Magali BIZOT-DARGENT a participat au concors literari de l’associacion “Leis Amics de Mesclum” dins la categoria “Novèla” dont auguèt lo premier premi. Aquesta associacion, que ven tot just de publicar “L’armanac de Mesclum 2007”, e l’autor, auguèron lo gentum de nen permetre la publicacion d’aquest tèxto premiat. Que sigon aremerciam d’aquest regal qu’arriba per Calènas.
Arquitectura literària (2)
Per legir la premiera partida : http://ieo06.free.fr/spip.php?article763
Fau dire que per la construccion, lo libre es un materiau unic. Stable, solide, de bòna proporcion, sa matèria, sa geometria e sei talhas diversificadas son sòrgas d’infinidei combinasons. Avètz lei grandas enciclopedias deis annadas vint, passionantas, cubertas de fòrt carton telat verd sorn, que son excellentas per faire de fondacions duradissas, per montar leu un barri massiu, armoniós e decoratiu. Avètz lei grands libres d’art, ambé de reproduccions belas, de fotòs malurosament negras e blancas a l’epòca, mai irremplaçables per cubrir una galeria, un passatge secret, rapòrt a sa dimension apreciable. En mai èran, aquelei libres d’art, una benedicion per se faire una taula, un liech per lei titèias, un plateu per lei terralhetas, una pòrta ò un contravent discrets.
Lei pichons volumes cartonats, ben prim, fasián tanben de bugets, de teulissas per leis ostaus de titèias, de supòrt per lei objècts d’art que trobaviam, furnant dins lei caissas. Un pauc mai espès, lei libretons fan de briquetas, de cairons dau tot venent per lo chantier.
Après, avètz lei libres brocats, pas ben solids, que pòdon estre utilisats solament, e ambé precaucions, per consolidar un pè de muralha, per un remplissatge grossier. Puei la peira de talha ordinari qu’es lo libre classic, religat ò cartonat, in octavò, que l’avètz ben en man e podètz lo trabalhar sensa problèma dins la construccion correnta.
Enfin lei edicions raras, lei pichòts volumes de format inacostumats que fan d’excellents elements de decoracion, de merlets, d’encadrament de finestras, ó de mosaicas muralas. Apondètz quauquei tapís que ma maire trobava tròp polits per i marchar dessuta e que nos fasián de cuberts quand lei susfàcias èran tròp grandas per lei libres d’art, qu’an fin finala una envergura limitada, que son pesucs e qu’an de besonh de sosten.
Quand se siam mes a utilisar de planchas de recuperacion, de pichòts mòbles inutilisats, de bòsc de caissa, per empielonar lei nòstrei galerias, es qu’aviam ja agut d’amenaças d’avalancament. E aviam turtejat la catastròfa. Es pas facile de dire a sei gens que lo pichon fraire es enterrat sota una tona de libres escrancats, qu’es mòrt au camp d’onor, son ange blond, e que maugrat la mandadissa d’una còla de sapurs de secors avèm ren poscut faire. Per pas aver aqueu tipe de problèmas de resòuvre, au primier signe d’avanlacadas, avans que la situacion degenerèsse, aviam pres lei mesuras que s’impausavan. Empielonar lei trencaduras, lei passatges sosterranhs, elevar de pielons dins lei salas mai vastas. Çò que fuguèt fach, ambe consciéncia e responsabilitat. Dins l’ostau e dins la partida non inondada de la cròta aviam trobat tot çò que faliá, sensa derinjar degun, sensa attirar l’atencion. E avèm trabalhat. Fòrça, qu’èra una grand’òbra. D’annadas, qu’èra un chantier evolutiu. Eriam meritants en mai, que i aviá ges de caufatge dins aquesta univers libresca, e pelava !
Faliá demorar vigilent, que lo chantier èra pas legau. Tolerat per lei autoritats parentalas, perque pas gaire visible, mai pas reconeigut vertadierament. E donc passible d’èstre arrestat, barrat, ennebit, se li aviá de dificultat, de damatges sus lo materiau, o de nafraduras sus lei obriers.
Fau pas oblidar que la construccion es un mestier. Ambé sei regas, seis usatges, un fum de consideracions de tota mena d’estudiar avans que de dubrir un chantier. Fau pensar en totei lei parametres, faire d’estudis geologics e literaris seriós avans la debuta de l’operacion. Pensar qu’un Jules Verne de 1866, qu’es gròs de segur e resistènt, mai qu’a viscut, que sa cordura es devenguda lasca, se comportarà pas coma un Aragon de 1957, tot nòu, tot beu, tot lisc, ben fresc, que ren podrà faire bolegar, ni resquilhar.
Un albom de Vaillant, lo jornau lo mai captivant, lo nòstre jornau preferit de la debuta deis annadas cinquanta, aurà la fragilitat deis òbras grandassas de papier marrit de l’après-guerra e lei defauts de la premsa en generau, que manca de soliditat, de fermetat e d’objectivitat. Aurà una tendència marcada de faire lo ventre, de se laissar anar, qu’es pas compatible ambé una construccion seriosa. Lo faudrà negar dins la maçonaria que se tendrà pas coma per exemple, un albom sus lo retabla de Cracovia, estampat a Varsovia, ambé de carton de primiera qualitat, que lei fotòs n’en son pas gaire polidas, qu’es lord coma un ase mòrt, mai vos recomandi la nervositat dau papier, la rigiditat de l’òbra. Una cima de l’edicion. Fau conèisser tanben l’albom dau Metrò de Mòsco, una maravilha. Lei produccions dei pais dau blòt comunista en generau, que l’ostau n’èra clafit, èran rusticas, pas totjorn d’una qualitat literària granda, mai per la construccion èran l’otís de basi, lo pantai de l’arquitècta. Papier lord, encras grassas e pudentas, mai soliditat garantida, cuberta a tota espròva !
