Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei, titrada « Lo caganer.» v’es prepauada da Joan-Pèire BAQUIE president onorari de l’IEO-06.
Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bendas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
Lo caganer.
Es que sabètz cen qu’es un caganer ? Un caganer es un santon catalan. Nautres en País Niçard avèm de santons qu’an per nom, l’Amolaire, l’àngel Bofarèu, lo Ravit e ben d’autres mas aqueu d’aquí es un santon especific a Catalonha, au País Valencian e ai ísolas Baleari.
Lo premier que veguèri èra a Marselha, au mes de decembre dau 2024, a l’ocasion de la fiera ai santons sus lo pòrt vièlh, pròva que lu santons, au jorn d’ancuei, viatjan tanben en l’espaci.
En lu presepis catalans, que li dion lo « pessebre », lo caganer es mai ò mens escondut per la bòna rason qu’es acoconat a faire un besonh natural. Lo sieu nom si porria tradurre en occitan per lo « cagaire » estent que lo personatge es a si solatjar. Aquesta tradicion dau caganer, remonta a la fin au sècolo XVII (1) e simbolisa la fertilitat, aquela de la tèrra, de per l’engrais que li pòrta, e la fortuna per l’an novèu. Per d’autres, lo personatge dau caganer seria una maniera de monstrar l’umilitat de la naissença dau Crist. Per d’autres encara, seria una irreverença anticlericala en relacion embé l’expression catalana « Em cago en Déu » (Cagui sus Dieu), una rason de mai de metre lo caganer quasi escondut en lo presepi.

Au jorn d’ancuei, lo personatge dau caganer, païsan catalan que pòrta la « barretina » (beretina), s’atròva remplaçat per de monges, de diaus, de capcans dau monde entier e meme de membres de la familha reala espanhòla. Per mesurar la notorietat d’una persona basta anar sus lo malhum e veire se s’atròva rapresentat en caganer : Mister Bean, Ronaldo, Donald Trump, lo Papa, Mona Lisa, Johnny Hallyday e meme l’estàtua de la Libertat l’i son. Aquesta multiplicacion de rapresentacions de caganers diferents mi fa tornar en ment una sentença italiana escricha sus lo comun d’un cosin mieu : « Saranno grandi i papi, saranno potenti i re, ma quando si siedono qui sono tutti comme me. » (Seràn grands lu papas, seràn potents lu rèis, mas quora s’assetan aquí, son toi coma ieu)(2). Es que seria pas aquí la veritabla significacion dau personatge dau caganer en lo presepi ? Lo vos demandi !
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 31 de genoier dau 2025
- (1) Segon lo foclorista Joan Amades
- (2) A avesinar de la sentença catalana : « Caga el rei, caga el Papa, i de cagar ningú se n’escapa. » (Le Roi fait ses besoins, le Pape aussi et personne n’y échappe).

Le caganer.
Savez-vous ce qu’est un caganer ? Un caganer est un santon catalan. Nous dans le Pays Niçois nous avons des santons qui ont comme nom le Rémouleur, l’ange Bofarèu, le Ravi et bien d’autres mais celui-ci est un santon spécifique à la Catalogne, au Pays Valencien et aux îles Baléares.
Le premier que j’ai vu était à Marseille, au mois de décembre 2024, à l’occasion de la foire aux santons sur le vieux port, preuve s’il en est, que les santons, aujourd’hui, voyagent eux aussi dans l’espace.
Dans les crèches catalanes, qu’on appelle « pessebre », le caganer est plus ou moins caché pour la bonne raison qu’il est accroupi afin d’y accomplir un besoin naturel. Son nom pourrait se traduire en occitan par le « cagaire » étant donné que lo personnage est en train de se soulager. Cette tradition du caganer, remonte à la fin du XVIIième siècle (1) et symbolise la fertilité, celle de la terre, de par l’engrais qu’il y apporte, et la chance pour la nouvelle année. Pour d’autres, le personnage du caganer serait une manière de montrer l’humilité de la naissance du Christ. Pour d’autres encore, ce serait une irrévérence anticléricale en relation avec l’expression catalane « Em cago en Déu » (Je chie sur Dieu), une raison de plus pour cacher à moitié le caganer dans la crèche.
Aujourd’hui, le personnage du caganer, paysan catalan qui porte la « barretina » (couvre-chef de couleur rouge), est souvent remplacé par des moines, des diables, des gros bonnets du monde entier et même par des membres de la famille royale espagnole. Pour mesurer la notoriété d’une personne il suffit d’aller sur internet et voir si elle est représentée en caganer : Mister Bean, Ronaldo, Donald Trump, lo Pape, Mona Lisa, Johnny Hallyday et même la statue de la Liberté y sont. Cette multiplication de représentations de caganers différents me fait penser à une phrase italienne écrite sur le cabinet de toilettes d’un cousin : « Saranno grandi i papi, saranno potenti i re, ma quando si siedono qui sono tutti comme me. » (Bien que les papes soient grands, bien que les rois soient puissants, lorsqu’ils s’assoient ici, ils sont tous comme moi). Est-ce que ce ne serait pas là, la véritable signification du personnage du caganer dans la crèche ? Je vous le demande !
Joan-Pèire BAQUIÉ le 31 janvier 2025
(1) Selon le folkloriste Joan Amades.
(2) À rapprocher du dicton catalan : « Caga el rei, caga el Papa, i de cagar ningú se n’escapa. » (Le Roi fait ses besoins, le Pape aussi et personne n’y échappe).
Un regal, coma totjorn, dau mèstre mieu!! Mi ven en ment una demanda :lo mot niçard *cagancho* a un raport…?
A passat temps li familhas èran gròssi, fins a 10 ò 12 pichoi. Quora una frema avia totplen de pichoi e n’en faía un de mai, lu vesins, marridi lengas, diíon : « Aquela a mai cagat un pichon ! ». Lo vos confessi èra gaire fin coma reflexion. Volent a dire que la frema faía de pichoi coma siguèsse anada au comun. Alora quora èra lo darrier enfant naissut en la familha èra lo « cagancho ». Mercí Carlòta de sègre li nòstri publicacions.
Corrièl de Carlòta : Chau JoanPèire, mercès per lo tieu messatge d’amistat.. Ben segur, maugrat li mieu dificultats de vista e de caminar, arribi a segre li publicacions e activitats de l’ieo 06. Per lo mot *cagancho*, paire e maire mieus, lo mi diion soventi fès mé totplen d’amor, de fiertat quora mi mostravan ai d’autri personas… L’ai totjorn audit mé totplen d’afeccion, per dire qu’èri la mai pichina…. Bèi sovenirs qu’ai en ment….
Baietas de Carlòta 😍😅🥰
Messatges sus Facebook :
Mirelha Braç : Amagui totjorn lo « rector (curat) caganer » dins un canton de la grépia e lo jòc es de lo trapar !
Josep Cardona Esteve : pòt pas mancar lo caganer ambe la barretina en cada ostal. Ça que la, coma vosautres, los catalans sèm plan « escatologiques », nosautres mandam « a cagar a la via » e vosautres a la vinha! e nos cagam de tot çò que se posca imaginar
Lisa Gròs : Un bon article, òsca Joan Peire.