De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de decembre dau 2007. Òsca !
Lo jorn dau Chais
Chronique du samedi 1er décembre 2007 en lenga nòsta
E bè per un còp, es pas la fèsta d’encuei que vau prepausar de festejar, mai aquela d’aièr, qu’èra lo jorn dau Chais…
Aquí, veso tot plen de Gavòts que van se demandar de qu’es aqueste chais… que dins tot lo rèsta dau païs li disèm de ginèbre, ò de grums de ginèbres, que rende bòna tota carnsalada, e digne de l’Empèri lo pus pichòt tordre sus la lèsca de pan la mai fina…
Mai ailamont en montanha, entre Alòs e la Valèia de Barcilona, lo chais ei la grana de ginèbre, e l’aubre pereu tant que l’i son. E aquí te lei van móuser ambé de gants (emai qu’aquò ponhe !), puei triar, puei a la fin menar au destrech. Aquí l’i viatz un pauc de tot, coma aqueu qu’a montat lo destrech de son grand, a l’epòca tancat dins un faiard mòrt entre temps, dins una aisina metallica nòva que, bota, tant fai…
D’abòrd lo chais a estat coiut dins d’aiga dins les uech oras de temps. Lo meton puei dins un pichon borràs que just vai dins lo destrech, e aquí esquicha qu’esquicharàs. Lo jus raia dins una gamata, que l’òm vai puei far coire sus lo fuec jusque que li vengue la pèrla, coma a una confitura. Aquí, cadun s’assosta ambé sa bòla de crèma de lach, son culhier d’extrach, que li dién estrech ò destrech, e cu ne’n fai una bèla crèma color de cafè au lach, cu se la mèscla un pauc coma un « tira-mi-sú »… E cu jamai a tastat aquó, que jamai se vengue dire Gavòt…
Dau destrech a l’estrech
Chronique du samedi 8 décembre 2007 en lenga nòsta
La setmana passada vos ai parlat dau destrech, ò estrech, aquela mena de confitura de grums de ginèbre que se fai dins nòstei montanhas. Despuei me siáu avisat que gis de nòstei grands diccionaris ne’n disiá pas lo mendre mot, e que ni Mistrau ni Onorat (que pasmens n’èra estat de tot segur abalit) ne’n parlavon…
Fau anar cercar dins Arnaud e Maurin e « Le langage de la vallée de Barcelonnette » en 1920 per lo retrobar. A « destréch » d’abòrd : Presse primitive pour écraser les grains de genièvre et faire l’ « estré ». Au mot « estrè » enfin (ambé l’accent de l’autre caire) : « Confiture sans sucre faite avec le jus des baies de genièvre, cuites et écrasées, réduit au feu ».
L’ai retrobat puei dins tres libres de cosina soncament : en 1926, sinhalada au Vernet amb una recèpta simplassa e lo nom suspiech de « gelado de genebre ». Un de 1993, donada, ambé lo nom de « destré », coma dau Verdon Naut, mai mencionada en 1625 a Faiença. Enfin en 2000, la pus complèta d’abòrd que cita l’enquista dau CETTAL, mai sensa n’aguer tastat. Lo retròbo puei ara dins l’estudi europenc menat ambé de collègas italians, ambé lo nom d’« ustrè » (siam en Vau Susa, una valada occitana d’Itàlia), revirat « estratto di bacche di ginepro ».
Basta : se siatz ben braves e donètz pron per lo TELETON, la setmana que vèn vos dirai onte se ne’n pòt trobar…
Onte trobar d’estrech ?
Chronique du samedi 15 décembre 2007 en lenga nòsta
Fai ara tres setmanas que vos parlo d’estrech.
Mai vos devo dire per començar qu’aquela descubèrta es pas estada facha a l’asard. Resulta d’un granda enquista menada per FR 3 (e l’emission « Vaquí »), en collaboracion ambé nòsta Associacion Despartamentala per lo Torisme, sus les produchs de la Provença Nauta, ses terraires de produccion, e la cosina tradicionala que faguet nàisser, qu’es ara en granda dificultat, maugrat la fòrta demanda existenta. Lo succès e la multiplicacion de totei lei manifestacions sus aqueu tèma ne’n son una bèla pròva, e la difusion d’una faussa cosina « provençala » (a basa de lavanda e autrei badassas) la marca que lo problèma es pas resougut.
