De liames pròpi particulars d’amistat mi ligan a la familha Lombardo que n’ai conoissut cinc generacions carriera de l’Aubre Sotran. Ja en li annadas 1950 e lu ans d’après, conoissii lo reire-papet de Steu (autor de l’article) que faía per nautres enfantons Barba-Calènas, pi Dodó que nen menava sus lo sieu batèu en mar e m’emparèt a tirar a la carabina a plomb, pi Alan e Martina qu’avèm viscut li premieri annadas esquasi ensems sus lo meme planet, pi Stèu que retrovèri escolan a l’Ariana (La Riana) e que venguèt lo saberut en lenga occitana que conoissèm, pi encara aquesta generacion de la sieu neça Elea. Alora quora Stèu mi prepauèt l’article « Una niçardò-brigasca elegida ‘Payse de France’ 2019 » li respondèri d’un franc òc (aï) sus lo còup.
Una niçardò-brigasca elegida ‘Payse de France’ 2019
Messiers e genti Damas,
L’article aicí-sota a minga pretencion a la neutralitat, ne’n capisseretz lo perqué a mesura de la lectura, mas aurem provat d’èstre lo pus fidèl (si refèm pas, èra totun la nòstra devisa un viatge) a la realitat !
Éléa MONTEVERDO es estada elegida ‘Payse de France » dissabta, lo 26 de genuier passat, a Massy, en region parisenca. S’agisse d’una eleccion que si ten dins l’encastre de la federacion nacionala de folclòre francés, e Éléa n’auguet conoisséncia per Marie GAGLIOLO (sa reire-felena de Francis GAG) qu’èra estada segonda domaisèla d’ounor en aqueu parier concors en lo 2016. Emb aquò, a la fin de l’estiu dau 2018, Stan PALOMBA, lo president dau grope folcloric Nice la Belle faguet la suggestion d’acompanhar Éléa a aquesta eleccion dei Payses de France.
Dau segur, Éléa si pilhet lo temps de calcular. Coma o vòu la procedura d’aquesta accion, lo monde de Nice la Belle an provedit a Éléa un alestiment rigorós e d’ajuda, emb entre autres d’entraïnaments a la presa de paraula en public, embe l’ensems dai balarins e musicians.
Per presentar lo Comtat de Niça, li venguet a Éléa l’idea de non si vestir de niçarda, mas de presentar La Briga, tant dins lo vestit chausit que dins lo cuente dei sieus sovenirs, tot aquò dins un cruci d’originalitat e de respècte dei sieus originas matèrni. Éléa, embe l’ajuda de sa mairgran, alestisset un slide subre de la Briga en s’arrambant premier ai sieus remembres d’enfança, coma un fiu roge, per parlar d’arquitectura, tant medievala coma baròca, de gastronomia (lo mai embai sügeli), l’estòria que si cuntava en familha dau funeral dau paure Gelati (que lo vòstre servitor auguet l’onor de formalizar en brigasc per la Revista ÒC e un panèu dau musèu d’etnologia dau país), en fin sus lei fotos de familha despí la velha de la granda guèrra. Evidentament, si legèt La Brigue au coeur, de la paura Liliana Bigliuneta Pastorelli, qu’èra estada una universtària brigasca qu’avia vulgarizat embe gran gaubi l’estòria particulara de la tèrra brigasca.
Segond cen que li èra estat indicat, Éléa a finda trabalhat d’a font de questions de geografia, e gràcias a la pàgina Face Book de la communa, se’n es vauguda d’estudiar un pauc l’actualitat economica d’Auta-Ròia.
Per umanizar la sieu presentacion dau país, Éléa s’es facha un cuent, coma ai ja dich, en mòda de fiu roge sempre estacat ai sieus remembres d’a pichoneta embai sieus grans. Sa ‘mairvelha’ l’a ajudada per suelir un pauc la redaccion dei frasas en francés (lo concors es nacional e li lengas de França l’i pòdon pas servir que coma illustracion), e Éléa a pilhat garda ai transicions, a la forma en general. L’introduccion la s’es escricha en bilingüe niçard/francés, mas per de rasons de timing lo mai, lo bilingüisme non si podia tenir fins a la fin.
La chausida de presentar lo terraire brigasc si faguet finda per l’estacament font qu’Éléa li pòrta, quora finda non s’i pòu estar tot l’an, n’es-ver. Es pura ver que l’i viuguet la prumiera annada de la sieu vida.
