Amics occitans, la cronica Ribon-Ribanha d’ancuei titrada “Lo garatgista” v’es prepauada da D.L.M.
Asperam tanben lu vòstres escrichs per li cronicas futuri, que sigon racòntes dau passat ò dau quotidian, articles jornalistics, galejadas, poesias, cançons, scenetas de teatre, bandas dessenhadi…
a l’adreça : ribonribanha@yahoo.fr
“La garderem ribon-ribanha, nòsta rebèla lenga d’Òc !”
Lo garatgista
L’autre jorn parlavam emb’ un amic. Parlavam de cauvas e d’autri. Mi cuntava que li èra capitat una pana de voatura. Cau dire qu’avia un vielh charafi coma se’n ve plus aüra. S’èra rota de nuech coma faia lo camin per venir au regiment. Ven lo diménegue da luenh, s’està solet sensa la sieu frema tota la setmana, e pi se’n recampa lo vendres. Si fa totplen aquò, dins l’armada. Célibataire géographique, nautres dièm. Alora s’es retrobat solet, la nuech, embé la voatura que volia plus ren saupre, e en plena campanha. E coma li maganhas non arriban jamai soleti, lo sieu telefonin non avia pas plus de corrent. Es coma aquò que li a caugut faire lo camin a pen fins au vilatge lo mai pròche per trobar una cabina telefònica. Gaug pron que n’auguèsse trobat una, qu’a se non… A poscut sonar un taxi per arribar fins au regiment. 180 euros li aurà costat la corsa ! E pi la sieu voatura, l’a laissada au bòrd dau camin…
Parlavam d’aquò.
L’endeman, arribat au regiment, rescargat lo sieu telefonin, a sonat la sieu frema, li a expedit li claus de la voatura en recomandat per que li posquèsse donar au sieu garatgista qu’anèsse quèrre lo charafi sus lo bòrd dau camin.
Mi cuntava la sieu fachenda que n’avii ren a fotre e qu’escotavi a mieg-aurilha e pi quora n’es vengut a parlar dau garatgista, coma un lamp, m’es escapat :
– mas n’as un, tu, de garatgista ?
– E, voei ! que m’a dich.
Ieu, n’ai pas. Es ver aquò, n’ai pas. N’ai jamai augut. Existon encara lu garatgistas de quartier ? Non avii plus fach atencion, mas es ver que non en veèm plus gaire. Quora ai un problèma embé la voatura, coma fau ? Vau da Citroën ò da Renault. Es una ostessa d’acuelh ben vestida que ti receu a l’acuelh. Es coma a la banca, parier. Un vas emé de flors. Un ordinator. Que puis-je pour vous ? Ti dona un apontament. E pi quora li pòrtes la voatura, es ela que ti pilha li claus. Lo garatgista, lo vèes manco plus. Qu’es dins l’atalier, darrier, una blòda blanca.
Mi reven en ment lo nòstre de garatgista, quora èri pichon. A l’época, n’aviavam un. Mi rapeli ben. Èra Monsur Rossi. Gérard Rossi, si sonava. Avia lo garatge a la Magdalena. A la montada de li Ròsas. Èra un niçardàs qu’avia una votz tronanta da bassa. Èra lòng doi mètres e vestia totjorn lo sieu tòni blu que l’ai totjorn vist mai nègre de camboís que blu. Èra tant lòng que li braias li estaían sempre corti. Revéi lu sieus soliers. Èran de soliers de seguressa. Avia de mans da masseta. Madòna que mans qu’avia ! Èra un balés monsur Rossi. Quora parlava, eslargava li cambas, clinava lo piech d’un costat – coma per si metre a l’autessa dai autres – mentre si panava li mans emb’una estrassa qu’èra mai bruta que li sieu mans. Mi rapeli que bletoneava, un chivùs sus la poncha de la lenga, e aquò li donava un’ ària de nistonet que destonava a costat de la sieu vosassa e de la sieu carrura de caramentran. A pena mon paire li diía lo problèma que eu capissia sus lo còup cen qu’avia la voatura e sentenciava d’un tòn peremptòri lo remèdi que li calia. Trovava totjorn la solucion. Cen que mi plasia lo mai èra de venir pi emé mon paire cercar la voatura un còup taconada. Quora mon paire anava pagar. Lo garatgista avia lo gaubi de nos far creire a cada còup qu’avia trovat una combina per n’espranhar una gròssa espesa que n’auria caugut pagar se siguessiam anat veire un autre garatgista, plus pauc desgordit e onest qu’eu. Alora intravam dins l’atalier. En un canton, avia lo sieu burèu. Èra un caforcho coma una gàbia de vitre. Tota pichina. Avia un pichin taulier qu’èra clafit de papardelas, toti pleni de tacas de camboís. Pilhava un estilò a bilha emé li sieu manassas e faia la factura. Faía lo compte em’una carculeta. Au barri, li ai totjorn vist apendut un calendari em’una frema totnuda. Faíi finta de non lo veire, mas de tant en tant, m’estaguent furbo, li gitavi un’uelhada furtiua emé lo plasir de la trasgrecion, lo godiment de donar una mordanha dintre la burta d’una frucha desfenduda.
