De diménegue, vos prepauam de retrovar li cronicas anciani de l’Agachaire e, per aüra, aqueli publicadi tra lo 2005 e lo 2008 dins « La Provence – Edicion deis Aups ». Vequí aquesta setmana una compilacion dei cronicas que pareissèron au mes de març dau 2005. Òsca !
S’es passat un 6 de març
Chronique du dimanche 6 mars 2005 en lenga nòsta
En 1628, la nuech dau 6 de març èra aquela dau Dimarç Gras. Aquela nuech d’aquí, se passet a Riès una « bouffonnerie sacrilège », qu’aquel afaire anet jusqu’au parlament, onte i aguet de condamnacions. Mai l’abat Feraud, que rapòrta aquò, ne’n ditz pas mai.
Ai cercat a ne’n sacher un pauc mai. Tot ce qu’ai trobat, dins un autre libre d’aquel autor, es que l’avesque de Riès, monsenhor de La Fara, prenguet la defensa de ses parroquians : « il sollicita du roi la rémission des peines que le parlement avait infligées aux auteurs d’une farce sacrilège perpétrée le dernier jour de carnaval. »
Es que i a en quauque endrech de documents que permeton de n’aprendre mai sus aquela farsejada ? De monte ven aquela informacion, qu’aqueu brave d’abat Feraud l’aurà de tot segur pas inventada ? Per ara ne’n sabo pas mai. Se quauqu’un a una idèia…
Coma que siegue aquel eveniment mòstra ben que, a temps passat, caramentran èra una causa seriosa, e que la liberacion que permetiá, un temps, de tot ce que pesava sus l’esquina dau paure monde, anava pron luenh. E que la religion, coma se deu, ne’n recebiá sa bòna part. Emai qu’aquela, de còps laissava far per pas que tot pete, e d’autres còps metiá la tanca, ò assajava…
Lo Jovert
Chronique du dimanche 13 mars 2005 en lenga nòsta
Au calendier republican, siam encuei lo 22 de Ventòse, e aqueu jorn es aqueu dau jovert. Li diam pereu de juvert, e se siatz en trin de legir aquest article, sabètz de tot segur qu’en francés ei de « persil ». Pasmens es pas de cosina ni de medecina populara que vos vau parlar, mai de l’emplec figurat d’aqueu mot, fòrça conoissut encara : lo jovert, aquò’s tanben lo peu pubian, especialament femenin.
Aqueu sens, Mistral l’a ben entendut relevat dins son diccionari, mai lei dos exemples literaris que dona semblon ben innocents, e ren ditz que parlon pas de la planta. Les pren dins Castil-Blaze : « Prest a virar la posa-raca / E menar l’aiga a ton juvert » e « M’a laissat per ma dòta / Qu’un patac de juvert. » E pasmens son ben d’emplecs figurats, ce qu’aqueu gròs pistachier de Mistral sabiá pron ben, e coma n’auretz la pròva ambé de citacions un pauc pus complètas.
La promiera ei d’una cançon, « L’ama damnada », que l’autor, amorós d’una Norada, li ditz :
Per te servir siáu totjo‘n l’èr,
Prest a virar la posa-raca
E menar l’aiga a ton juvert… »
La segonda ei d’una autra, « Lo patac de juvert ». (Lo patac èra una pichòta moneda, coma auriatz dich dos sòus.) Es una filha que se planhe que son paire li laisset ren coma eiritatgi que son patac de juvert. Adonc se ne’n serve per ganhar sa vida…
Per me tirar dau pèrd,
Ieu pòde metre en venta
Qu’un patac de juvert. (…)
Per aquela ortalalha,
Lei chalands me suivián,
Pus espés que la palha,
A boudre me venián ;
Lo juvert monta vite
Quand ei ben arrosat :
afin que me profite,
L’empache de granar. (…)
Leis uns me calinhavon,
D’autrei me peçugavon,
A pena me laissavon
Un instant per manjar.
