Au programa :
– Lo qué de Nòu ? (Cadun ditz cen qu’a viscut en la setmana)
– Coma lo diètz en niçard : C’était une chose délicieuse pour lui d’aller si jeune partout où il le voulait dans la campagne.
– Dictada (pichina)
– Subjèct dau jorn : Per escriure un pauc ! Subjèct Liure/libre (coma demandat per d’unu en fin de cors)
Participèron au cors : Crestian, Joan-Pèire, Enzo, Quiquí , Rogier Gilli, Crestiana, ,Jouseta, Françon, Gerald e Choseta, Elena, Rogier e Marie-Do.
Lo qué de Nòu ? (Cadun ditz cen qu’a viscut en la setmana)
Enzo : Bòna sera !
Siáu un òme de Gènova, mi dion Enzo, ai 41 ans, e siáu afogat per toti li lengas latini.
Siáu curiós de participar au vòstre cors de niçard ; serà lo promier còup que parlerai (lo) niçard e toti li varietats occitani ; e siáu content de començar, per aquesta lenga, embé lo niçard.
Lo mieu rapòrt embé l’occitan es en tot cas vièlh : quora comencèri a estudiar en lo collègi (11 ans) avii vist sus d’un libre que dins França meridionala l’i avia una lenga que non èra lo francés, sus d’aqueste libre (de gramàtica, l’i avia una seccion dont si parlava dei lengas derivadi dau latin) si diía lo provençau… per capir/comprendre tot l’areau occitan. e foguèri fòrça encuriosat que lo mieu libre de francés si debanava a Marselha e lo monde d’aqueu libre parlava… francés.
Foguèt ensinda que comencèri lo mieu estudi e l’apregondiment dei lengas latini, pilhèri l’espanhòu e sempre contunhèri lo francés fins a l’universitat… mas l’aventura contunha embé l’estudi dei lengas ; aüra fau un cors de sarde e parli lo lombard en linha. Legèri totplen sus l’occitan e lo capissi ben mas ai pas jamai parlat de viva votz la lenga !!…es clar : la mieu lenga promiera es lo ligur genovés !!
Crestiana : Març
Dimècres matin lo temps èra gaire segur e un pauc foscarin, tapat, ‘mé de nius e de serins. Lo ciel èra farinós e aquò es gaire bòn.
Si ditz « quora li neblas fan lo pan, se non plòu ancuei plourà deman !»
A miegjorn lo soleu s’es enauçat e picava fòrt. L’après-dinnar avèm agut un revés de vent fresc e quora aquest vent es tombat la pluèia e la nèu son vengudi. Avèm vist de pataràs fins a cinc oras e la sera tot èra blanc.
Lo lendeman avèm pilhat una pichina capada d’aiga ‘mé un fresc de lop. La valada èra totplen crespinada, l’i èra de gelabrina mas a miegjorn lo soleu es revengut e dardalhava.
Aquò es pròpi lo temps de raissada de març, ‘mé un soleu qué plòu de brasas pi un frei que vi fa cantar li dents !
Quiquí : Aquesta setmana l’ai passada a la clinica (es pas un « escop !! « ) Uroament es pas per aquela saloperia de covid, ai ja donat.
E non, es per mi faire metre un ginolh tot nòu ! Un bèu ginolh en un metal argentat, ben sòlide que porrai gardar lo restant de la mieu vida !
L’ai vist sus de la fòto de la ràdio es vertadierament bèu ! Lu mieus autres òs fan lo morre, son un pauc ternos a costat d’eu mas esperi que l’adopteràn !!!
Ai passat cinc jorns a la clìnica Sant Joan a Canha-de-Mar e pòdi dire que lo personal s’ocupa ben de nautres embé gentum, e totjorn soguinhant. Per la manjuca dirai ren, ai manjat au mieu fam !!!
Lo chirurgian es un òme grand e rassegurant mas sobretot competent, es passat toi lu jorns meme diménegue !!! per mi veire.
