Istòria de l’IEO
Es ren qu’un brèu panorama, nombrós dins aquelei que m’escotan an viscut aquesteis eveniments per part, lei noms citats evocaràn pron remembres, fauta de me relargar sus cada ponch, vos pòdi dire que trobaretz en linha una documentacion mai desvelopada.
Conferença de Pèire Brechet lo 10 de novembre dau 2016 a Niça (sala Laure eE
Dau Felibritge triomphant de la Respelido passam a la
1. Naissença de l’Occitanisme modèrne
a. La critica dau Felibritge :
L. Alibert :
Fau n’en finir « amb l’idèia de la lenga d’òc ajuda de l’estudi dau francés e amb la limitacion de son usatge a las relacions privadas e la poesia d’inspiracion pagesa. […] una lenga pot viure qu’a condecion d’èsser l’instrument de tota la vida nacionala, dins la familha, la societat, lo govern, la premsa, lo teatre e la literatura en generau. »
I. Girard :
« Voler trabalhar a una renaissença occitana sensa portar la question dins l’arena politica es un non sens. »
Una generacion novèla que critica tanbèn « una grafia arcaïca incapabla d’unificar la lenga »
b. Premieras visions e assais
La Ligue de la Patrie Méridionale – un assai de federacion d’occitania que fa fogassa, mai un assai gloriós pasmens. Se sonja de crear un “Institut d’Estudís Occitan”, una bibliotèca occitana, la publicacion de manuaus…
1924
La revista OC va començar d’o metre en plaça. Començament de l’occitanisme culturau.
Un Institut Occitan, se criá a l’iniciativa de J. Roquet, a Tolosa. Es una mena d’universitat populària “destinée à propager l’enseignement de la littérature et de l’histoire des Pays d’Oc, par des cours publics, des conférences et une bibliothèque…”.
Perbosc : « Le jour où l’action restauratrice des écrivains de tous les pays d’oc aura parachevé l’oeuvre commencée par Mistral en Provence, le jour où par dessus les parlers locaux sera constituée la langue … complète qui dans son unité graphique, gardera la précieuse variété dialectale qui ne l’attachera que plus fortement à chacun des mille terroirs où s’enfoncent ses racines vivantes. Alors seulement, il sera possible d’enseigner l’occitan. »
1925 Dins l’envam, a Marselha se fonda de l’associacion culturala Lou Calen de J. Reboul.
1930 Fondacion de la SEO (Societat d’Estudis Occitans) sus lo modèle de l’Institut d’Estudis Catalans per I. Girard, C. Soula et L. Alibert.
I. Girard : « La creacion de la Societat d’Estudis Occitans… marca l’etapa decisiva … e la fin de çò que se pòt considerar coma la premiera epoca occitanista d’après guèrra. A l’afirmacion statica occitana, aquelei joens an substituit l’afirmacion dinamica occitanista. Aquela petita revolucion de mots … substituèt lo mot occitan au mot miejornau. Lei mots an una amna. »
Pensada sus lo modèle catalan, la SEO comptava, sus lo papier, sèt seccions : filologia, istòria, literatura, arts, politica, religion, sciencia. De fach, cinc ans de temps la SEO serà la soleta seccion de filologia : La seccion filologica aurà per toca l’estudi linguistic de tots los parlars occitans en vista d’unificar la lenga, de bastir un vocabulari literari e scientific e de fixar una ortografa comuna, per arribar a la redaccion de gramaticas e de diccionaris sus lo modèla de l’òbra realizada per l’IEC.
1934 Jornau : Occitània :
« Lo titol de nòstre fuelha me sembla pus eloquent e dinamic qu’un gròs libre de doctrina : Occitània ! Es un nom tradicionau e jove. Auvernha, Catalonha, Gasconha, Lemosin, Lengadoc e Provença s’i miralhan e s’identifican amb el. L’ofrissèm a la vida e a la lucha après de sègles de dol e de som. »
1935 Publicacion de la Gramatica Occitana d’Alibert. Procès de Ricard e Reboul a St Maximin. Fondacion dau Partit Occitanista…
2. Après guèrra, lei promiers pas de l’IEO
Fondacion de l’IEO
28 d’abriu 1945 : « Au grand amphithéatre de l’Université de Toulouse, sous la présidence de M. Pierre Bertaux, commissaire de la République, séance solennelle d’inauguration de l’”Institut d’Etudes Occitanes” (sic), en présence des autorités civiles, militaires et religieuses». Joan Cassou n’es president, Girard Secretari Generau.
