite per l’unificacion politica e lingüistica de la nacion italiana. Es dins aqueu tractat que Dante partís lei lengas de l’Euròpa occidentala segon lo biais de dire « ÒC ». Destria ansin :

      – Lei lengas dau Nòrd ( o germanicas) que dison « yò »,

      – les lengas dau Sud que si despartisson en tres grops : lenga d’oïl, lenga d’òc e lenga de « si ».

En çò que tòca lei relargs (2)  geografics concernits, la mapa dei lengas çai-joncha de Dante es, per lo mens que si pòsque dire, sosprenenta. Pasmens son estudi pòu èstre tengut coma lo ponch de partença de la lingüistica.  

Liame : https://images.app.goo.gl/1Te5SHA1G4EDi69R8

Ajustem que  l’equivalent latin de « lenga d’òc » es « lingua occitana », lei dos tèrmes son atestats tre la fin dau sègle XIII. 

Tot de lòng de son istòria l’occitan a conoissut mai d’una apellacion: lemosin, gascon, romanic, provençau… Lo mòt « provençau » a poscut designar l’occitan dins sa totalitat subretot au sègle XIII e ai sègles XIX e XX. Aqueu sens es desenant rar. Despuei leis ans 1950/1960 lo tèrme « provençau » designa mai que mai lo dialècte que si parla en Provença (3).

-II- La divina comédia »

Aqueu poèma epic e allegoric es lo cap d’òbra de Dante e fuguèt escrich entre 1303 e 1321. L’òbra es partida en tres canticas: Infèrn, Purgatòri e Paradís. La tòca de Dante es de promòure l’utilizacion coma lenga literària dau toscan presentat coma lo parlar italian de referéncia, un parlar estandard coma si diriá encuei. Per eu lo latin si deu de demorar la lenga dei tractats. Pensa, Dante, qu’es la lenga d’òc qu’a dubèrt lei pòrtas de la poesia contemporanea. Verai que l’infuéncia dei trobadors  sus l’Euròpa intellectuala  d’aquela pontannada èra dei gròssas. Es per li rendre un omenatge que Dante cita uech vers dau trobador Arnaut Daniel dins « lo Purgatòri » ( Cant XXVI 140-148). « Fu miglior fabbro del parlar materno » dirà Dante. Donam çai-sota aquelei vers seguits de la revirada en provençau rodanenc (grafia romanilhenca) que ne’n faguèt Joan Roche (4):

« Tan m’abellis vostre cortes deman,

qu’ieu no me puesc ni voill a vos cobrire.

Ieu sui Arnaut, que plor e va cantan;

consiros vei la passada folor,

e vei jausen lo joi qu’esper, denan.

Ara vos prec, per aquella valor

que vos guida al som de l’escalina,

sovenha vos a temps de ma dolor ! »

Revirada en provençau rodanenc d’encuei :

« M’agrado tant, vosto courteso demando,

que noun me pode ni noun me vole escoundre à vous.

Iéu siéu Arnaud Daniel que ploure e vau cantant;

coussirous, vese ma foulié d’à tèms passa 

e bade trefouli lou bonur que desenant espère.

Aro vous prègue, au noum de Diéu, aquelo Majo Valour

que vous guido au soum dis escalié dóu Purgatòri,

de vous recourda tout à tèms de ma doulour ! »

« Paire de la lenga italiana », Dante es, ambé Petrarca e Boccaccio, l’un deis autors qu’impausèron lo toscan coma lenga literària. Lei trobadors occitans ensenhèron lo camin que mena drech au salut.

      Jaume Pietri.

Nòtas: (1) A grandei cambadas.

(2) espacis.

(3) Sus d’aqueu ponch remandam a l’article de Josèp Salvat pareissut en 1989  dins « Les annales du Midi » sota lo títol « Provençal ou occitan? »

Liame: https://persee.fr/doc/anami_0003-4398_1989_hos_1_1_2881

(4) Joan Roche a revirat au provençau rodanenc « La divina comédia ». Lei tres tòmes  fuguèron publicats per lo « Groupement d’études provençales »: « L’Infèr » en 1966, « Lou Purgatòri » e « Lou Paradis » en 1967. 

 ……………………………………………………………………………………………………………………