Que bèl argent tirave
L’estiu coma l’ivèrn :
Donave ren, prestave
Mon patac de juvert. »
A la fin s’adreiça ais pistachiers de tot païs per li dire :
Podètz vos metre en dança
E furetar pertot ; La jardiniera ei fina,
A l’uelh totjorn dubert,
E de la pevolina
A gardat son juvert… »
Un sautat d’anhèu
Chronique du dimanche 20 mars 2005 en lenga nòsta
Dinha fai encuei sa fèsta de l’anhèu, e m’aviso que fai pron de temps que vos ai pas donat una recèpta de cosina… Mai per un còp es pas un plat tradicionau que vos vau explicar, mai una recèpta mieuna de sautat d’anhèu.
Demandètz a vòste bochier d’anhèu per un faire un sautat. Ieu me fau per aquò desossar e retalhar una espatla. Se siatz pas segur de la qualitat de la carn, demandaretz d’anhèu de Sisteron, d’aqueu labelisat en roge : aquí riscaretz ren.
Metètz vòstei morcèus d’anhèu dins una clòcha amb un pauc d’òli (d’olivas dau païs ben entendut), e fètz-li ben prendre color a fuec gai. Metètz-l’i puei una bòna ponhada de venas d’alhet plumadas, de ventresca retalhada a pichons dats (la quantitat que fau per salar vòste anhèu), un gròs peçuc de flors de badassa (ò de farigola se li diatz de farigola), e fètz revenir tot aquò. Apondètz puei la mitat au mens d’un veire de mostarda e, un momenet après, de vin blanc qu’auretz rescaufat a despart, ambé pereu un pauc d’aiga. Aquí tapètz vòsta clòcha, e laissètz acabar de coire a pichon fuec.
Ara vuegètz-li dessús la quantitat de césers cuechs que fau coma acompanhament a vòsta carn (puslèu mai que mens). Se les prenètz en boita, oblidetz pas d’abòrd de ben les passar sota l’aiga tosca. Esperètz que siegon ben cauds pereu, e mesclètz au moment de servir.
Beuretz amb aquò lo vin blanc qu’aurètz mes dedins (que de tot biais es totjorn mielhs de ne’n metre de bòn), ò de rosat se volètz, totjorn dau païs ben entendut.
Ne’n dirai pas mai, que les comentaris siatz vos que lei faretz quand auretz tastat…
La pibola e lo coguou
Chronique du dimanche 27 mars 2005 en lenga nòsta
Parlar de coguou lo darrier jorn de la Setmana Santa estonarà pas aqueles que conoisson les tradicions provençalas, ont avèm costuma de dire que « Per la Setmana Santa lo coguou canta ».
Autre temps, a l’intrada d’aquela setmana, degun oblidava de metre dins sa pòcha quauqua peça de moneda. L’òm disiá – e, bota, n’i a que o dison encara – que lo promier còp de l’annada qu’entendètz cantar lo coguou, s’avètz de sòus ambé vos, de tota l’annada ne’n mancaretz jamai. Mai que vèn far la pibola aquí dedins ?
Pensètz benlèu qu’ei justament sus aquel aubre qu’en cò nòste les coguous van nisar ? Coma o ditz la pus celèbra cançon de tot lo païs d’òc : « Sota ma fenèstra i a un píbol traucat, lo coguou l’i canta quand l’i vai nisar. » E, ma fista, aquò seriá dejà una bòna rason. Mai aquest an n’i a una de mai, que tot segur conoissètz pas.
Lo jorn de Pascas tomba adonc aqueste an lo 27 de març. E sabètz en quunte jorn correspònde au calendier republican ? Au 7 de Germinal. Jorn dedicat a… la Pibola !
Aqueu rescòntre pòt semblar un còp d’asard extraordinari, mai ieu penso que o es pas. L’autor dau calendier revolucionari èra Felip Fabre, dich d’Eglantina, qu’èra de Carcassona. E de tot segur conoissiá e aqueste provèrbi, e aquela cançon. Autrament, veso pas de rason per anar celebrar la pibola a l’entorn dau temps pascau…