Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei titrada “Mario” v’es prepauada da D.L.M.
Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
“La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc !”
Mario
Aüra, lo mai dau sieu temps, lo passava d’asseton sus lo sèti davant de maion. Non èra tant li sieu cambas que li faíon defet – avia totjorn augut de bòni cambas – mas s’estraissinava una pòrca bonquite coma diía, e se bolegava de tròup, si metia a tuéisser l’accident, li mancava l’alen, bofava coma un pòrc e li semblava pi de crepar negat a la maniera dei catonets que sa maire d’un temps li demandava de mandar ad patres : eu, ben obedient, ne’n achapava un dins cada man e lu prefondava dins l’aiga dau tinon pi lu regarjava emb’un interès esquasi scientífico s’aflarar, si debatre, escambetar, si donar da far per provar de s’arambar a la vida. Si debatent, lu catons, emb’ai sieus arpions de novèus-nats non encara amolats, lo catigolavan mai que l’esgrafinhavan ; pi, au mai lo temps sota l’aiga passava, au mai lu catígolos si faíon debles. Lu catonets, boca duberta, semblavan tetar l’aiga, mas tetavan sempre plus adaise, fins que s’endurmèsson… coma un enfant que « dobla li gengivas » e que per l’apaisar, li si mete un paparotet en boca.
Mario si remembrava mai de setant’ans plus tardi l’agonia dei catonets. Si remembrava que pilhava un certen plasir a donar la mòrt en aquelu cats, sobretot que la sieu execucion èra ordinada da la maire, cen que lo descorpava ai sieus uelhs d’enfants. Mas aüra non èra plus un enfant, e non si podia empedir de far lo paragon tra l’agonia dai catons dins lo tinon de la maire, e la sieu agonia pròpia, lenta, doloroa e penoa. Encara auguèsse la fòrça d’anar en campanha a si culhir d’èrbas plagadi que li faíon tant de ben au bofet quora s’en preparava de tisanas. Mas a pena se si podia remocar fins da Nando lo panatier per si crompar la sieu griça ; e ren qu’aquò li faía patir l’enfern.
Non. Aüra, lo paure Mario èra condamnat a s’estaire ferme, condamnat a pensar, l’única ativitat que non lo faguèsse s’estofar. Alora pensava. Pensava tota la jornada. Pensava mai que vivia. Dins la sieu vida, jamai non avia tròup pilhat lo temps de pensar. Cau dire qu’avia totjorn travalhat coma un turc. De mestier, faía lo murador. Un bòn murador, èra. Avia travalhat aquí, au país, avia travalhat dins tota la valada, avia pi travalhat davau. Non avia jamai molat de travalhar, e de vacanças, ne’n avia jamai pilhat. Pi, la sieu jornada acabada, li calia mai travalhar la campanha. En mai dau murador, faía lo paisan. E segur qu’amolonava. Sobretot qu’èra totjorn restat solet e que non espendia jamai ren. Es per aquò que li lengassas dau país – per gilosia – diíon d’eu qu’avia viscut de stents per morir ric. Èra un pauc ver, aquò. En mai de cen qu’avia au país, baracas e campanhas mai que ne’n basta, èra proprietari de tres apartaments a Niça qu’afitava e que li frucavan una bela renta.
Se non s’èra jamai maridat – ni manco jamai enamorat – èra pura un òme e avia ben, de còups que li a, quauqui envuèias de palhassa. Per aquò se sodisfava pron ben d’amors tarifadi, dont anava sensa deguna gena, e lu bordèus de Niça li permetion de chausir cen que li faía mestier per rassasiar li sieu ráfegas de desir. Lo plus sovent, es dins lo quartier dau pòrt qu’anava si recrear.
La sieu putan preferida èra una belga befa e grassòta que si faía sonar Elisa. Non s’èra enamorat, mas s’èra acostumat a ela e pi – lo cau ben dire – li plasion li sieu ancas largui e pofidi que s’agradava a agantar. Emb’ai ans, aquela fidelitat a Elisa li avia vorgut tra li prátigas dau luec la nomenaia de « Aqueu-que-si-boa-la-Belga ». E pi un jorn – anatz-vos saupre perqué – en entrant au bordèu, non avia retrovat l’odor de perfum que de costuma li metia sau en boca, non, mas un un odor de renaís l’avia assautat que li avia fach escufea. Avia la cinquantena passada. Èra pi anat a la palhassa embé la Belga, mas li avia ren augut da faire : maugrat li tentativas numerói e plena d’imaginacion d’Elisa e la sieu bòna volontat, Mario, per lo promier còp de la sieu vida, avia soít.
