De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de febrier dau 2008. Òsca !
La Candelosa
Chronique du samedi 2 février 2008 en lenga nòsta
Per parlar de la Candelosa, jorn que marca en Provença la fin dau cicle calendau, e de totei les tradicions que li son estacadas (ò li èron aièr), n’i auriá pas pron de la totalitat des paginas de vòste jornau.
Per exemple, èra lo jorn que, dins totei lei glèisas de Provença, l’òm fava la « Crècha blanca ». Dins un autre endrech de la glèisa, l’òm installava una representacion dau Temple de Jerusalèm. Quand avián ren aure, metián just un ridèu blanc. L’i plaçavon lo Grand-Prèire, sei dos levitas, lo vielhard Simeon e la profetessa Anna. E lo 2 de febrier, l’i adusián en procession la Santa Familha, ambé lo parèu de colombs blancs dins sa gàbia, que Maria veniá ofrir coma prètz de sa purificacion, quaranta jorns après la naissença de son enfant.
Les capèlas tròp pauras per se crompar aquelei santons en mai, fasián servir de prèire a un Rèi Magi, de levita a ses pagis, e prenián un vièlh e una vièlha per far lo Simeon e l’Anna. Lo parèu de tordoras, amb un pauc de moleda de pan, ò de gip, èron lèu fachs.
Aquela tradicion de la Crècha blanca s’ei gardada en d’unes endrechs, coma as Ais a Sant-Sauvaire, mai es plus compresa. Lo jorn que la siáu anada veire, perfiecha ambé totei sei santons, lei devòtas que l’avián montada explicavon a de curiós que lo Grand-Prèire representava… Ponç Pilata !
L’an dau Garri
Chronique du samedi 9 février 2008 en lenga nòsta
Encuei, coma tota la dimenjada, Forcauquier se mete a l’ora chinesa per festejar son jorn de l’an, qu’es per eles aquesta annada l’an dau Garri. Dich a la francesa, « l’année du Rat » fai just pensar a una marrida bèstia. Mais es pas vista ansin per lei Chinés… e nimai per les Provençaus !
Se per la China lo Garri ei lo promier de sei doge signes zodiacaus, d’abòrd qu’es estat lo promier animau a se presentar davans Josafat (lo nom occitan dau Bodà), aicí, garri es un tèrme d’afeccion que se ditz sovent ais pichòts. E meme a de pus grands : sonar un collèga en li crident : « Ou, garri, coma vai ? » a rèn d’una insulta ni de pejoratiu.
D’alhors avèm tot plen d’expressions onte lo garri a un ròtle sensa marca d’antipatia. Per exemple quand plòu, mai que tot just banha un pauc la tèrra, l’òm vai dire : « A rèn fach : a just pissat un garri !… »
E quand n’i a de vos qu’an jamai jogat au garri ? Vos rapeletz pas ? Quand l’òm fai corre lo soleu de lòng d’una muralha amb un mirau, coma s’èra un garri que landava, e que les autrei devon l’agantar ? O que just « fan lo garri » en remandent lo soleu dins les uelhs de quauqu’un que passa ?
E segon l’astrologia chinesa, lei Garris amon les causas curiosas, ce que se ditz en provençau « aver de garris »… Bota, es que seriam pas un pauc Chinés de còps que i a ?
Lo jorn de l’Avelanier
Chronique du samedi 16 février 2008 en lenga nòsta
Passat lo jorn de l’an chinés (emai lo tibetenc, qu’aquest an tombavon ensems, mai que per elei, rintravon pas dins l’an dau Garri, mai dins aqueu de la Rata…), anem tornar un pauc a nòste vièlh calendier republican, que festeja eu, aqueste Septidí 27 de Pluviòsa de son an 216, l’Avelanier, en francés « noisetier », mai que se sòna pereu « coudrier ».
Remarcarem de’n promier que, s’aquel aubre a sa festa, sa frucha n’a una autra. Probablament que nòstei revolucionaris avián en tèsta doas causas diferentas : l’avelana, que se manja, e l’avelanier, conoissut subretot autre temps per sa bròca en forma de Y, que serviá a devinhar l’aiga, e pereu de molons d’autres causas.
Dins les practicas lei mai ancianament attestadas, permetiá de trobar l’aur e l’argent esconduts sota la tèrra, les tresaurs en generau, e tanben a reconóisser lei mensongiers…
Ei ben daumatge qu’aquelei sachers tradicionaus se siegon ara pron perduts, en defòra dei cercaires d’aiga. Perqué sabo pas vos, mai ieu, dins d’unei vilas de França en generau, e dins nòste despartament coma dins pron d’autrei, n’i auriá pas de tròp d’una bròca d’avelanier, d’un pendula, des cartas, dau taròt, e d’una bòcha de cristau per l’i conóisser ses pichòts dins pron dei listas de nòstei municipalas que vènon…
Sant Pèire Damian
Chronique du samedi 23 février 2008 en lenga nòsta
Ei mai un personagi pron curiós, que la Glèisa catolica nos convida a festejar encuei au nombre de sei sants.
Pèire Damian èra naissut a Ravena en l’an 988, d’una familha onèsta, e adonc tant paura coma nombrosa. Mai sa maire deviá començar a n’aguer un pauc son pron, e amb eu se mostret pas gaire amairassida, tant que, puei, fin finala l’abandonet. Reculhit a mitat mòrt de fam per una brava frema, aquela se n’ocupet ben, mai finiguet per lo rendre a sei gents, bensai venguts un pauc mai umans… Aquò li servet de ren, d’abòrd que passèron gaire de temps après, e que nòste pichòt venguet l’esclau de sei fraires, que lo mandavon gardar les pòrcs.
Amb aquò un jorn trobet per sòu una bèla peça d’argent. Qué cresètz que ne’n faguet ? La portet a un prèire per far dire de messas per son paure paire…
Mai un autre de sei fraires, achiprèire de son mestier, lo prenguet en pietat, lo reculhiguet, e faguet son educacion. Ce que lo menet a la fin dins un convent. Mai èra encara jovent, e les temptacions de la carn lo travalhavon tant que, quand aquò lo preniá, anava cabuçar dins un estanh mitat gelat, e l’i restava tant que li passava pas… Amb aquò, portava cilici, cèucles de fèrre (l’istòria ditz pas monte…), se foitava, e dormiá sus un liech de pòsts nusas. A l’epòca, aquò se sonava la santetat…