Avii una grana cambra a doi liechs, espaciosa, emb’una grana fenèstra, ben solelhada, cau dire qu’es una partida nòva de la clinica :(esquasi lo club Med !!!!)
Ai augut qu’una veisina basta un jorn e mieg : una fremeneta embé cu ai ben barjacat, de tot e de ren, si siam contat la nòstra vida, es una magistressa simpatica e m’a fach pensar a Jenifer. M’as fach passar lo temps qu’aviavam pas drech ai vísitas.
Ai fach rire l’infirmiera que mi demandava se avii de « gaz » en causa de l’anestesia,e ai respòndut : « aí, aí, mas aüra mi sembla d’aver un « gaz » embé de munitions e mi cau anar vito vito au comun !!! » Uroament que l’i a un pauc d’umor en aquest mitan de maladia e de dolors !!! S’es ben riuda e m’a dich dich : « la mi cau retenir aquela !!! »
Aüra siáu au mieu embé Joan-Ives que saup pas coma faire per m’ajudar e mi faire plasir. Fa de ben d’èstre au sieu e ancuei de vos veire toi !!!
Choaseta : Esta setmana avèm descubert lo Jardin Botanic situat sus li autessas dau Ponent de Niça, embé una vista desgajada sus la mar, l’Esterel, la boca de Var e l’areopòrt. L’entrada si tròva sus la cornís florida embé una estacion.
Creat en lo 1983 sus d’una superficia de 3 ha, l’i son presenti pas mens de 3 000 espeças de plantas e aubres venent de toi lu continents, Oceania, Àfrica, Asia, Amèrica, Euròpa dont un ric panorama de plantas mediterranei.
Es un pòrt de patz, ben gradit en aquest periòde de confinament que vos conselhi de visitar.
JPB : Passejada en lo passat
Diménegue anèri en Cimier despí lo mieu, m’en puèri fins ai Arenas e ai jardins dau monasteri. La jornada èra bèla. En lu prats d’unu jagavan a la petanca, d’autres pedalavan e d’autres faían de trotineta. Brefle cadun avia la sieu ocupacion. Ieu la mieu tòca èra de caminar e de fach caminèri 5,5 kms. Cimier es un quartier que conoissi ben, da pichon ajudavi lo mieu paigran a netejar lu jardin de rics proprietaris : de metges, de colonèus de l’armada e autres capcans. Cada còup qu’ajudavi mon paigran, eu si gardava ren, mi donava tot l’argent per fin qu’emparèssi lo prètz de la vida. Doncas diménegue en tornant au mieu passèri davant l’ancian jardin de mon paigran avenguda de Savòia a la recerca dau paumolier qu’avia plantat per la naissença de ma maire. Lo paumolier centenari l’i èra plus, l’avian segat, sobrava la soca. M’assetèri sobre e aquí mi calèron toi lu ans sus l’esquina, lo temps avia passat.
Coma lo diètz en niçard : C’était une chose délicieuse pour lui d’aller si jeune partout où il le voulait dans la campagne.
Era una caua delicioa per eu de poder, tant jove, anar en lo campèstre, dapertot dont li plasia.
Dictada (pichina) : Per esclapar lo silenci
Ai agantat de mòts coma m’es vengut a ben
Per parlar de tu, de ieu e dei autres
Dau país escagassat
E patin cofin…
Per mandar a la rementa l’òme vièlh que duerme sota lo piech
Avèm caminat ensems sensa si ren dire
Cadun da cavau sus lu sieus pantais
Segur la nuech èra bèla… (in Coma una música, Alan Pelhon pàgina 15, Z’edicions)
Subjèct dau jorn : Per escriure un pauc ! Subjèct Liure/libre (coma demandat per d’unu en fin de cors)
Marie-Do : Lo Cors (pas d’accent per una silaba e faire prononçar lo
Subjèct liure, que faire, que dire, en aquest temps chagrinat, non sabi ?