Lo temps que paguèsse mon paire, ieu m’agradavi a aluchar dins l’atalier. Li avia sempre un ò doi bòchos botonós de quatòrze-quinze ans que faíon lo sieu aprendissatge. Una voatura sus lo pònt. Una autra au som de l’atalier em’au capòt dubert. En un canton, li avia un molon de gomas. D’aqueli nòvi, d’aqueli vielhi. Per tèrra, li avia totjorn d’autís a breti. De claus a pipa, de claus plati, de pinças, de desmonta-goma, una bateria, de bidons d’òli, de candèlas. Lo sòl èra fach de ciment qu’a fòrça a fòrça èra vengut negre complet. Cau dire que monsur Rossi avia repilhat l’atalier dont travalhava ja son paure paire.
De tant en tant un bòcho s’eslongava per tèrra per travalhar sota lo caissòt d’una voatura sensa minga paur de si brutejar, e, si sentent espiat da l’enfant qu’èri, tau un capitani a la parada lo piech ornat de medalhas, pilhava l’ària sobran dau sordat que desfida la mòrt, e ieu lo regarjavi admiratiu, envidiós dau sieu drech de gòdre de si poder brutejar sensa aver da témer lo castigo de l’autoritat materna. Pi si veia una man que sortia da sota lo caissòt e qu’a taston cercava da achapar un autís. La sieu man bòrnia trovava lo martèu pi s’audia una martelada que restronava dins tot l’atalier. Vas-y doucement ! bramava Rossi, cen que mi faía ressautar encara plus mai que la martelada dau bòcho.
Monsur Rossi contunhava a far la factura. De tant en tant si fermava e s’estaía a pensar : Miquèu, tu lui a changé les bougies à la Simca de monsieur Lanteri ? Lo bòcho, qu’èra sempre sota lo sieu caissòt, li respondia en barbotant doi ò tres mocèus de frasa que degun capissia. Ensinda descurbii embé sorpresa e esmaravilhament qu’èra eu qu’avia travalhat sus la nòstra voatura. Mas monsur Rossi, en regarjant mon paire, secrolava la tèsta e faía una guinha de despièch, coma per dire que portava la sieu crotz emb aquesto bòcho, mas li èra estat racomandat da un amic dau sieu conhat e li èra gaire aisat de lo congedar, mas que voletz, on prend un peu ce qu’on nous donne et de nos jours, il devient de plus en plus dur de trouver des apprentis de qualité…
Un còup aranjada, mi semblava siguèsse nòva la Simca. Se’n repuavam a maion. Marchava pròpi ben la Simca. Sus lo camin, non podii plus quitar de pensar au bòcho de quinze ans, aqueu de sota la voatura, qu’aüra pilhavi per un mièg-dieu, eu que per ieu, èra estat bòn a nos taconar lo charafi que quauque jorns davant avia laissat mon paire en plan, empotent davant lo caprici e la complexitat de la mecánica.
Arribat a maion, mon paire diía a ma maire que Rossi li avia fach espranhar un molon de sòus. Gauch pron qu’èra anat a lo trovar eu ! Ensinda li cinquanta mila liras de la reparacion passavan ben tant per ma maire coma per mon paire, finda se donavan un bèu crèp dins la borsa de’n maion. Tot un, tota la familha si faía aranjar li voaturas da Rossi. L’avion conoissut quora èra encara en apprendissage da son paure paire, bòn’ànima.