L’IEO pren la responsabilitat de la direccion intellectuala de la renaissença :
« L’IEO a pour but la direction, l’harmonisation et la normalisation de tous les travaux se rapportant au génie d’Oc, dans son ensemble, dans le sens de l’enseignement, du maintien et du développement. »
29 de decembre de 1946, a la comuna de Montpelhier, la Societat d’Estudis Occitans (presidada per Nelli, amb Alibert, Girard e Rouquette) s’autodissòuv e passa seis avers a l’IEO.
En 1947 Lo Consèu d’Estudis còmpta 76 membres, la màger part d’universitaris.
1949 L’IEO es reconoissut d’utilitat publica.
A la sortida de la Segonda guèrra mondiala dins un contèxte de nacionalisme hegagonau fòrt, l’occitanisme novèu s’organisa per la reconquista.
3. Annadas 50 : Creissença e conflictes sus lo Regionalisme
1951 Lèi Deixonne
Prevetz : “l’enseignement des notions élémentaires de lecture et d’écriture du parler local » et l’étude de morceaux choisis de la littérature correspondante”… “1h/ semaine d’activités dirigées… Secondaire : épreuve au bac de langue régionale… Supérieur : certificats de licence, thèses de doctorat…”
Subretot ficialisa lo tèrme de « langue occitane »
1950 AG de Montpelhier.
R. Lafont, Secretari Generau presenta un projècte doble : desvelopament de l’IEO coma luòc d’analisi de la realitat occitana e lucha còntra lo nacionalisme occitan, considerat coma una empacha a la vision de la realitat.
Es lo començament dins leis Annales (revista de l’IEO) de lòngs debats sus lo regionalisme.
1951 En seguida de la Lèi Deixonne, creacion de la Seccion Pedagogica. Serà l’organisacion d’estatgis que vendràn de temps fòrts de la vida de l’IEO e un bòn mejan de tocar un public novèu.
1953 Mesa en plaça deis Centres Regionaus de l’IEO, e a la seguida, de seccions departamentalas e de cèrcles.
1954-55 Premierei crisis :
• En Provença, fondacion du Groupament d’Estudi Prouvençau per assajar de s’opausar ai tentativas de l’IEO de s’espandir en Provença. Lo conflicte ambé lo Felibrige, s’enverina amb la parucion de Mistral ou l’Illusion de Lafont e l’organisacion en Avinhon d’un Collòqui sus Aubanel.
• Au dintre de l’IEO : conflicte entre Lafont e Castan sus la question de l’importància dei questions economicas :
Lafont « nostre pretzfach es de faire del pais ont vivèm, que non pas una resèrva etnografica e linguistica, mai una tèrra viva, ont fa bòn viure ».
Castan : « en 1954, l’economia es lo darrier dels domenis que s’i poiriá decelar lei vestigis d’una identitat occitana » En seguida, demissiona de tot pòsta a l’IEO, notadament de la tèsta de la revista Oc
• Enfin, en 55, Pèire Bec, liege en AG un tèxte nacionalista fortament inspirat de Fontan, lo fondator futur dau PNO.
Mars 1956
– Girard e Pèire-Loís Berthaud fòndan la revista Occitània que se prepausa una dubèrtura sus lei questions economicas occitanas.
– Dins lo Manifèste de Nerac « leis escrivans d’òc renóncian, coma escrivans a tota revindicacion economica ò politica … »
1959 Lafont President, Manciet secretari generau. Lo Conseu d’Estudis vira a l’entorn de 90 membres.
Se fonda lo Partit Nacionalista Occitan
Un numèro especiau d’Oc se titola : Cultura d’òc, cultura amenaçada. Premiers senhaus que l’IEO s’engatja.
4. 1960-80 : L’IEO dins l’enavans generau dau movement occitan
Fin 1961 – començament de 1962
Grèva de Decazeville. P. Lagarda i pren la paraula en nom de l’IEO.
Lafond quita l’IEO e fonda lo COEA (Comitat Occitan d’Estudi e d’Accion)
P. Bec president.
Lo Conseu d’Estudis còmpta 126 membres.
1964 AG de Decazeville,
afrontament violent entre leis teneires d’una dubertura de l’IEO sus lei questions economicas e politicas e seis adversaris : Manciet e Castan (leis òmes dau Manifèste de Nerac). Vinçut, aquestei demisionan.
Oc, desapareis remplaçat per Letras d’Oc.
1968 Rapòrt de Muret :
L’IEO adòpta una posicion d’engatjament politic : « lo saber sus la matèria occitana es au servici de la lucha deis occitans »
1971 Lo COEA devèn Lucha Occitana.
1972 L’AG de Montpelhier confirme l’orientacion de 68 e precisa que la recèrca occitanista s’acompanha d’una “critica dau sistèma universitari borgés”.
