Per lo segond còup de sòcis de l’IEO-06 si son donat un apontament sus lo malhum embé ZOOM per un cors de lenga que durèt una ora de temps.
Au programa :
– Que de nòu ? Cadun au sieu torn conta la sieu setmana
– Coma lo diètz en niçard : Je l’ai rassasié avec une assiette de pois-chiche.
– Dictada :
– Que sabètz sus la fèsta dei mai ? (cadun fa de recercas per poder parlar de la fèsta)
Participèron au cors de lenga : Crestian, Joan-Pèire, Rogier e Marido, Quiquí, Jennifer, Marc, Choaseta, Carlòta.
ex : Lo “Que de nòu de Joan-Pèire” :
Lo Bauç de Sant Joanet
A un vintenau de kms de Niça s’atròva Sant Joanet e au sobran dau vilatge lo bauç, la « ròca tant bèla » cantada da Maurís sus d’un tèxte de Choasa Margaritora-Sgaravizzi. Es un luec de caminada estimat sobretot a la prima, quora fa encara frei en montanha. L’endrech que causiguèri per m’anar passejar après doi mes d’embarrament e mi tornar faire una « santat ». Cau dire que la caminada presenta minga dificultat, 400 mètres de denivelat, doi oras e mieja a tres oras per anar-venir.
A Sant Joanet cau laissar la veitura au parc a l’entrada dau vilatge. Pi puar au mai aut dau vilatge e sègre li saetas que menan dau vièlh camin de Sant Joanet a Bezaudun. A la premiera forca, pilhar a seneca lo camin larg, caladat que pua au travèrs de la garriga dont s’atròvan missugas, èuses, caes, arzilacs e ginestieras a l’odor de mèu. A la segonda forca, dont l’i a un panèu que dona la direccion dau « Bauç de la Gauda » (que non cau pilhar) anar a seneca e puar la dràia a seneca que serpeja fins au som. Aquí arriberètz a un planistèu e traverserètz un lapier clafit de farígola, de santjoan e de campanulas per arribar fins au taulier d’orientacion.
La vista es meravilhoa podètz veire au levant Cau Ferrat e au ponent l’Esterèl
– Coma lo diètz en niçard : Je l’ai rassasié avec une assiette de pois-chiche.
La propòsta de Jennifer : “L’ai assodolat emb’una sieta de cees”
Dictada :
La regina dau mai
Gòrba de flors sus la tèsta,
Apolon convida a la fèsta,
Siam venguts virar lu mais,
Balar, cantar èstre gais,
En la Tina de li Fadas(1),
La joinessa s’es radunada,
Manda lu sieus riquiquis,
E nen ditz siam ben aquí
– Que sabètz sus la fèsta dei mai ? (cadun fa de recercas per poder parlar de la fèsta)
Lu Mais
La fèsta tradicionala dei Mais
« Lo mes de mai es arribat lo plus bèu es aüra. »
« Lo mes de mai es arribat lo plus bèu es aüra… ». Es ensin que comença la cançon Lou festin de li Verna de Francés GUISOL (1803-1874) escricha en lo 1821 en l’onor d’una fèsta campestra que si debanava cada annada en lo quartier dei Vernas a Niça, sus la riba seneca de Var, l’endeman de Pandecòsta.
Lo mes de mai es considerat coma lo mai bèu de l’annada. Aquesto mes es lo simbòlo de la bèla sason e de la joinessa. Un pauc dapertot en França, aquest periòdo es pretèxt a de manifestacions qu’interessan la collectivitat.
Lo premier de mai, si dona lo « mai » ai jovenetas : segon li regions, lu joves meton davant la sieu pòrta un masson de ròsas, de muguet ò de farígola, signe de declaracion amoroa.
Segon lo « Petit guide des Fêtes »(2) dau Musèu dei Arts e Tradicions Populari, la costuma de regalar de muguet lo premier de mai vendria de la fin dau sécolo XIX e auria per origina li vilas de Compiègne, Rambouillet e Meudon.
Mas aquesta costuma de regalar, a una joveneta que un calinha, un « mai », aubre, brancas ò flors es totplen mai anciana. Ne’n trobam traça en de tèxtes de trobadors e trobaires de l’AtgeMejan ; tradicion associada a l’idea dau « reverdissament » de la natura e a una vision dau temps considerat coma ciclic, d’un retorn dei sasons. Es signalada a comptar dau sécolo XIII e troberia li sieu originas aluenhadi en de fèstas pagani consacradi a la dea Màia (fèsta de Cibèlas). De preires, lu dentrofòros, portavan lo pin sacrat rapresentant Atís endurmit dau temps de la lònga nuech d’ivern.