Ne’n resultarà lèu doas tièras d’emissions que veiretz a la television, e que seràn pereu difusidas per DVD : dètz emissions de quatre minutas per « Vaquí » (que començaretz de regardar tre la fin d’aquest an), e una gròssa emission de 52 minutas que, sus un biais un pauc fantastic que n’espantarà mai que d’un, farà l’an que vèn son torn de la question.
E toquent aquel « estrech », en defòra d’aqueles que o fan per elei, ne’n conoisso qu’un ponch de venda : l’Ostau de Païs de Jausièrs, onte lo trobaretz pas expausat sus les estatgièras, mai onte deuretz lo demandar au comptador…
Temps d’ivèrn
Chronique du samedi 22 décembre 2007 en lenga nòsta
Encuei siam oficialament au promier jorn de l’ivèrn, que fasiá dire autre temps a nòstes avis : « Temps d’ivèrn, temps d’infèrn ». E ei verai que venèm de passar una ondada de freg, qu’auriá agut autre temps ren de ben extraordinari, mai que nos a totei susprés, acostumats qu’eriam a una autonada tosca.
Disiam pereu a l’epòca : « L’ivèrn au fuec, l’estiu au juec ». Mai aquò deviá èsser de tot segur un provèrbi per les pichòts, que lo travalh de l’estiu aviá ren de ben amusant (penso mai que mai ai meissons).
Per còntra lo monde avián tot plen de signes per devinar se l’ivèrn seriá bòn ò marrit. Per exemple regardavon les canas, s’un còp qu’avián florit se cargavon a la cima un plumet : « Cana que florisse e pòrta plumet, marca de gròssei fregs. »
Regardavon pereu passar les aucas, e se volavon en triangle apondián : « Quand les aucas fan lo « V », marca de freg. » Dins l’ensems, lo passatge pron d’ora des aucèus migrators èra marrit signe.
Mai l’aucèu lo mai anonciaire d’ivèrn marrit èron lei gralhas (les « corneilles » en francés) : « Quand la gralha passa bas, sota l’ala adutz lo glaç ». O, pus simplament encara : « Lei gralhas devinon de freg. » Alòr avètz plus que de metre lo nas en l’èr, e regardar lei gralhas…
Sant Trefume
Chronique du samedi 29 décembre 2007 en lenga nòsta
Vaquí un sant ben provençau que se festeja encuei, entremieg pron d’autrei. Sant Trefume ei, dins nòsta tradicion, un des promiers evangelisators de la Provença.
Naissut Grèc a Efèsa (encuei en Turquia), l’i fuguet convertit au crestianisme per sant Pau. Se ditz qu’ei son martiri que li donet l’idèia, per de dire de lo revenjar, d’anar eu pereu predicar la religion novèla, bensai sus l’òrdre de sant Pèire que sabiá tanben sa fin pròcha.
Sembla que l’aguèsse mandat per aquò en Arle, ont arribet probablament en l’an 67, totjorn segon lei dires nòstei. Degun saup se prenguet la Domiciana ò lo batèu, mai en Provença nauta, ei la tradicion maritima que domina. Es ansin qu’au timpan de la capèla de Nòsta-Dòna de Provença a Forcauquier, ei representat tenent una rema a la man.
L’òm ditz pereu que comencet sa predicacion dins les Aliscamps. Mai lo jorn que, segon la legenda, vouguet fin finala benesir lo vièlh cementèri pagan, de totei les auctoritats qu’aviá convidadas per aquò far, degun vouguet, per umilitat, faire un gèste tant sant. Alora Jèsus pareisset, benesiguet les Aliscamps, e la marca de son genolh restet marcada dins la ròca, onte bastiguèron puei, per aquò, la capèla de la Genolhada…
Trofime eu, promier avesque d’Arle, moriguet dau vielhum, e ais Aliscamps fuguet puei enterrat.