Lei grands escrivans son pas totjorn aquelei que fan de bòns materiaus bastissaires. Un Moliere, en uech tòmas, dins una edicion brocada de 1913, que veniá de mon grand adorat e qu’aviam agut la sensibilitat de lo metre en bòna plaça, de i faire fisança, nos a provocat una catastròfa grandassa, que lei cubertas n’en èran mau corduradas, lei paginas esquilhavan, e son estat, aquelei Molieres, a l’origina de resquilhaduras de terrens de granda amplitudas. Bòris Vian qu’èra un jove escrivan, pas gaire reconeissut, èra pasmens ben melhor, dins son edicion originala, per sa stabilitat. Pas ren d’instable dins aquel òme, es de remarcar.
Lei materiaus qu’aurián poscut èstre lei mièlhs adaptats, lei mai resistents èran malurosament embarrats dins una bibloteca grandarassa, de quatre pòrtas, facha per mon oncle qu’èra ebenista. E aquela bibliotecassa èra enebida ais enfants. Lei claus èran dins lei sarralhas, pasmens i tocaviam pas. Libres preciós, edicions recercadas, libres que mon paire considerava coma nocius, li èran empresonats. La guerra dei botons, que li aviá de marridei rasons, enebit fins a quatorze ans.
Tot Rabelais, illustrat maravilhosament, sota clau, que n’aviáu una edicion expurjada per leis enfants. Pierre Louys, lo Larousse Medicau, Zola, Sade e tanteis autres, presoniers, impossible de lei legir avant setze ò dètz-e-uech ans, e donc impossible de leis utilisar. E pasmens aurián fach de bel obratge. En mai, aviáu una furiosa enveja de i anar furnar dintre. Enfin, que volètz que vos diguèssi, la creacion es pas totjorn ajudada !
Urosament, n’i aviá de libres enebits que mon paire, maugrat sa celebra memòria, aviá oblidat d’escondre. E naturalament lei trencadas, lei galerias cubertas èran de formidables salons de lectura, d’inagotablas minas de trobalhas, per ieu que de pichona me faliá un ò dos libres cada jorn. E lo gost, lo perfum, la sabor d’un libre enebit, es pas de creire, encara mai dins un endrech limita autorisat. E legit a la candela, es lo paradís ! De candelas dins un univers de papiers ? Non, nos a jamai pareissut dangerós, pas un moment, perqué ?
Una dei grandei dificultats èra de trobar l’aluenchament ideau dei galerias entre elei per evitar la fragilisacion de la construccion. Levar de libres un per un sembla, sota un molon ben organisat, pas gaire dificile. Mai lei retirar de dessota una piela brandanta de tres metras de n – aut, assegurar lo vueje ansin creat, just avans l’escrancament, empielonar dins l’envam, es un art, un espòrt, una passion, un sacerdòci. E pasmens l’avem fach ! L’enfantunha a de ressorsas inimaginablas !
A… la fraternitat, la solidaritat, lo trabalh de chorma dins la mina, un monde, un univers que vodriáu ben vos faire partejar. Mai coma ? L’avètz pas coneissut, lo coneisseretz jamai! Aqueste monde es acabat, desapareissut, oblidat per jamai. A faugut de mes de trabalh, de camions inombrables, d’amics incondicionaus en tropa, tres ostaus aculhents, e de coratge, de volontat qu’es pas de dire per desmenajar aquel univers libresca de foliá, per l’acabar, lo redurre au non-ren !
E la nòstra fiertat demorarà que jamai i aguèt d’accident lord, jamai de desapareicion dins lo personau, jamai d’estofaduras, d’obrier sepelit a mòrt, jamai d’explosion, d’incèndi, jamai de còp de grison ! Un chantier exemplari, que s’ameritariá d’èstre mai coneissut. Pensi benlèu a una omolagacion retrospectiva au Libre dei Recòrds, a una epòpeia televisada, a un roman tant beu e tant lòng coma la Comedia Umana, ò lei Rogon Maquart. Cu a jamai ausit parlar d’un tau chantier faraonica ? Sariá pecat de laissar una tala òbra se perdre dins l’oblit, dins la mediocritat, dèu aguer una plaça dins la memòria e la conciencia dei pòples.
Cinquanta ans après, siam encara vivents, leis obriers de l’impossible, lei minaires de la biblioteca, lei golas negras de la sala de manjar, leis aventuriers de la literatura ! Leis representants de l’autoritat de l’epòca son totei desapareiçuts. Nautrei avançam vers lo vielhum. Se vesèm de còps, per de rescòntras d’ancians. E a l’evocacion dau nòstre gloriós passat, avèm la lagrema a l’uelh ! E òc, i eriam ! Ges de medalha per nautrei, ges de reconeissença, ges de pension. Mai l’avèm fach. Lo dever complit nos basta ! Lo dever complit e la glòria de poder o contar a nòstreis enfants !
Magali BIZOT-DARGENT
Per comandar l’Armanac 2007 de Mesclum : http://ieo06.free.fr/spip.php?article748