Cada flor ò essença avia un sens precís e èra interpretat segon un còde eroticò-amorós vegetal. En Provença si regalavan de ròsas ò de farígola ai filhas li mai « bravi ». Lo lament d’un abandon èra signalat per un masson de romaniu, mentre la certituda d’èstre tradida si marcava per una braçada d’ortigas. En Borgònha, si regalava ai jovenetas simpatiqui una branca de caupre mentre per aqueli ai usanças mai laugieri, una branca de sap.
Per lu catolics, lo mes de mai es aqueu consacrat a la Vierge
Maria.
Tra li fèstas que li son dedicadi, da sinhalar lu « mais » de Nòstra Dama de París dont a comptar dau 1449, lu dauriers de la ciutat regalavan a la Vierge Maria un aubre verd lo premier de mai, pi de poemas en un estuch d’aur ciselat. Mai tardi ai sécolos XVII e XVIII, siguèron de tablèus firmats per de grands pintors.
Lu « mai » en lo País-Niçard
En lo País-Niçard, la tradicion de plantar un « aubre de mai florit » perdura. L’aubre de mai es considerat coma simbòlo de la feconditat novèla. Aquesta fèsta siguèt premier campanharda. Lu joves plantavan lo mai, de maniera generala un pin drech, decorat de guirlandas, davant la pòrta de la joveneta qu’aimavan. Per extension si plantava lo mai davant la maion d’una persona que la collectivitat volia onorar : cònsol, curat, congregacion… Aquesta fèsta assimilada per la Glèia, donava luec de còup que l’i a, a una benediccion de l’aubre.
Aquesta tradicion s’espandissèt ai vilas, en lu quartiers, dont la joinessa s’acostumèt de virar lo mai, es a dire faire de rondas ò brandis sota dau motiu florit central esperlongat per de guirlandas. Aquesti guirlandas de premier vegetali (boís, lentisc, abaguier, mirta, paúmola) siguèron remplaçats a pauc a pauc per de papier colorat e de lampions.
Virar lo mai
En lo sieu jornal dau 6 de mai dau 1876 Maria BASHKIRTSEFF (1860-1884) exprimava la sieu jòia d’aver participat en aquesta fèsta : « … sabètz qu’a Niça existe l’usatge de virar lo mai, es a dire que si pende una corona, una lanterna e si bala, dessota, de rondas en cantant… E ben ! ieu li doni un rossinhòu ; dii aquò ensinda perqué lo rossinhòu(3) que vòla, cançon ja en vòga au sécolo XVIII, es la cançon la mai populària e la mai bèla de Niça. Ai fach alestir per avança e pendre au mitan de la carriera (carriera de França), una maquina de fulhatge e de flors armada de lanterna veniciani… Ai cantat e virat embé tot lo monde, a la contentessa dei boai niçards, sobretot dei gents dau quartier que mi conoisson toi… Cen que li a lo mai plasut es que ai cantat e dich quauqui paraulas en patés… E lo fuec d’artifici s’es acabat per un « soleu » manhific, siam tornats au nòstre au mitan d’un bisbilh de satisfaccion… » D’autres cants e rondas illustran lu mais niçards. Per memòria podem citar : « Parpalhon maride-ti », « Ma maire vòu que n’aimi un », « Lo pichon òme » ò « Lo festin de li Vernas » citat mai aut.
Una regina per lo « mai »
Lo darnier sera dau mes de mai, si fa l’eleccion d’una regina dei « mais ».
La tradicion demanda que la joveneta sigue vestida dau costume tradicional niçard. Demorerà regina dau mai fins a una novèla eleccion, l’an d’après.
