De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins “La Provence – Edicion deis Aups”. Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de genoier dau 2007. Òsca !
Per lei Rèis
Chronique du dimanche 7 janvier 2007 en lenga nòsta
Lo jorn dei Rèis, e mai se faliá tota la setmana de l’Epifania, ma grand mancava jamai de citar un provèrbi :
« Per lei Rèis,
Lei jorns crèisson d’un pam de rèi. »
Aqueu provèrbi per ieu èra pron clar. Sabiáu ben ce qu’èra un pam : quand jogaviam ai bilhas, aqueu qu’èra « anat en bolha », se podiá se ne’n sortir, aviá puei lo drech d’avançar la man d’un pam au sòu avant de tirar, ce que l’avantatjava ; e aquò d’autant que ne’n podiá marcar mai que d’un. E per faire aqueu pam, pausaviam ben nòste poci en tèrra, e estiraviam la man tant coma podiam per marcar lo bot dau pam de la cima dau pichon det. D’un autre costat, tot lo monde remarcavon que, desenant, se vesiá ben que lei jorns tornavon començar de crèisser. Ara, sabiáu pas tròp ce podiá èsser un « pam de rèi », mai me pensavo qu’èra just un gròs pam, pus lòng que les pams ordinaris, amb aquò pas mai.
Mai figuretz-vos que per redigir aquesta cronica, me siáu-ti pas imaginat de regardar un pauc sota quunta forma aqueu provèrbi èra relevat per nòstei diccionaris ? Aquí siáu tombat de cuou : l’i èra pas, tot simplament !… Mai bota, cerca que cercaràs, ai fenit per rescontrar son equivalent :
« De Nadau ai Rèis,
Lei jorns crèisson d’un pè-de-rèi. »
Ara, perqué ma grand ela disiá un pam ? Es que l’i a agut, en Provença nauta, un « pam de rèi » pus gròs que lo pam normau ? Lei Romans, eles, avián ben un pichon pam e un gròs pam… Ò ben es que ma grand, ò lei Gavòts (ò bensai lei Gavòtas…) trobavon pus polit de parlar de pams que non pas de pès, reiaus que reiaus ? Aqueu que me donarà la respònsa, li pago la fava…
La bravituda…
Chronique du samedi 13 janvier 2007 en lenga nòsta
Qué n’auràn pas dich, despuei quauquei jorns, d’aquela paura Segolena e de sa « bravitude », sus l’èr de « Paura França ! Ont anem ? » E patin, e cofin…
Mai se regardèm aquela question dau ponch de vista d’una autra lenga, l’afaire es completament incomprensible (e penso pas qu’un autre païs au monde lo pòsque comprendre). Vaquí un mot perfiechament format segon lei règlas de derivacion de sa lenga (coma la « solitude » ei l’estat d’èstre solet, la « bravitude » ei l’estat d’èstre brave), que se compren d’intrada, e que de tot biais es emplegat despuei d’annadas per les internautas dins sei juecs. Ont es alòr lo problèma ? Dins la fossilisacion academica dau francés, onte ren deu plus jamai bolegar sensa l’autorisacion de quaranta verdaus… Estonetz-vos après aquò que lei joves passèsson de mai en mai a l’anglés…
Nautres, que nòsta lenga a gardat totei ses possibilitats de derivacion de mots, e de’n promier per lo juec dei sufixes, podèm pas imaginar un problèma aquí. Ma grand auriá perfiechament poscut dire : « Aquel òme es pas marrit, mai pasmens manca un pauc de bravituda ». E les acostumats d’aquesta cronica sabon ben que de neologismes ieu ne’n fau, coma tot usatgier naturau de la lenga d’òc. E per se ne’n tenir ai mots registrats per lei diccionaris, mon « Grand Larousse » en 22 volumes conois 6 derivats de « brave », quand lo « Tresòr » de Mistral ne’n còmpta 31, que faudriá l’i apondre l’infinitat de totes aqueles que l’èime popular pòt imaginar cada jorn. Paura França ? Benlèu. Mai paure francés, de tot segur…
Sant Bastian
Chronique du samedi 20 janvier 2007 en lenga nòsta
Siam encuei a la Sant-Bastian, que fasiá dire autre temps a nòstes avis que « De Sant-Antòni a Sant-Bastian, fai mai de freg que dins tot l’an »… Disián pereu : « Vau mai un Sant-Antòni (qu’èra sa fèsta dimècres, e qu’èra dejà reputat coma un sant gelador) que tant de Sant-Bastians ». E òc : de sègles de temps, aqueu periòde es estat en Provença lo pus freg de l’annada ! Es aquí que podèm mesurar lo cambiament dau temps que siam a viure : quand les provèrbis lei mai assegurats vènon de còntra-veritats…
Mai es pas aquò qu’empacharà lei bravadaires de Grèus de bravadejar, e faire mòstra un còp de mai de tota sa bravituda… Faràn esto sera un fuec de jòia en remembrança de la pèsta que sant Sebastian lei n’a de lònga sachut aparar. Podrián encara, tant que l’i son, pereu lo pregar per totei les pèstas a venir que menaçon nòsta planèta. E aqueles que vai nos adurre lo cambiament dau climat seràn de tot segur pas dei mendras…
Mai es que sabètz perqué ei sant Bastian que pregaviam a temps passat per la pèsta (e pas soncament a Grèus) ? La causa a ren a veire ambé son martiri, onte, coma l’òm saup, fuguet « tot emplit de sagetas que semblet eiriçon », coma ditz nòsta Legenda daurada occitana. Es per que garissiá lei malauts, e mai quand èron, totjorn segon la Legenda, « malauts a la mòrt ». Ce qu’èra lo cas per aqueles qu’agantavon la pèsta.
Sant Mari
Chronique du samedi 27 janvier 2007 en lenga nòsta
Lo 27 de janvier de l’an 554 trespassava sant Mari, un des pus grands sants de la Provença nauta, patron (entre autrei) de Forcauquier, onte sei relíquias se pòdon encara veire dins la catedrala.
Coma per vos contar sa vida, fuguèsse en resumit, n’i auriá pas pron de la totalitat des paginas d’aqueste jornau, m’acontentarai per encuei de citar dos dei miracles que faguet dins sa vida, que mòstron que sembla d’aguer agut un problèma ambé les chins, e qu’èra pas gaire un sant animalier…
Un jorn que s’entornava a son monastèri, fuguet recebut a l’ostau d’un paire de familha. Au moment que s’entaulavon, li presentèron lo pan. Lo benisset, et lo repais comencet. Mai a un moment donat, un des òmes qu’èra aquí prenguet un morcèu d’aqueu pan, e lo gitet a son chin coma aviá costuma de faire. Subran, lo chin tombet mòrt… Aquest animau meritava pas de manjar lo pan que la man drecha dau prèire aviá benesit…
Un autre còp èra en viagi, e aquí gardava totjorn amb eu un botelhon d’òli sant, per administrar lei morents en un bòn besonh. Mai una china qu’aviá son cadèu li sautet dessús, se cresent benlèu qu’aquí dedins l’i aviá quauqua ren de bòn a beure ò a manjar. Mai lo botelhon tombet e s’especet, e sant Mari baisset un pauc la tèsta en vesent aquò. Autant lèu, dos lobatàs sortiron dau bòsc, e se mangèron la china per revenge de l’injúria facha au sant…