Despí d’aquesto jorn, non avia plus jamai vist Elisa, ni minga autra putana de Niça ò de minga autre luec. Non ne’n avia manco plus d’envueia, e aquela nòva castitat non li peava per ren.
Non, aüra, quora si volia recrear, s’en anava au cinemà. Tot’un avia fach lo carcul que, quora finda si crompèsse un cornucho de turc-bofat, per lo meme pretz, podia anar tres còups au cinemà quora denant, anava un còup solet embé Elisa… Un sòu es un sòu, e grincho coma èra Mario, aquò èra un argument de pes.
Ancuei, assetat sus lo seti d’en maion, non èra manco plus question de poder anar au cinemà. La television, non l’avia jamai vorguda… Pilha garda ! Lu films, lu si virava dins la sieu tèsta blanca. « A tèsta blanca, lo cervèu li manca » ditz lo proverbi, mas eu, avia tèsta bòna e lo sieu cervèu marchava sensa trega ; e alora, li relonavan en ment de recòrdis tot possós que s’èran estats tenguts estremats da mai de cinquanta ò sessant’ans.
E lu si ramentava embé fòrça plasir. Aquelu recòrdis que lo temps generós li tornava, non arribavan sensa ren, mas cargats d’una giberna còmola de magon e de melanconia. Mas – anatz-li-vos capir quauqua ren – èra un magon agradiu ! Una malinconia que lo faía patir d’una dolor plasenta. Mario non avia jamai augut l’ocasion d’escotar de música, mas de si remembrar ensinda la sieu vida passada, ressentia lo plasir dolorós, la sofrença gaudiua que si pòu ressentir quora, dins la seguida d’un chacrin d’amor s’escota, da solet e emb’un temps neblós, la segonda sonata de Chopin.
Embé luchiditat, malícia e filosofia, Mario s’amusava de s’avisar quanta riquessa podia emb’au temps s’arubatar un sovenir. Comparava lo temps que passa au tavan merdassier, arubatant adaise lo sovenir, lo fent ensinda créisser e embelir, mas li s’apogent finda sobre au ponch de non poder plus caminar sensa.
Avia totjorn totplen aimat li bestietas, Mario. E es ver que basta eu podia anar a paragonar la vida a un rubata-bua. Li revenia aüra en ment quora da pichon, anava si corcar a morre-bocon sus li ribas dau riu per poder rabaiar de cacetas de labrena que si portava pi a maion dont ne’n faía l’alevament dins de boitas de tòla que si tenia sus l’abaín de la fenèstra de la sieu chambra. E si diía que de si remembrar aquò li aduia mai de plasir que cen que li podia adurre a l’época lo fach meme de si corcar en tèrra per achapar lu salamandrons.
Ne’n volia per pròva aquela istòria que li èra arribada davau, un jorn qu’avia beugut un còup de tròup, que s’èra retrovat dins una mescla de buvachons dins lo quartier de la Bornala, e fin finala li vòlas l’avion mes en caponiera lo temps que païssèsse lo sieu Barbera, lo menaçant de la cort d’assisa. A l’época li vòlas faíon cen que volion e degun si seria pensat d’anar si plànher de la prochedura. E alora, l’avion laissat mofir una setmana en gabiòla, mesquin, dont èra devengut lo paga-pena d’aquelu policiers, ancians sota-oficiers de la coloniala reconvertits dins la bòna execucion de la lei.
Non si podia dire qu’aquela istòria de caponiera abusiua siguèsse un bèu sovenir, e pura Mario la si remembrava embe nostalgia, laissant finda escapar : « E ! Vai qu’a l’época, lu policiers ti faíon caminar drech, vai ! Aüra, paures de nautres, m’as capit, né ! »
Non. Non li èra per eu de bòi ò de marrits recòrdis. Tot èra recòrdi e cadun valia la pena d’èstre arubatat, per conservar lo paragon dau merdassier. E ja da pichon, èra parier emb’ai sòus : non li avia de bèli peças e de moneda menuda, tot èra bòn a metre dins la sieu bóissola d’amborn que li avia recamat son paire. Es aquò que li permetèt de si crompar lo sieu promier apartament de Niça.
