De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de genoier dau 2005. Òsca !
Sant Clar
Chronique du dimanche 2 janvier 2005 en lenga nòsta
Lo sant d’encuei ei sant Clar. Ara, per sacher dins totei lei sants qu’avèm agut que portèron aqueu nom, quunte es aqueu qu’es estat chausit per èstre lo promier sant de l’annada, es un autre afaire… Mai bota, coma que siegue, èra de tot segur un sant nòste, d’abòrd que les Clar que son estats sanctificats, èron quasi totei d’òmes d’òc. Podèm adonc trantalhar entre sant Clar, que fuguet avesque d’Ate, e sant Clar l’Aquitan, promier avesque d’Albi au sègle IV…
Mai es pas l’identitat d’aqueste Clar que nòstes avis cerquèron d’esclargir… Ce que comptava per eles, e li semblava clar, es qu’aqueste sant portava quarantena. Es a dire que lo temps que fasiá aqueu jorn, riscava de s’esperlongar e de durar puei quaranta jorns de temps. Avián costuma de dire per aquò « Sant Clar pòrta quarantena », ò encara : « Sant Clar es una estèla fòrta ». E coma lo temps que fai per la Sant-Clar èra quasiment totjorn freg, li restava gaire que de regardar se i aviá de vent, ò de pluèia, ò de nèbla, per sacher de quunta mena de freg anavon patir.
Me diretz : ara qu’avèm mes la planeta a caufar, aqueles prediccions còmpton bensai plus gaire. Mai cu saup ? Avèm que d’esperar quaranta jorns, e veirem ben…
La Pèira de Cauç
Chronique du dimanche 9 janvier 2005 en lenga nòsta
Au calendier republican, siam encuei lo 18 de Nivòsa, e aqueste jorn es plaçat sota lo signe de la pèira de cauç.
Podriá l’i aguer aquí l’ocasion de vos parlar de cauç e de caucina, de caucinada e de caucinat, de cauç banhada e de lach de cauç, mai serà per un autre còp. Per ara vos vau entretenir de la plaça de la cauç dins lo legendari de la Provença nauta…
Aqueu legendari a d’autant mai d’importància que nos tèn luec d’istòria. Lo pauc que sabon, ò crèson de sacher, lei gents de nòste païs de son istòria es en generau ren que de legendas. Despuei les Templiers de Greus (onte se son jamai establits) jusqu’ais Quatre Rèinas de Forcauquier (que jamai aquelei bravei filhas l’i pausèron pas la poncha d’un artèu), la tièra ne’n seriá lònga a debanar.
Es ansin que lo nom de Forcauquier ei censat venir d’un « forn cauquier » qu’auriá vougut dire forn de cauç. Lo problèma es que, coma o mòstron totei nòstes tèxtes ancians (a començar per aquelei de Forcauquier), un forn de cauç ei jamai estat nomat ansin. Nòstes avis disián « forn caucenc » (veire per exemple la deliberacion dau conselh forcauqueirenc dau 11 de mai de 1476, que parla dau « for chausenc del noble Johan Amalric »)… En mai d’aquò, aquelei forns èron pas a temps passat d’installacions permanentas, mai se bastissián quand e onte n’i aviá de besonh…
Empacha pas que, jusqu’à la fin des temps, l’òm continuarà de parlar des Templiers de Greus, de la ciutat des Quatre Rèinas, e de faire chauchar Forcauquier dins la cauç…
Sant Onorat e lo tsunami
Chronique du dimanche 16 janvier 2005 en lenga nòsta
Entre lei sants que se festejon encuei, Onorat ei l’un des pus conoissuts en Provença. Establit a Lerins, puei avesque d’Arle au començament dau sègle V, les Provençaus l’an cargat despuei lòngtemps d’un riche legendari. D’aqueste, n’aviáu retengut que, per posquer restar a Lerins, aviá degut promier ne’n cochar de sèrps que se l’i èron establidas. Fòrça sants de nòsta region faguèron parier, lo pus sovent en neguent tot aqueu bestiari : coma aicí sant Donat, que mandet en Durença la serpatalha dau pè de Lura, ont aviá chausit de viure. Mai me rapelavo pas coma sant Onorat aviá fach per negar lei sieunas…
Adonc ai représ lo pus vièlh racònte que n’avèm en òc, la « Vida de sant Onorat » escricha au sègle XIII per Raimond Feraud. E aquí me siáu avisat qu’aviá tot simplament demandat a Dieu de faire escobar l’illa de Lerins per un tsunami, que eu ne’n rescapet en se quilhent sus un paumier… Quand la mar tornet puei a sa plaça, aviá embalat totei lei sèrps, e mai que mai lei doas pus gròssas, que li disián Lèri e Rins, e que desenant donèron son nom a Lerins… Vaquí lei vèrs de Feraud, que son de tot segur la mai antica descripcion d’un tsunami en lenga nòsta :
« Amb tant e li mar crèis e passa lo ribatge ;
Comença a cubrir l’isla e ostar lo carnatge.