Alora vi vau parlar de la vila vièlha, pas d’aüra mas d’aquela dau temps passat.
Mon paire e naissut en plaça Rossetti e ma maigrana diía que la gròssa campana de la glèia picava quora cridava ! Un pauc dapertot en vila vièlha avii de familha.
Pichona embé mon paire mi passejavi per carrieras, Pairoliera, maceleria, l’estocatic a muèi dins lu pichins pesquiers a l’aiga correnta, li odors, lu fromais, la plaça Rossetti sensa lu tauliers e li cadieras dei òstes per lu forestiers e lo Cors Salèia.
Lo Cors diía ma maigrana que èra revendeiritz l’invern pròche d’una sortida sus li « Ponchetas » e l’estiu pròche dau licèu Massena.
Quora auguèri 16 ans anèri l’ajudar l’estiu : mas non pas per si tenir a badia, per travalhar ! Eri pagada, mas a 6 oras de matin èri en plaça.
Vendií de tomatis de pebrons, de merenjainas, e de limons. Emparèri a pear embè la balança Roberval a 2 platèus lu pès de 1kg, 500 gr, 5 gr, 10 gr e 20 gr. Mi plasia e devenguèri expèrta. Après Memet crompèt una balança moderna una Berkel, embé aquesta arribèri a comptar plus lèu !
Qué ambient ! Toti li revendeiritz parlavan niçard embé li sieu votz fòrti per laudar lu sieus liumes ò si menchonar dei forestiers que non capissian.
Dautmatge de non aver emparat lo niçarden d’aqueu temps embè ma maigrana que parlava totjorn la lenga. Non sabia legir e escriure ne françès ne niçard, mas comptava lèu lèu ! Un sòu èra un sòu e non faía de compliments dins lo travalh mas èra contenta de dire lo dissabta quora l’i avia de monde d’èstra ajudada da la sieu felena.
Ai la melanconia d’aquestu temps mens factici que lo nòstre.
Jouseta : Lo camin dau gròs rore.
Pantaiem un pauc e projectem nos au moment, qu’a fòrça de gesticulacions, aurem ganhat sus aqueu catiu que nos empoisonna la vida despuei un temps qu’es pas possible !
Serai alora contenta que venguessiatz mi rendre visita en cò dau mieu. Aurètz l’adreiça e trobarètz lèu lo » Chemin du Grand Chêne « . Mai vos faudra pas fisar a son nom e cercar un gròs rore coma marca.
.
Es aquí, dins la plana de sud de Grassa, que lei romans trobèron facil de faire passar una dralha per anar de Canhas-de-mar a Dragognum. Èra aisat per lo passatge de sei colonas de sordats e per son aprovesiment. En fach, es ligat a la naissença de Gras-sa, mai aquò es una autra istòria…
De sègles durant, li aguèt ges d’ostaus ni d’estajants lòng d’aque-la dralha, que fa pas mai de 2,2 km de lòng. Lei gens caminavan d’a pè, que siegan mercants, còuportaires, paisans que carre-javan de gran, de fen, d’òli, de vin ambé sei carretas tiradas per l’ase.
De còps li passava un escabòt de motons e de cabras ambé son pastre. Aquò lo ve-guèri mai d’un còp fins ais annadas 70.
Li viviá, sus lo bòrd, un rore majestuós, vièlh, vièlh, que si vesiá de luenh e que lei pedons èran contents de si posquer solombrar per un moment quand lo soleu tapava .
Lo camin èra fòrça estrech, talament que 2 veïculs non podián si crosar e faliá ma-nobrar. Lo trafec aumentant, leis edils decidèron de l’alargar lo mai possible, en ex-propriant de tròç de terrens. Per pas derrabar lo gròs rore, despartiron la rota en doei braç, un de cada costat de l’aubre, lo laissant coma sus una illeta. De gròs trabalhs fuguèron fachs. E de ti cavar lo sòu, e de ti metre de quitran d’en pertot alentorn… Basta, sei rasigas chapladas, l’aubre fuguèt sagatat e sacrificat en tant que victima colaterala de la vida modèrna.
