Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei, titrada “Una bèstia pichina-pichina que nos fa pas ges de paur e qu’en mai tot lo mond aima…”, v’es prepauada da Joan-Marc RABIER sòci de l’IEO 06. Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
“La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc !”
Una bèstia pichina-pichina que nos fa pas ges de paur e qu’en mai tot lo mond aima…
Tot un fum de mond son espaurugats per las aranhas, las vèspas, los forselons o las formigas rojas ! E degun – Non degun !- aima pas los moissals ! Mas tot lo mond aima, o per o melhor dire, adòra las catarinetas o las galinetas ! Demest los insèctes, la galineta es lo babau lo mai aimat e aquò de’n pertot e dempuèi la nuèch dels temps ! Òc, vos parli de la galineta a set punts o per far saberut de la Coccinella septempunctata. Es la mai comuna amb sos set punts, mas n’i an tant d’autras espècias – 129 ! – que an de dos a vint-e-quatre punts per la mai puntada ! N’i a que los parpalhons que son tanben presats per fòrças gents, de dròlles o de vièlhs, que corrisson, de costuma, pels prats, en bragas cortas e poseta, per amor de los agantar. Totes los pichons occitans d’un còp èra la reconoissián sus una fuèlha aquela bestiòta amb son curvèl roja e redond, sas doas alas ben protegidas, sas tres parelhs de cambetas e sos punts negres ! E totes la podián nomenar : la galineta ! La catarineta ! En francés, ara, es la meteissa causa : gaireben totes los mainatges lo vos diràn : la coccinelle ! Aquel nom es recent : foguèt fargat per lo sabent Linné en 1750 per designar la bestiòta d’un biais scientific. S’inspirèt de la paraula latina coccinus, que vòl dire «escarlata». E Coccinella deven coccinelle… coccinèla al mòde nòstre ! Demorava als regents de l’escòla publica, gratuita e obligatòria que de o far passar dins lo cap dels escolans en plaça de La bête à Bon Dieu o coma per dire en cò nautres, la galineta del Bon Dieu que podiá pas mai dintrar dins l’escòla laïca !!!
Sabetz que i a, sonque per aquela bestiòla, mai de set cents noms diferents dins mai d’un cinquantenat de lengas ! I a pas gaire d’insèctes que se pòdon glorificar d’una celebritat parièra ! Per la màger part, an pas que dos noms : un en lenga vulgara e un autre en latin !
En occitan, la bestiòta prenguèt tota una tièra de noms. N’ai comptat vint-e-cinc : catarineta o galineta, l’avèm ja dich, mas tanben se pòt trobar dins los diferents dialèctes de l’occitan : cacarineta, buòu de Nòstre Sénher, vòlaguiraud, vòlapaura, parpalhòla, peperon, peperin, piroleta, perdigoleta, bimbavòla, pimparòla, pimpavòla, pola de Sant Joan, porquet del Bon Dieu, viraglauda, vòlamaria, vòla-didau, Mariavòla, mariacondon, papolon, condaron, jana-maria… ! Vesètz aquí que la religion i es fòrça presenta amb Dieu, Maria e Sant Joan ! Que siá la bèstia del Bon Dieu, es plan segur ! Ela serà doncas una bèstia positiva, una messatgièra que carreja lo bon e lo ben, que pòrta bon astre e que pòt ajudar a endevinar lo futur ! Los sols que l’aiman pas son los pesolhs ! La pesolhina l’asira ! Pesolhs e nierons son al menú de las catarinetas e de lors nenons, las larvas.
Sabetz que per se protegir, la catarineta a son curvèl, fòrça rigid e dur, ont se pòt recatar coma o fan las tartugas. E, en mai, ten una arma secrèta, una arma quimica ! Quand es atacada per un enemic, un aucelon sens gaire d’experiéncia, la catarineta escampa per sas patas una goteta d’un liquid jaune, pudissent e empoisonant ! E lo paure golut l’oblidarà pas aquel gost afrós, que de tota sa vida se gardarà de voler engolar un còp de mai una autra galineta !
Per acabar aquel article, nos cal sos-linhar lo fach que mainatges e mai grands an totjorn aimat jogar amb las catarinetas. Los dròlles cantan de formuletas per la far volar. Los calinhaires la consultan sus la direccion de lor vida ! Seriá una devinaire que pòt predire l’avenidor e balhar d’indicacions a las gojatas sus lo maridatge de venir ; lo vilatge ont demòra l’espós futur o, en mai, devinhar son nom ! I aviá que de se la daissar envolar de son det en cantant una cançoneta per ne’n saupre mai !! Es una bestiòla a la quala òm pòt demandar tot un fum d’ajudas, de desirs o de conselhs sus :
– lo temps que va far :
Piroleta dau bòn Dieu
Vòla, vòla dins lo cèu
A Dieu monta ma preguièra
Deman es per s’amusar,
Que deman çai plòga pas !
– la direccion que va prene la vida :
Parpalhòla vòla
Vai-te’n a l’escòla !
Prene teis matinas
Vai a la doctrina.
E los amoroses diràn :
Diga-me, Catarineta
Onte passarai
Quand me maridarai ?
Amb lo secret esper que passa sus l’ostal del gojat lo mai polit o lo mai ric e sobretot pas sus la glèisa, signe d’una vida futura en religion coma… sòrre o curat !
– un messatge per lo Paire al paradís :
Galineta, monta al cèl
Acampar lo pan d’anhèl !
– una crida facha pels joines a maridar :
Catarineta de Bèu-Caire
Vai-te’n cercar ton calinhaire.
E tanben fins a l’ora dins un temps ont las mòstras de punhet o de pòcha existissián pas pels pastres e pastretas :
Piroleta, piroleta
Diga-me l’oreta
Se es un ora
envòla-te !
Se es doas oras
envòla-te !
Se es tres oras….
Vos aviái dich que la catarineta foguèt, del temps que Bèrta filava, la «Dòna Irma» del campèstre….
Ara es mai triste, amb la pollucion als pesticidas e insecticidas la bestiòta sofrís ! Paura anima ! Que preguièra poscam far montar al cèl per te salvar ?
Un tèxte nascut e inspirat de la lectura de la revista La Hulotte n°108, le journal le plus lu dans les terriers / lo jornal lo mai legit dins los traucs (8 rue de l’Eglise, CS 70002 F-08240 Boult-aux-bois), qu’es consacrada a d’aquel babau tant agradiu ! Amb l’ajuda del Tresor dóu Felibrige de F. MISTRAL (SLATKINE, Editions de l’Unicorne, 1979), del Diccionari francés-occitan de Cristian RAPIN (IEO -EOE, 1991) e en linha, lo site Lo Congrès per los diccionaris gascons.
Joan-Marc RABIER
“Aviái escrich aquò coma trabalh de l’universitat”.