1974 Contravèrsa pron violenta a prepaus deis estatuts :
Lo Consèu d’Estudis es considerat coma elitista (se i rintrava per cooptacion). La question es de chausir entre un IEO luòc d’obra erudita ò prolongament dau movement de massa en Occitània.
– Naissença de Volèm viure au País
1976 Impossibilitat de reformar leis estatuts, de paur de perdre la reconoissença d’utilitat publica mai lo Conseu d’Estudis es desenant dubèrt en totei lei membres. Seràn lèu de centenats.
1977 Promiera Campanha de peticion : L’occitan lenga nacionala.
1979 Reculada dau movement politic occitan. Lucha Occitana e VVAP arriban pas de s’associar e van desaparéisser.
5. L’IEO dins leis annadas Mitterand
LA “REPARACION ISTORICA” – CIRCULARIAS DE REFERENCIA PER L’ENSENHAMENT – PER L’ESTATUT, DE PREPAUSICIONS MAI AU FINAU GES DE LEI.
DEBATS E CHAUSIDA PER L’ORIENTATION DE L’IEO
La question de l’orientacion
Afrontament entre una tendéncia « Non dependenta » (Choffrut, Roquette…) e una tendéncia « Alternativa » Lafond per la definicion de l’IEO :
Segon leis dire deis uns avèm :
D’un costat “lei militants actius” de l’autre leis “universitaris succursalistas” [non dep]
O de “militants critics” còntra de “nacionaus populistas” [Alternativa]
2 temps màgers per memòria :
• 1980 AG d’Òrlhac. (1500 adherents) – L’Alternativa rebutada.
• 1981 Desfacha novèla per l’Alternativa
La tendéncia « universitaria », avec Robert Lafont, deguèt quitar l’IEO. Aquò entraîna la disparicion d’una gròssa part deis activitats de recèrca scientifica au dintre de l’associacion, e son transferiment vers d’autrei organismes coma leis universitats, l’Association internationale d’études occitanes e, notadament en linguistica, vers lo Gidiloc (Groupe d’initiative pour un dictionnaire informatisé de la langue occitane). (Una copadura que marca encara l’occitanisme : lo refús de fondar lo Congrès de la lenga occitana au dintre de l’IEO recentament n’es un efèct tardier.)
1982-83 Leis ancians de l’Alternativa lançan : L’associacion Obradors e la revista Amiras.
La revista de l’IEO devèn l’Occitan.
L’estatut de la lenga :
Dins l’ensenhament lei Circulàrias Savary lançan efectivament lei disposicions de la Lèi Deixonne e dau caire dei collectivitats publicas de subvencions permetan un cert optimisme. Possibilitat d’aver un permanent.
Mai deceptions après lo depaus de la proposicion de lèi Destrade sus lei Lengas de França…
Novèla Campanha : l’Occitan a la television
1985 Creacion (sus lo papier) d’un Conseu dei Lengas de Franças censat se recampar regularament sota la bailiá dau premier ministre !
1989 Campanha : 89 per nòstra lenga
Creacion de Estudis Occitans revista scientifica de l’IEO
1990 Organisacion d’un collòqui : Identitat culturala e dinamisme economic
6. Leis annadas 2000 : l’IEO “Fòrça de proposicion”
DAVID GROSCLAUDE, PRESIDENT DE L’INSTITUT D’ESTUDIS OCCITANS (2001-2010)
SOCIALIZAR – REVINDICAR – PROFESSIONALIZAR
Citacions dau manifeste Occitania 2020 (orientacions 2008)
“En 2020, un mainatge sortit d’una calandreta o d’una escòla bilingua amb la lenga parlada correnta aurà 22 ans. Quina situacion trobarà per desvolopar sa lenga e sa cultura ?
L’objectiu —sembla que sèm d’acòrd sus aquò—es de li permetre de trobar a aquel moment, una situacion melhora que la que vivèm ara.”
Observa que
“L’occitanisme e la defensa de la lenga occitana en general, duscas ara, a fòrça viscut sul sentiment de nòstre bon dret, del sentiment de qu’èram victimas d’una injustícia e que podiá pas durar atal… E pensaviam, nosautres e nòstres davancièrs, que lo trabalh de cada jorn, cadun sus son territòri pichòt, acabariá per pagar e per donar a la lenga nòstra sa plaça.”