Durant quauqueis annadas, lo paure rore temptèt de subreviure… mai si moriguèt pauc a cha pauc. Son esquelet fuguèt derrabat, lo trauc tapat e cubert de gròs còdols. L’i a meme plus traça dau gròs rore… De tot biais, coma auriá poscut viure dins la pollucion e dins un bosin parier, au mitan d’aquela agitacion perpetuala ? E, a l’ora d’ara, serián fòrts rars lei pedons que vòudrián si solombrar aquí !
Bessai qu’ a ben fach de disparéisser, que lo monde li semblariá devengut fòl !
Gerald : Enfant de la guèrra
Siáu naissut en lo 1941. Coma lo diguèri a Choaseta, naissuda en lo 1942, siam enfants de la guèrra.
La mieu familha èra de Maule a 40 kms de París. En lo 1940, ai subit l’exòdi embé doi veituras : una cremada au moment de partença, lo can que gardava la maion a sobreviscut en manjant li prunas dau jardin. Sus lo percors, la mieu familha es passada lo lòng de Lèira, l’aiga èra roja dau sang dei sordats francés e senagalés dalhats per li mitralhetas alemandi.
Au sieu retorn, èri dins lo ventre de ma maire. Mon paire es mòrt fin dau 1942 de la tuberculòsi perqué lu vaccins non arribavan dei USA. Ma maire, alora vèuva, mi confidava a ma mairegran e ma tanta qu’avian, eli finda, perdut lo marit. Ma maire s’installèt a París per crear una empresa de fusteria.
Lu mieus sovenirs començan embé la liberacion, avii tres ans. Ma mairegran e ma tanta escotavan « radio-Londres ». Un jorn, avèm vist aparèisser dins lu camps de blad darrier de maion, de sordats americans silenciós, arribèron per pilhar per sorpresa lu alemands qu’ocupavan lo castèu dau vilatge . Installèron una gròssa mitralheta per espargar lo castèu embé de ràfegas de balas. Si refugeriam dins la nòstra sosta. Lo lendeman de matin, lu alemands avian fugits. Siguèt la liberacion dau vilatge. Lu sordats americans mi faguèron puar sus un dei tancs per traversar lo vilatge sus li aclamacions dei vilatjòts. Aquest jorn, masteguèri lo mieu premier suç en gòm !
Era lo 24 d’agost dau 1944. París siguèt liberat lo 28 d’aost coma Niça.
Matrimòni de M. e Mma CLEMENT
Robèrt : Lo mercat de la « libé »
Es totjorn un plasir d’anar faire lo mercat.
Ieu vau a la « libé » coma si ditz a Niça.
Denant, la crisi sanitària, li anavi totjorn emb’un amic.
Començavam totjorn per anar pilhar un cafè. Mi sembla que lo cafè es pus bòn quora siás assetat au soleu a charrar de tot e de ren.
De còp, segon lu rescòntres, podiavam estaire a charrar mai d’una ora e beure doi, tres cafès.
Pi, ven l’ora d’anar agachar cen que l’i a sobre dei bancs. Denant de crompar, cau totjorn faire lo torn dau mercat.
Despí que l’i anam, avèm ben segur, lu nòstres vendeires preferits.
Ai bancs dont si tròvan de merç que venon d’Espanha ò d’Itàlia, ai totjorn preferit de liumes e de fruchas que venon de la plana de Var ò dei nòstri còlas.
Ieu, mi refusi a crompar de liumes e de fruchas que venon d’Espanha perqué lo biais de cultivar en là constituïsse una vertadiera castastròfa ecologica.
Pròvi finda de crompar de liumes e de fruchas de sason.
