De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins “La Provence – Edicion deis Aups”. Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes d’abriu dau 2005. Òsca !
S’es passat un 3 d’abriu
Chronique du dimanche 3 avril 2005 en lenga nòsta
Lo 3 d’abriu de 1768 naisset au Vilard-Naut, dins la vièlha familha alossarda des Onorat, lo pichòt Simon-Jude, qu’anava venir lo doctor Onorat, un de nòstes pus grands Bas-Aupencs.
Mètge, botanista e entomologista, a laissat son nom a tot plen de bestiòlas e de fossilis, coma lo bèu parpalhon « Thaïs Honnoratii », que i a plus gaire de gents encuei que l’an agut vist. Personatge passionant, èra a nòstes uelhs modèrnes un òme clafit de contradiccions. D’un costat conservator des pus reaccionaris (en 1815, aquel « Ultrà » s’engatget dins l’armada dau duc d’Angolèma), passet la fin de sa vida a faire benevolament l’avocat-interprèta per lei vièlhs que se retrobavon davant lo tribunau de Dinha sensa sacher lo francés…
Mai l’òbra maja de sa vida fuguet son « Dictionnaire provençal-français, ou dictionnaire de la langue d’oc ancienne et moderne » (Dinha, 1846), qu’ei nòste promier grand diccionari pan-occitan. Sabèm que Mistral, per son « Tresor », aguet promier l’idèia de faire un suplement a Onorat. Se saup pas tant que remplaça pas per aquò lo libre de nòste gavòt. L’òbra mistralenca ei d’una pus granda riquesa lexicala, e recampa mielhs tota la varietat occitana, mai lei definicions onoratianas son pron sovent pus complètas e pus precisas. E puei, coma posquer oblidar que se lo Felibritge aviá seguit les principis d’Onorat, lo problèma de la grafia de la lenga d’òc se seriá jamai pausat…
S’es passat un 10 d’abriu
Chronique du dimanche 10 avril 2005 en lenga nòsta
Eriam en 1312, e aqueste 10 d’abriu, a Dinha venián d’arribar a un compromés toquent un problèma que semblava de carcanhar la populacion en aqueu moment. Es un problèma que, fai encara quauques ans, auriá fach rire tot lo monde, mai qu’es ara pron pròchi de questions de nòsta actualitat. Fau dire que tòca a la question de la convivéncia de comunautats que sa religion dessepara…
Imaginètz-vos un pauc qu’au començament dau sègle XIV, i aguet de gents a Dinha per s’escandalisar de veire que dins l’establiment termau, crestians e jusieus se banhavon ensems… E mai qu’aquò : a la bochariá, les taulas onte vendián la carn « de lèi » (es ansin que se disiá « casher » en païs d’òc, onte de jusieus fugueron presents ben avans lo crestianisme) se retrobavon a costat des taulas onte se vendiá la carn per les crestians…
L’afaire fuguet discutit e jutjat au nivèu comunau, e jusieus e crestians tombèron d’acòrdi lo 10 d’abriu sus aqueste compromés. Per la carn, fuguet confirmat lo drech ais jusieus de tenir ses tres taulas de « carn de lèi », dau moment qu’èron sinhaladas coma talas. Per lei banhs, lei jusieus gardèron son drech ancian de se banhar coma les crestians e amb eles, ambé la condicion de contribuir a la despensa dei reparacions que la vila anava faire ai luecs. Amb aquò li èra laissat, se volián, la possibilitat de se bastir de banhs ren que per elei. Mai sembla pas qu’aqueu drech siegue estat utilisat, e a Dinha jusieus e crestians continuèron de sauçar dins la mema aiga…
Sant Robert
Chronique du dimanche 17 avril 2005 en lenga nòsta
Entre lei sants que se festejon encuei, n’avèm un qu’es un òme d’òc : ei Robert de Turlanda, pus conoissut coma sant Robert de la Chasa-Dieu (que d’autres calendiers remandon pasmens au 24 d’abriu). Aquel endrech que li an mes en francés « la Chaise-Dieu », e que de pichòt me demandavo de qu’èra aquela cadièra dau Bòn Dieu… Ai sachut lòngtemps après qu’aquò voliá dire la Casa-Dieu (en francés seriá estat « l’Hôtel-Dieu »), autrament dich l’espitau. Establiment que justament aviá fondat aqueu joine Auvernhàs, naissut la promiera annada dau millenari passat : en 1001…
Mai ce que lei gents avián gardat en memòria autre temps, a costat d’aquela fondacion, èra la taça d’aqueu sant… Una taça de bòsc, que de testimònis ancians nos dison qu’èra puslèu un cogordon… Aquela taça sieuna èra gardada preciosament dins la glèisa de la Chasa-Dieu coma una relíquia, e aquela relíquia la vouguet prendre amb eu lo còmte de Tolosa Raimon IV quand partet per la promiera crosada. Onte l’acompanhavon tot plen de « Provençaus » (venguts de tot lo païs d’òc), a començar per lo còmte Guilhem de Forcauquier, promier d’aqueste nom.
Amb aquela taça s’èra crosat, amb ela n’es puei tornat. La relíquia ne’n fuguet encar mai venerada, e lei romavatgis a la Chasa-Dieu faguèron que de crèisser. Jusqu’au jorn onte la taça despareisset, e lei romavatgis calèron. Restet lo sant…
Lo Jorn dau Rossinhòu
Chronique du dimanche 24 avril 2005 en lenga nòsta
Encuei 24 d’abriu, siam pereu lo 5 de Floreal dau calendier revolucionari, qu’ei lo jorn dau rossinhòu. Lo pus bèu cantaire de totei nòstes aucèus s’ameritava ben son jorn de celebracion dins l’annada. E èra normau de lo metre en abriu, qu’ei lo mes onte tòrna començar de cantar.
Aquela associacion, entre lo cant dau rossinhòu e lo retorn dei bèus jorns, ei meme talament fòrta que metre sei vièstits de printemps se ditz en provençau « faire cantar lo rossinhòu ». Es polit, non ?
Pas tant polida bensai l’expression « prendre lo rossinhòu », que vòu dire s’empegar… Mai bota, d’abòrd de biais de dire aquò, n’avèm de molons. E aqueste, au mens, mòstra qu’un bòn Provençau a normalament lo vin gai, e se pòt de còps que i a lo faire un pauc desparlar, lo farà totjorn cantar…
Se ditz tanben en provèrbi que « les agaças fan pas de rossinhòus ». Mai aquò se ne’n siam totes pron avisats un còp ò l’autre, e cadun aurà de tot segur son idèia aquí dessús…