Juli EYNAUDI escrivèt en aquest prepaus una poesia : La regina dóu mai que publiquèt en l’Armanac Nissart en lo 1934 :
“Se voulès saupre lou perque Dóu mai mi plas d’estre la regina
Lou vou dirai li a de qué Se voulés saupre lou perqué
Emé passioun aimi Francé Qu’esta dapé ma tanta Fina
Si calignan, es lou perqué Dóu mai mi plas d’estre la regina
Lu mieu poudé duron qu’un an E vou laissi la miéu courouna
Ensin lou vòu Dieu qu’es gran Lu mieu poudé duron qu’un an
Au car Francé douni la man Lou prim’amour noun s’abandouna
Lu mieu poudé duron qu’un an E vou laissi la miéu courouna”
Una cançon per la regina
La regina dau mai siguèt escricha lo 18 de març dau 1993 da Joan-Pèire BAQUIÉ e lo compositor Serge PESCE. Aquesta cançon rende omatge ai jovenetas que, regina d’un sera, son depositòri d’una tradicion. Lo tèxte d’una doça melanconia, recrea l’ambient e l’environament d’aquesti fèstas dau temps passat. Es resolutament inspirat dau present e remembra que la fèsta dei mais si perpetua despí 50 ans en lu jardins manhifics d’en Cimier e recampa cada annada un public numerós e entosiaste.
La regina dau mai
1 – Gòrba de flors sus la tèsta, Apolon convida a la fèsta, Siam venguts virar lu mais, Balar, cantar èstre gais, En la Tina de li Fadas, La joinessa s’es radunada, Manda lu sieus riquiquis, E nen ditz siam ben aquí
Repilha :
Cu serà la regina ? La plus bèla dei balerinas. Cu aurà la corona ? La mai polida dei pichonas.
2 – Sota li guirlandas d’abaguier, De lentisc, de paumolier, Fèm lo brandi, fèm la ronda, Que causir : bruna, blonda ? Madalon s’es presentada, E Miquèu l’a baiada, Avèm toi picat dei mans, Serà regina per un an.
3 – Garderem la renembrança D’una jornada de danças, En lu prats de Cimier, Au mitan dei òuliviers, Gòrba de flors sus la tèsta, Apolon convida a la fèsta, Siam venguts virar lu mais, Balar, cantar èstre gais.
Paraulas : Joan-Pèire BAQUIÉ, Música : Serge PESCE lo 18 de març dau 1993
Lu « mais » recampats d’en Cimier
« L’usatge de virar lo mai si perdèt vèrs l’annexion(4). En lo 1907, Leon Barbe, embé lo sosten l’Eclaireur, vorguèt religar embé la tradicion. L’Armanac Nissart de 1908-1910, sostenguèt aquesta iniciativa. Portèt frucha. Mas l’i a luenh de la simpla fèsta patriarcala d’un temps ai bacans eteroclitos d’ancuei, radunant sobretot la pichinilha sota dei peças carnavalesqui pendudi ai crosieras e sus li plaças de toi lu quartiers nòus ò ancians. »(5)
Après de la premiera guèrra mondiala, la fèsta perdèt lo sieu caracter típico niçard. De cançons franceï a la mòda si mesclèron ai rondas niçardi. Juli EYNAUDI si comovèt que si cantèsse tant « Viens Poupoule » coma « La Bella Gigougin »(6).
L’interrupcion dei « mais » dau temps de la guèrra dau 19391945 siguèt fatala a mai d’un mai de quartier. Devèrs lo 1960, ne’n estïa pura quauques desenaus a Niça. Èri pichon en aquesta época. Pura conservi viu lo remembre dau « mai » que si virava au camin de l’Aubre Inferior. Embé lu mieus anavam visitar d’autres « mais », e tra autres aqueu d’en plaça Galibardi, embé li sieu begudas animadi. Lo trovavi pròpi imponent e bèu embé lo sieu motiu florit central.
Es en aquesta época que siguèron recampats, a l’iniciativa de la municipalitat niçarda, en lu jardins d’en Cimier per de rasons ligadi per granda partida a la circulacion automobila. Lu niçards de soca ò d’adopcion respòndon despí cada annada a la chamada dei « mais » toi lu diménegue. Podèm valutar tra 15 000 e 20 000 personas la frequentacion d’aquesta manifestacion.
La fèsta dei mais, mantun còup milenària, sembla d’aver trovat un buf novèu a Niça. A sauput s’adaptar ai costrenchas de la vida moderna contemporana e convida cadun a la fèsta de la prima. Venetz virar lo mai en Cimier alentorn de l’aubre florit, l’i siatz coralament asperat.
(Tèxte trach de “La lenga per present” Joan-Pèire BAQUIE Edicions IEO 06 2017.)
Un autre apontament serà donat ai sòcis de l’IEO-06 via ZOOM, dimarç que ven a 6 oras e mieja. Aquelu que son interessats porràn demandar lo mòt de santa clara a Joan-Pèire. A vos veire encara mai numerós la setmana que ven.