Embé la prima, archicòtas, favetas, cebetas, rifòrt, blea e mesclum tenon la bòna plaça sobre lo banc, relegant lu darriers liumes d’ivèrn en un canton.
E pauc a pauc, lo cavanhòu (de)ven de mai en mai peant, s’emplisse de colors e d’odors.
Podèm pas s’enanar, sensa faire un giro dau costat dei bancs dei peis. Aquelu son totjorn ben garnits de peis frescs.
Ieu, asperi la sason de la potina, s’en tròva de mens en mens e cau arribar de bòna ora per ne’n poder crompar.
L’ora passa e si cau recampar a maion per alestir lo past.
JPB : A prepaus de mesquin
Lu mòts viatjan dins l’espaci e dins lo temps, aquò lo sabèm. N’auguèri encara la pròva ancuei a la lectura dau libre : « L’art de perdre » d’Alitz ZENITER, pàgina 304 dont l’autora ditz : si quelqu’un dit « j’ai mal au dos », l’assemblée entière répond « Meskin » avec le plus grand sérieux ; e pi pàgina 305 « Ma petite chérie, meskina, prends un gâteau…».
La scèna si debana en Cabilia. Sus lo còup mi remembrèri que lo mòt « mesquin » es d’origina araba e si pòu tradurre per « malheureux, mesquin, miséreux, le pauvre ! ». Aquò es confirmat per lo diccionari de Jòrgi Castellana pàgina 168. Per ne’n saupre mai anèri veire a l’article « Mesquin » cen que nos ditz Mistral en « Lou Tresor dóu Felibrige » :
En catalan si ditz « mesquí », en espanhòu « mezquino », en italian «meschino » en portugués « mesquinho », en arabo مسكين « miskyn », en ebrèu קַטנוּנִי « misken ».
L’idea d’una « koïné » alentorn de la mar medeterrànea per aquest vocable m’agrada e mi fa pantaiar ai escambis numerós dins lu pòrts dont d’un temps embé un centenau de mòts comuns lu marins dau mare nostrum si faían capir en quauque sigue luec dont anavan : una mena de lenga internacionala reducha ai escambis de basa denant que l’inglés s’impausèsse au nivèu mondial.
Joan-Pèire BAQUIÉ lo 20 de març dau 2021.
Rogier Gilli : Lu custòdes de la fenèstra
Si podèm lanhar de la tofarassa d’estel’estiu, mas de còup que l’i a l’azard nen pòrta quauqui sorpresas. En un vilatge de gavotina, que ne’n vòli pas dire lo nom, per pas faire vergonha a monsur Crestian, mi passejavi quietament ben assostat dau soleu, que picava fòrt en aqueu principi dau près-dinnar, per li carrieras estrechi e fresqui. Pi mi trovèri sus d’una placeta inondada de lume. Fortunat qu’èri en un canton si trovava a l’ombra d’un amorier un vièlh banc de pèira, degun, la plaça èra liura ! M’i assetèri embé delectacion.
La placeta, coma dins toi lu vilatges d’en per aquí, èra ceuclada de maions pegadi l’uni ai autres de auturas diferenti, embé quauqui carreiros que aportavan un ziu fresc ben agradiu. De l’autra man dau banc lo mieu regard siguèt atrach da una façada de pèiras nudi, sensa polidura, un bastiment de tres plans, minga escur ai fenèstras. Decidèri de l’embarrar en lo mieu telefonet embé d’autri fòtos denant de continuar la mieu passejada.
De sera, tornat en maion, regarjèri lu imatges telecargats sus lo computador. Menchon ! N’i èra un, agrandit, que mi faguèt aremarcar quauqua ren de bimbaro, cen que avii pilhat per quauqu stopons penduts a un fiu a linge s’averèron èstre de pichini pichini muandas de frema. N’i èran uech, una per cada jorn de la setmana e un remplaçant, coma per una chorma de ‘’Hand Ball’’, se per cas…
Coma es la bèla que li pòrta, granda, pichina, bruna, blonda, jove ò pas tant que aquò ? Gròssa ? -cresi pas au vist dei tròç de tissuts- mistolina ? Bessai que n’i a mai que d’una, sabi pas. Siáu pas un agachaire lùbrico per tornar espiar la fenèstra. Mas lo misteri resta entier e barrotla en lo mieu ment quora aluchi la fòto m’un soguinhe au canton dei labras.
