De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes d’aost dau 2005. Òsca !
S’est passat un 7 d’avost
Chronique du dimanche 7 août 2005 en lenga nòsta
Eriam l’an 1096, e lo papa èra a Forcauquier. O sabèm per una letra qu’aguet la bòna idèia d’escriure e de datar de la ciutat comtala.
Urban II èra anat a Clarmont presicar la promiera crosada, e tornava a Roma per la vièlha rota, aquela « Via Domitia » que lei Romans, justament, avián laissada. E en camin, perdiá pas son temps, qu’assajava de recampar per aquela entrepresa lei senhors, e mai les òmes de Glèisa, des païs que traversava.
Dins nòste comtat la pesca fuguet bòna. Lo còmte de Forcauquier (que li disián encara que Guilhem d’Urgell) lo bèu promier, seguit de sei vassaus d’Agout e de Simiana, sensa comptar l’avesque d’Ate, se crosèron e seguissèron lo còmte de Tolosa en Orient.
Aquela participacion dau còmte de Forcauquier a la promiera crosada ei ben conoissuda per les ancians istorians. La granda e celèbra « Histoire des Croisades » de Michaud e Pojolat ne’n parla tre 1841 (I, 137). Mai, curiosament, nòstes istorians locaus l’an jamai remarcada. Pasmens d’aguer viscut aquela epopèia, tant gloriosa a l’epòca, aguet una granda importància, a mon vejaire, dins lo poder que donet a un senhor qu’èra pas jusqu’aicí un des promiers. Mai qu’es pas sensa pena que posquet l’impausar ais Agout-Simiana : eles pereu avián fach la Crosada…
Lo jorn de la Nèrta
Chronique du dimanche 14 août 2005 en lenga nòsta
Siam encuei lo 26 de Termidòr dau calendier republican, jorn de la nèrta (en francés la « myrte »).
De sei fuelhas totjorn verdas lei Grècs ne’n fasián de coronas per les eròis e lei nòvias. Les Ebreus tanben n’engarlandavon lei filhas au jorn de sei nòças. (D’alhors Nèrta ei la forma que lei Jusieus provençaus donavon a « Esther ».)
Coma vai qu’en Provença aqueste simbèu de l’amor urós s’es inversat ? S’atròba en tot cas que, dins nòstes tradicions, representa un amor mau endraiat, e dins nòste lengagi dei flors, lei joines disián en ne’n plantent dins de mais :
« Bèla vos presente la nèrta :
Nòste paure amor vai a sa perta. »
Lei fruchs de la nèrta se pòdon metre dins l’aigardent e, amb un pauc de sucre, es una dei liquors de nòstei grands. Benlèu qu’aquò les consolava de ses paures amors…
Sant Cristòu
Chronique du dimanche 21 août 2005 en lenga nòsta
Lo sant dau jorn que siam es probablament un d’aqueles qu’an gardat lo mai de popularitat dins nòste monde descristianisat. De molons d’automobilistas, que meton pas lo pè dins una glèisa ni pregon degun au Paradís, n’an un imatge dins son autò, qu’ei censat lei garar des accidents. Aquò fai que sabon qu’aqueste sant ajudet un jorn lo pichòt Jèsus a passar un riu en lo portent sus ses espatlas, d’abòrd que les imatges lo mòstron ansin. Mais degun conois plus l’istòria de sant Cristòu, coma la Legenda daurada la contet de sègles de temps a nòstes avis.
Cristòu èra un gigant fòrça laid que li disián a l’origina Rebat (dins la version occitana, la sola que nos ditz son promier nom). Era au servici d’un rèi, mai vouguet se metre per servir lo pus grand que siegue. Lo trobet, mai un jorn qu’un jonglaire cantava una cançon que parlava dau diable, lo rèi fasiá lo signe de la crotz cada còp que lo demòni èra citat. Pensent qu’adonc lo diable èra pus fòrt que lo rèi, e s’anet metre a son servici. Mai un jorn arribèron davant una crotz, e lo diable quitet lo camin per pas li passar davant. Pensent que l’òme representat sus aquela crotz èra encar pus fòrt que lo diable, es eu que vouguet servir, e se metet en cèrca de Jèsus-Crist.
Un ermitan li diguet que per lo trobar faliá junar e pregar. Junar podiá pas, e pregar sabiá pas. Es aquí que l’ermitan li prepauset, a la plaça, d’anar ajudar lei gens a passar un flume onte fòrça gents se negavon. Grand coma èra o faguet facilament, jusqu’au jorn ont un enfant, que li aviá demandar de lo far passar l’aiga, manquet de lo negar de tant que pesava. Es que l’enfant Jèsus, en mai de son pes de pichòt, aviá tot lo pes dau monde sus l’esquina…
Lo jorn de la Pastèca
Chronique du dimanche 28 août 2005 en lenga nòsta
Lo calendier revolucionari nos mete encuei au 11 de Fructidòr, jorn de la pastèca, e se volètz festejar aqueste jorn en bòn republican, de tot segur lo podretz pas laissar passar sensa manjar un talhon d’aqueu fruch tant doç, e de la carn tant roja…
Autre temps a la campanha, les pastècas avián coma lei melons ò les cogordas : se vendián pas, se donavon. Ne’n volètz ? Avètz que de n’anar quèrre dins lo champ… Se contet lòngtemps dins ma familha lo jorn que ma grand tornet dau mercat quasi fòla : « – Bèu bon Dieu, o vòlo pas crèire ! Ara vendon les pastècas… Aurem tot vist ! Tant totara te van vendre les cogordas… E perqué pas lo jovert tant que l’i son ?… » Voliá plus viure… Mai, pecaire, aviá encar ren vist…
Basta, a l’epòca la pastèca se manjava jamai tota. En cò des païsans, se regalavon ambé lo gau, e lo restant èra per lei galinas. Aicí disiam de gau au còr de la pastèca que, quand lo levètz, sei bòrds semblon un pauc una crèsta de gau. Jusqu’encuei cresiáu que nòsta lenga aviá gis d’autre mot per aquò, e vèno de m’avisar qu’es pas conoissut de nòstei diccionaris. Mistral, après Avril, li ditz lo corau, e a pas notat aquel emplec dau mot gau. Tè, vé : tant encuei l’Agachaire vos aurà aprés quauqua ren…