“Lo movement de promocion de la lenga a creat de causas que son portairas d’avenir (escòlas, publicacions, formacions, institucions, collaboracions amb los poders publics…)
“La veritat es que, aquò foguèsse pas inutile, l’elaboracion d’un projècte collectiu a una escala panoccitana es ara una necessitat evidenta. ”
“Ben veire que lo nombre de locutors de la lenga contunharà de demenir inexorablament e que poirà tornar créisser unicament se prenèm uèi las decisions que s’impausan.”
Dessenhar l’avenidor
“Una planificacion del desvolopament de la lenga occitana per las annadas venentas es una obligacion.”
Primièr pas : Manifesracions de 2005 a Carcassona e en 2007 a Besièrs.
“Avèm ganhat en simpatia alprèp de la populacion e tanben avèm ganhat en legitimitat al dintre del quite movement. Avèm subretot vist sortir una autra generacion que benlèu fòrça occitanistas l’avián pas vista nàisser e espelir. I a de joves occitanistas, que eles tanben trabalhan per deman.
Faire conóisser çò que volèm
Respondre a la question que torna sovent e que ditz : « Mas vosautres, los occitanistas, qué volètz exactament ? »
“La clau es l’acceptacion per la populacion occitana de la presa en carga de sa lenga. Sens aquò res es pas possible.”
“Las institucions faràn pas lo trabalh en plaça de la societat. Seguiràn la pression sociala e metràn en plaça çò que la societat aurà pensat.”
“En clar se crearà pas jamai una supèrestructura interregionala de politica lingüistica en favor de l’occitan a l’iniciativa sola de las regions.. Devèm èstre sul terrenh per dire quand lo compte i es pas.”
Nos demanda donc una attituda que despassa l’espandiment de literatura, la recèrca filologica, la musica…
“Cal anar veire lo monde economic, sindical, cal anar ganhar de terrenh dins lo monde de la petita enfància per desvolopar las grèpias, cal saber utilizar las competéncias dels retirats, cal enfin donar los mejans a l’occitanisme jove de s’exprimir e de s’estructurar.”
Un associacion de defensa modèrna deu rescontrar leis actors sociaux, institucionau coma associatius (a tots nivèus), establir de relacions de collaboracion e d’escambis de competéncia, bastir de projèctes participatius… l’audiéncia d’una associacion, de son messatge se mesura tanben a son raionament, son implicacion societala…
Modernizar las estructuras militantas (professionalisacion)
“Cal modernizar las estructuras militantas, aver una reflexion sul benevolat e sus d’autras formas d’organizacion de nòstras associacions… Lo monde associatiu es plan diferent de çò qu’èra fa vint o trenta ans. Los benevòles son mens nombroses e lo trabalh d’un responsable associatiu es pus complicat. La forma de l’engatjament personal e individual a cambiat tanben.”
“Cal melhorar nòstras tecnicas de comunicacion.”
“Cal tanben pensar a una estructuracion diferenta de nòstre malhum associatiu. E dins aquel sens de refortir lo foncionament federal de l’IEO per exemple es una bona causa.”
Per clavar, remarcarai simplament que, fòrt d’una istòria lònga e fruch de la maturitat de la lucha per lei drechs linguistic, L’IEO contunha de se batre dins un contèxte dificile, au nivèu sociau coma politic.
Dau cèrcle locau au nivèu federau es totjorn fòrça viu e son nom es respectat coma l’organisme de referéncia de l’occitanisme. Fidèle a sa devisa : La fe sensa òbra, mòrta es, saup recampar, maugrat de visions multiplas de la causa occitana, per son accion.
Tenguem present pasmens que la tèsta de la Federacion, escambarlada sus quatre regions administrativas a de ressorsas budgetàrias reduchas e de mejans limitats en personau. La participacion de cada membre au nivèu locau, la presa de responsibilitat au nivèu federau son necessaris. Nos fau d’engenh, de gaubi e d’engajament. Cadun, a la mesura de sei competéncias, de son temps, de sei mejans pòrta pèira, venèm a l’IEO per obrar per la lenga occitana.
Es fòrt d’aquel enavans
que podrem representar la lenga occitana dins lei coordinacions que recampan lei lengas regionalas en Franca, en Euròpa e a l’estrangier…
que sauprem melhorar l’eficacitat de la federacion, daverar lei ressorças per mai de professionalizacion
que ganharem de terren sus la presa en còmpta societala e la revindicacion per un estatut, sus la practica e la transmission de la lenga…
Taus demòran, lei axes fòrts de l’IEO dins lo cadre dau desvelopament de son malhum.
Contunhem l’òbra de nòstrei davanciers, lònga mai per l’IEO.
Pèire BRECHET