De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins “La Provence – Edicion deis Aups”. Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes d’aost dau 2007. Òsca !
Lo jorn dau Lin
Chronique du samedi 4 août 2007 en lenga nòsta
Encuei, Septidi 17 Termidòr de l’an 215 de la Republica, ei la fèsta dau Lin.
Lo lin, a ieu, me fai pensar de’n promier a doas causas. D’abòrd a’n aqueles polidei flors bluèias que, de pichòts, li disiam de flors de lin. Ai sachut lòngtemps après que lo lin èra pas aquò (emai li semblèsse un pauc), mai qu’aquelei flors li disián en francés d’« aphyllantes », e en òc de blavets, ò encara de pan-dau-Bòn-Dieu, que me demando encara ce que lo Bòn Dieu li podiá trobar coma pan aquí dedins…
Mai lo lin, ieu per ieu, fuguet subretot, tot lo temps de mon enfança, e mai encara aqueu de mon jovent, la farina que ma grand, que patissiá d’enfisèma, se ne’n fava de lònga de cataplasmas. Ei l’odor d’abòrd que me ne’n tòrna, que ne’n borrontiava una mena de bolhaca ambé d’aiga dins una caçairòla, que la vuejava puei dins un vièlh debàs de seda, qu’envolopava après dins una pata, e s’empegava aquò sus la garganta lo pus caud que podiá se lo sentir. D’aquela farina de lin, tot lo monde n’aviá a l’ostau, e lo mendre mau de gola vesiá cadun s’encataplasmar d’un emplastre ansin.
Ai sachut puei qu’aquela practica veniá de luenh, e que nòstei vièlhs tractats medievaus en lenga d’òc vos emplastravon de lin tota mena de mau ò de dolor, de la gota ais crancs (« chancres »), subretot en cò des òmes quand lo cranc l’avián mau plaçat…
Santa Rusticula
Chronique du samedi 11 août 2007 en lenga nòsta
La santa provençala dau jorn a un nom que sembla pas gaire de mòda per lo moment. Mai aquò vòu simplament dire que o tornarà un jorn…
Naissuda a Vaison au mitan dau sègle VI, sa vida començava mau : lo jorn de sa naissença perdet son paire, e son pichòt fraire quauquei jorns après.
Una nuech sa maire, Clemença, faguet un pantais onte se vesiá abarir un parèu de tordoras : una blanca, e una des plumas variadas. Dau temps que les careçava, arribet l’avesque d’Arle, sant Cesari, que li demandet : « – Donetz-me una de vòstes tordoras ! » Se prenguet la blanca, e s’enanet.
L’explicacion dau sòmi venguet lòngtemps après. Quand Rusticula aguet cinc ans, agradet fòrça a un sordat dau rèi Gondran, que la faguet raubar per la gardar lo temps que vengue pron granda per l’esposar. Per de rasons escuras, a la demanda dau rèi, aquela garda fuguet fin finala fisada a de mongetas d’un convent arlatenc que, en la vesent arribar, diguèron : « – La vaquí la tordora blanca que vèn aicí s’assostar ! » « – E que ne’n partirà plus ! » respondet Rusticula. E ansin fuguet, que lo sordat de Gondran posquet plus jamai la levar d’aquí. S’avisèron lèu au convent qu’aviá una memòria extraordinària per retenir les tèxtes sagrats, e mai se l’i èron legits quand dormiá, qu’a son revèlh lei sabiá de tèsta ! E Rusticula santa l’i venguet…
Lo jorn de la Pruna
Chronique du samedi 18 août 2007 en lenga nòsta
Siam encuei Primidí, 1er de Fructidòr de l’an 215 de la Republica, e aqueu jorn ei dedicat a la Pruna.
La pruna aicí autre temps fuguet tot un monde. Me faudriá una bòna dogena de numeròs entiers de nòste jornau per vos contar tot ce que lei Bas-Aupencs faguèron dins l’istòria ambé ses prunas…
Avián inventat, fai au mens 500 ans, una mena de prunèu plumat, desmesolhonat e esquichat, que li disián de « pistòlas », e que fuguet lòngtemps lo principau produch d’exportacion de tota la Provença nauta. Au sègle XVII ne’n mandavon jusqu’ais Americas, dins de polidei boitas de carton, ambé dessús un « canivet », dentèla de papier facha a la man amb un pichon cotèu. Utilisavon per aquò mai que mai una varietat de prunas especiala, que li disián, rapòrt a sa color semblent un pauc aquela des plumas de perdrís, de perdigonas (ò pardigonas, pardrigonas…)
Se pòt veire encara, entre Dinha e Barrèma, de secadors de prunas a la cima des ostaus, e la fin d’aquela produccion (que demandariá que de renàisser, e se vendriá au prètz de l’aur) a la fin des annadas 1950 fuguet una catastròfa, tant per l’economia locala coma per la gastronomia universala.
Mai en esperent de vos posquer tornar charrar d’aqueles « pistòlas », siáu segur que lo calendier republican, n’aguèsse entendut parlar, li auriá consacrat una de ses pus grandei fèstas.
« Sant » Loïs
Chronique du samedi 25 août 2007 en lenga nòsta
Lo 25 d’avost, ei la fèsta de « sant » Loïs », rèi de França. M’explicarai puei sus aquelei verguetas au mot « sant », mai me fau d’abòrd dire que, se parlo encuei d’aqueu personatge, es qu’en Provença nauta a una plaça especiala. A Forcauquier mai que mai, ont a drech a una lausa sus la fònt dau Borguet, emai a una estatua (un bas-rellèu de gip, fau puei pas tròp quichar…) sus lo trinhon de Nòsta-Dòna de Provença, amb una inscripcion que ditz « que d’una filha de Forcauquier faguet una rèina de França ».
Se l’òm pòt sonar, en estent brave, Margarida de Provença « filha de Forcauquier », ei just perqué aviá de sang forcauqueirenc dins lei venas (sa grand Garsenda n’èra comtessa), mai ela metet jamai lo pè a Forcauquier, nimai en Provença nauta.
E lo mens que se pòsque dire, es qu’aquela santetat a ren d’evident. L’òrdre morau que faguet regnar en França Loïs IX nos lo fai veire encuei coma una mena d’aiatolà, puslèu que coma un sant. Sensa parlar de son ròtle dins la Crosada còntra les « Albigés », e sa participacion a’n aqueles còntra lei « Maumetans », fau ben rapelar coma castigava aqueles que juravon lo nom de Dieu : en li passent la boca – emai lo nas – au fèrre roge… E coma oblidar son ordonança de 1269, qu’obligava lei Jusieus a portar, cordurada sus sei vèstits, una rodèla jauna de quatre dets de larg ?