Mas la fenèstra es ornada e ben gardada ! Es segur !
Rogier GILLI fin d’estiu dau 2020
Françon : La premiera lutz (Legenda indiana)
Au principi dau temps, nòstra maire la tèrra èra encantada dau grand sòm. Lo monde èra perdut en lo negre, enfolopat d’escur. Lo silenci èra dapertot. La tèrra non si seria jamai desvelhada, non l’i siguesse una pichina nèbla blanca. Un bèu matin durbèt lu uelhs e s’endralhèt devèrs lo levant, cercant lo sieu camin en l’escur. Mas au levant una terribla nèbla negra l’amenaçèt. Era la garda dau grand sòm. Quora veguèt la nèbla blanca li bofèt sobre e vorguèt l’agantar per lo punir. Si rescontrèron just sobre lo país indian . Luchèron e si metèron a sudar. Lu pichins degots de sudor faguèron de pluèia. Aquela aiga dau ciel donèt naissença a la vida. Li bèstias sortèron dei sieu tanas dont lo grand sòm li tenia en preson. Mancava encara la lutz en aqueu monde. Un troç de la nèbla blanca èra restat en lo ciel. Era alassat, alora sonèt lu sieu amics : la nèbla blu e la nèbla jauna. Vorguèt mostrar ai sieus amics que la lutz mancava per lo país dei indians e que devion faire lume.
« – Aquò va n’alassar « diguèron li nèblas blu e jauna.
« – Aquò l’i fa ren diguèt la nèbla blanca, la nòstra lutz es tròup debla mas fètz cen que vi dii »
Anèron lo mai bas que posquèron e mandèron de toti li sieu fòrças li sieu lampas ( lu sieus lampàs ò lu sieus lamps ?) de color devèrs la tèrra. Au manco una pichina lutz esclarèt lo monde. Li bèstias sabion ben que calia encara adurre lo vertadier lume.
Crestian : Vequí un concors pas ordinari que si debana cad’an tot aquò sus l’ensems dau territòri Europenc . Es pas un concors esportif ò intellectual manco un concors especial coma lo mandat de merilhons ò lo mai gran nombre de saucissas engoladi dins una ora… Si tracta de donar lo titre dau mai bèl aubre d’Euròpa. Est’an en lo 2021 es un èuse, milenari dins lo Nòrd d’Espanha que a augut lo titre. Dins lo pichin vilatge d’Alto Aragon, sobre Saragòssa l’èuse desvela fierament li sieu mesuras : autessa de mai de 16 mètres e un tronc de 7 mètres de circonferença. Bèla bèstia ! Una legenda conta que de mascas anèron per s’entanar dins la gaudina que lu païsans aujeron pas plus trevar. Lo gran èuse charrèt embé li mascas qu’anèron dins una autra gaudina. Bessai lo premier èuse sindicalist.
Dins lo concors d’aquest an França arribèt 9ena embé « Pouplie », una píbola negra giganta de « Boult sur Suippe », dins la Marna. Aquest gigant de 37 m d’autessa fòrça lo respèct e a augut lo premi dau public en França en lo 2020.
Mi fa plasir de saupre que de gents si bolegan per aquesta competicion que rende omatge ai aubres e a la serenitat que inspiran .
Per ieu, siáu anat lèu dins l’òrt per aigar e emendar de fem lo pichin limonier de 4 ans e 80 cm d’autessa. Vai-ti saupre, dins 1000 ans farà bessai la una dei jornals.