Ar’a sant Onorats çò que a Dieu requier.
Vai se’n en mieg la isla e pueja en un palmier.
E li mars a cubert l’isla de mantenent,
Que non li a laissat colòbra ni serpent.
Pueis s’entornet li mars suau en son estatge,
Qu’anc pueis non la passet plus que sòl lo ribatge. »
Ara es qu’aquò es una invencion de l’autor, ò lo racònte d’un vertadier tsunami en Mediterranèa, o podèm pas sacher. Mai aquela descripcion ei ben pròcha des imatges que venèm de vèire…
Lo mantèu de sant Raimond
Chronique du dimanche 23 janvier 2005 en lenga nòsta
Entre lei sants dau jorn, chausirai encuei d’agachar la vida d’un sant catalan, sant Raimond de Penafòrt. Estent que, per tot bòn Provençau, ren de ce qu’es catalan li pòt èstre completament estrangier…
Dins la vida d’aqueu sant òme, naissut en 1175, retendrai un episòdi originau : aqueu de la navigacion amb un mantèu…
Un jorn Raimond de Penafòrt aguet lo besonh de faire un viatge en mar de mai de 200 quilomètres. Aguent gis de batèu a posita, sabètz pas de qué faguet ? Prenguet son mantèu, l’estalet sus l’aiga, fèt lo signe de la crotz, e metet lo pè dessús… Ben entendut lo mantèu lo portet coma auriá fach una barca. Mai per avançar, me diretz ? Es pas lo tot de flotar, quand voletz encara anar en quauque endrech, n’i a pas pron de vogar au fiu de l’aiga, fau puei pas se laissar menar onte que siegue. E bè nòste sant prenguet son baston, li estaquet lo bot de son mantèu, l’aucet en l’èr e m’aquò pas mai : d’un solet mantèu, n’aviá fach lo batèu e la vela en meme temps ! Sa vida nos ditz que faguet son camin en sièis oras de temps : vesètz s’aquò landava…
Arribat a bòn pòrt, a Barcelona qu’èra, se tornet metre lo mantèu sus les espatlas : èra pas mai banhat que se veniá tot just de lo sortir de l’armari ! Vos laisso imaginar la tèsta dei marins que lo veguèron desbarcar (perdon : desmantelar…). Per còntra, quand arribet a son covent, la pòrta èra sarrada. Cresètz qu’aquò l’arrestet ? Que nani ! Li passet a travèrs sensa la tocar, e vaquí tot…
Les alibòfis…
Chronique du dimanche 30 janvier 2005 en lenga nòsta
Vaquí dejà quauquei jorns que se gelèm les alibòfis… Mai de qué vòu dire aquò au just ? De tot segur quand un òme ne’n parla, a dins l’idèia d’evocar ansin la partida la pus preciosa de son anatomia. D’alhors, li arriba pereu de dire a quauqu’un que l’enfècta que li rompe les alibòfis… Parlarà parier de ses olivas, quand fau li cambiar l’aiga, ò de chichorlas quand n’evocarà l’enfantuenha. Aquí, per les olivas cadun compren, e pron de gents sabon encara ce qu’es una chichorla. Mai d’alibòfis ?…
E bè les alibòfis son lei fruchs de l’alibofier, que son nom sabent ei « styrax officinalis », e que lo francés li ditz pereu que « styrax », d’abòrd qu’aquel aubrilhon vèn pas ailamont d’aut. Aicí creisse naturalament en Camarga ò dins lo Var (n’i a per exemple dins la forèst de la Santa-Bauma ò la valada de Gapèu), e n’avèm dins fòrça jardins. Fai de polidei flors blancas de cinc petalas, perfumadas, que vènon de fruchs verds (mai pòdon jaunir) semblent un pauc a de pichons raifòrts redons, onte caup una grana bruna.
Ara perqué son aquelei fruchs, ben pichonets pasmens (mai bota, lei raifòrts son puei pas totjorn tant gròs nimai…), que sèrvon a exprimir la sensacion dau freg ? A causa que quand fai freg, les òmes an l’impression de les aguer restrechidas au ponch de venir tant pichòtas coma d’alibòfis ? A causa que l’alibofier crenhe lo tròp de freg, e que lei gròssei geladas li valon ren ? L’imaginacion populara estent ce qu’ei, la promiera ipotèsi me sembla de luenh la pus probabla…