La mecánica. D’aquesto temps, toi lu pelandrons de la Magdalena volion far de mecánica. E asperavan toi d’aver quatòrze ans per poder laissar perdre li escòlas e si far engajar en un garatge. Ja vers detz ò dotze ans, bricolavan de bicicletas que si faíon embé de vielhs Solex nègres que « trovavan » dins lo valon de la Magdalena sobrana. Es ver que d’aquesto temps, lu vielhs Solex creission lo lòng dau Manhan coma li canas ò li escobas ; lo mai que n’i avia, èra d’amont au pònt dau Geni… Ieu mi sieu totjorn pantaiat de poder n’aver una, de bicicleta coma aqueli, mas jamai n’auguèri, e jamai, non, mon paire l’auria permés. Lo mai que mi plasia e que mi faía pantaiar, cen que trovavi extraordinari, cen que m’emplissia d’envídia e de gilosia, èra lo fren que bricolavan. Li ròdas de Solex avion de frens a tamborn e aqueli goapas avion trovat lo gaubi de si far un fren a pen. Lo cable que partia dau tamborn dau boton de la ròda de darrier, lo faíon passar au mitan dau quadre e lo venion estacar a la forca dau guidon. Quora volion frenar, li metion lo pen sobre e la becana si fermava sus lo còup, mas per far lu bulos, sus lo cable, li donavan pi un bèu crep cen que li permetia de far de derapatges controlats ; ganhava aqueu que laissava per tèrra la traça la plus lònga e la plus curva, la plus bèla virgula. Li n’avia totjorn un mai temerari que lu autres, que controlava plus ren e que s’anava a finir per tèrra, s’esgarrant coes e ginolhs.
Li selas dei Solex èran de selas bèli largui ; e quora finda rarament, auguèri pura la jòia de mi poder far camalar. Nautres diiavam cambaler, mas plus tardi, aquesto verbo dispareissèt e siguèt sostituit per lo verbo quiller. Finda aquò, lo mi calia far d’escondilhon… que mon paire non mi veguèsse.
Plus tardi, arribava l’atge dau motorin, quatòrze ans. La mobileta. Alora toi aquelu que fins aüra faíon lu cacos embé li sieus bicicletas bricoladi, passavan a la mobileta. Sovent, s’empadronission la mobylette bleue dau paigran, e en pauc de jorns, la metion a la sieu man. Començavan per li levar li sacòchas que servion au vielh per recampar li còmpras dau mercat, pi a mesura que lu jorns passavan, si podia veire la trasformacion de la mobileta que fin finala venia una meule, ò una matic, dins lo lengatge de la mandianalha d’alora. Serravan lo para-fanga ò alora ne’n metion un cromat en plaça dau blu. Escambiavan lo lume de darrier per ne’n metre un tot pichin e redon. Pi venia lo torn d’aqueu de davant, que de carrat venia redon finda eu. Cintravan lo guidon. Levavan li pedalas. Per encaminar lo motor, sigue possavan la meule, sigue usavan d’un gaubi qu’èra lo nec plus ultra e que faía l’admiracion de toi a cinc oras a la sortida dau collègi : si tenion da drech davant la mobileta, e tenent lo guidon, em’au pen faíon virar lo molin, cen qu’encaminava lo motor. Pi, calia far sempre mai de bosin, alora, armats d’una clau e d’un martèu, faíon cinc ò sièis traucs dins lo silenciós. Au mai faíon de bosin, au mai pilhavan de galons dins l’escala de valor de tota aquela pelandralha. N’i avia finda que, elu, sensa gena, levavan lo silenciós. Aquelu, a pena passavan embé la sieu petroleta a l’autessa dau collègi de la Magdalena, que lu audiavam fins d’amont en cima dau camin de la Costiera. De tant en tant li avia ben una cobla de vòlas que lu fermavan per li fotre una multa e li remetre li ideas en plaça, mas aquò non faguèt jamai quitar la mòda de la petarada.
Es ensinda que totplen de joves ientravan dins la mecánica, coma lo brave Miquèu, lo bòcha de monsur Rossi qu’après aver tant bricolat sus li mobiletas blu, passèt sus li voaturas embé l’ambicion de si poder crompar a dètz-e-vuech ans una Renault 8 per la poder montar a la maniera Gordini, embé li ròdas de darrier clinadi cen que donava en aqueli voaturas l’ària d’una fea que pissa…
DLM