Mario èra un òme que deranjava au país. La sieu manièra de viure deranjava – de viure fòra camin. La sieu intelligença deranjava mai que tot. Cen que plasia a Mario èra de sentenciar en francés emb’un tòn de savi : S’ils calomnient le génie, c’est qu’ainsi ils se consolent d’en être dépourvus !
Li gens diíon qu’èra dròle, cen qu’avia dins la boca dau monde, lo sens de fòl complet. Non avia jamai fach de mau en degun, mas la sieu personalitat originala e liura non si confaía emb’au trintran dau país.
Mario se fotia ben de cen que podion pensar lo monde, ansi se’n amusava.
Lo curat non aimava Mario. Èra un curat de campanha que non avia « inventat la marcha arrièra » coma diía Mario emb’ironia, per dire que non èra ben desgordit. Lo curat pilhava Mario per un servent dau diaul, dau demòni, e Mario se’n jugava e tratenia aquela credença estupida.
A cada còup que monsur lo curat passava davant lo seti de Mario, Mario li sortia totjorn la meme ritornela a la manièra d’un fòrmula maléfica :
Se cápita qu’un jorn, m’ascendètz pi li requias
Vorríi que l’ataüt siguèsse ben lustrat
E qu’embé d’aiga rasa siguèsse estat fretat
Au manco, sota tèrra, non mi manquerá l’ària
Lo curat sensa manco lo regarjar si senhava e partia de corsa en glèia sensa li respòndre.
Aquela ritornèla misterioa non volia dire ren. Es ben cen qu’amusava Mario, que sabia qu’ensinda, lo preire si doneria talament da far per li poder trovar un sens estremat.
En veritat, Mario avia la passion dei mòts e li agradava de lu far cantar, quora finda non auguèsson minga sens. E coma faía emb’ai sieus sovenirs, provant de lu descantonar per lu si repassar e per lu s’embelir, ensinda provava de faire embé li paraulas oblidadi.
Denant, lu vielhs diíon… Mi rapeli que mon paure paire diía…
Un jorn, denant que la sieu pòrca bronquite l’auguèsse assetat per fòrça sus d’aquesto seti maladit, lo sacrestan l’èra vengut a trovar per li demandar de taconar un bèu candelier de glèia, vielh que non sai, tot galambre e que s’èra rot. Mario, que embé li sieu mans èra ben desgordit e totplen operós, s’èra donat da far per poder rendre a la parròquia una gramua bèla nòva. La li avia tocat saldar embé la sieu canela, tant ben que pi la saldadura èra arestada envisible. E saldant la gramua, li èra vengut en tèsta la paraula requia. Ascendre li requias. Èra estat tot content d’aver poscut retrobar una paraula que non avia jamai plus audit despí de la doctrina. S’èra pi remembrat que li requias èran aqueli quatre candelas que s’ascendion a l’entorn dau catalet quora si faía li messas de funeralhs. Alora apreciava lo grand plasir qu’avia de prononciar una paraula coma aquela, paraula trista per una cerimònia trista, una paraula de mòrt mas una paraula qu’èra mòrta e que venia de ressuscitar, a l’asard d’una saldadura.
De paraulas qu’apartenion au temps passat. Coma lu sieus recòrdis d’alevament de salamandras, de batòsca a La Bornala, ò d’anegament de cats. Mario vivia dins lo temps passat. Lo sieu present èra mòrt, non li sobrava plus que lo passat. Maugrat la sieu intelligença, Mario stentava a capir coma podia encara aver un passat sensa non aguer plus de present. Per cen qu’aregarjava l’avenir alora, a pena se lo veguèsse tra quatre taulas… ben fretadi a l’aiga rasa…
Mas finda se Mario e lo curat non anavan ben d’acòrdi, finda se Mario dins la sieu vida non avia pas tant gaire frustat lu bancs d’en la glèia, en s’aluenhant cada jorn un pauc mai dau sieu passat, Mario sensa dubi esperava segretament bessai ò sensa voler lo si dire, que li requias dau curat li permeterion de far lo camin a l’encontrari e, cu saup, de si poder torna alongar a morre-bocon sus li ribas dau riu…ad patres.
DLM