E paradoxalement, es ailamont lòng de Levés e de Rü Sec que s’es banhada non solament d’una gastronomia arquetípica (sügeli, broç fòrt, tantifolosa, broçosa ò sia torta a l’alh) mas curioament finda de la lenga d’enavau, lo niçard ribairenc, mai qu’a Niça. E tot aquò quora finda la lenga dau terraire, lo brigasc non fa part de l’ensems de l’occitan ò sia lenga d’òc, de tant n’es diferent.
Que mi sigue permes de durbir aquí una pichòta parentèsi : per ieu coma per tant d’autres, la montanha gavòta ò vitona, e finda aquesta de lenga nòrd-itàlica qu’es Auta-Ròia es sovent auguda lo breç dau niçard per tant de joves coma ela. De far aquesta entrevista siguet l’escadença d’o explicar a Éléa. Siguet una bula ençamont que si posguet estendre gràcia a la pràctica de la lenga sus la scena dau TNFG (Teatre Nissart de Francis Gag) e en ensenhament d’occitan-lenga d’òc en lenga viva tres au licèu Massena, tres ans a de reng. Totplen de joves qu’an aquistat la lenga sensa l’aver sentida dau breç son passats per un camin un pauc parier, entre montanha de familha, ensenhament escolari e una pràctica artística, sigue lo cant, la dança ò dau segur lo teatre.
L’encastre d’aquesta eleccion fa que lo vestit ancian l’i a naturalament una plaça màger. E finda aicí, Éléa a jugat l’originalitat d’a font, embe la complicitat de la corduriera de Nice la Belle, Sandra GUGLIELMI : lo vestit brigasc completament tradicinal dins la sieu forma e estructura a pilhat de colors que ne’n fan pròva que de gravaüras dau sècolo XIX, denant l’annexion de Niça a França e de la Briga a Itàlia, la coifa l’an descubèrta sus d’arquius de la Strada Reala (lo camin reiau de la dinastia Sabaudiae), coifa portada probabilment en quauque temps e en quauque luec diguem tra Fontan e Cuni, per o far simple, denant dau 1855. Éléa e Sandra an ansin jugat entre lo possible e l’invencion. Li muandas sigueron d’aqueli veri, parier vièlhi de mai de 150 ans, servadi e taconadi embe biais, per donar cen qu’Éléa sòna emb umor una coëréncia invisibla, element que l’a portada dins lo cruci dau detalh.
Evidentament, d’elements arquetipics d’Auta-Ròia coma li chaucetas de lana e la pitorina (la jaca en brigasc) blava gropada de roge, lu s’èran pas oblidadi.
Éléa mi cuntet pi tot lo debanar de l’eleccion e de li votacions, coma dins un bèl òste de Macy, sostenguda d’au sieu cavalier, Benjamin MARTINEZ, balaire e vici-president de Nice la Belle, li cauguet pi far veire que se’n valia de metre en relacion lo sieu vestit ensems emb un terraire e tot lu elements de civilizacion que lu avia alestits embe cautèla, e particularament la lenga, tant presenta per ela despí d’annadas. E dau just Éléa auguet l’impression de si pilhar un risc en vorguent insistre sus dei aspèctes lingüistics dau sieu percors, mas finala aquò qu’a pagat. Parlet dei fèstas e festins d’estiu de tot l’aut Comtat de Niça, Briga e Tenda inclús, presentet en conclusion lo triste tèxto de son barba (o auretz capit, siáu ieu, e un pauc fièr de la neça) sus lo funeral dau paure Gelati, li illustracions de sa mairvelha Monique LOMBARDO. En quauque maniera, aquesta eleccion de Payse de France siguet l’escadença per Éléa de boclar la bocla d’una part de l’estòria familiala e de s’apropriar mai l’estòria, d’aquesti ben complicadi, de la tèrra brigasca.
En conclusion, dau temps dau 2019, a l’escala francesa e europenca, emb en mai un temps de representacion en China, Éléa juguerà, coma ambaissadritz dau terraire niçard e de la tèrra brigasca, lo ròtle de rapresententanta dau folclòre francés. Podètz anar veire l’estac aquesto se ne’n volètz saupre encar de mai : http://folklorefrancais.com/
Ben lo vòstre,
Stèu LOMBARDO